VOV4.Bahnar -J^ hlu\ng ‘no\h j^ tơ drong j^ đei [o#h lơ păng đei lơ tơ drong tơm pơm ăn. Hơ met j^ hlu\ng mơ\ng kiơ\ lơ\m tơ drong tơm pơm ăn, păng găh lơ rim tơ drong tơm pơm ăn [ônh kơ lăng păng hơ met.

Đei [o#h păng tơ drong j^

Mư\h đei j^ hlu\ng gô đei mơn kơ j^ chhơ chhưu păng hang ( ư\h kơ hiôk) tơ\ klak, 1,2 ‘nu đei iu\ dăh mă to\ hang hlu\ng. 1,2 tơ drong đei [o#h j^ hơ dăh tơ\ hơ la âu:

- {ơ [lut.

- Hăk.

- Ư|h kơ ‘me\h sa.

- Tơ ơ\ dăh mă pơ pông klak.

- Mơn kơ tơ u\l [e\nh kơ klak đơ\ng ro\ng kơ sa.

Lơ bơ ngai, dôm tơ drong đei [o#h j^ hlu\ng ‘no\h j^ ku\m păh ai păng lơ\m khi ‘năr kơ đe\h. {ơ\t lăp j^ hlu\ng gô pơm ăn le\ch pham hlu\ng, mă lei ư\h kơ gan ăl ăp kơ mư\h ku\m đei rơ ka hơ kar hlu\ng. Đei [o#h le\ch pham hlu\ng ‘no\h đei hăk le\ch pham ( nhen kơ mâu jăh che\h phe), păng ^ch đei pham ( đoa kơ mâu găm).

J^ hlu\ng đei [o#h ư\h kơ ê đei krao ‘no\h j^ hlu\ng păh lăp. Lơ\m kơ plăh j^ păh lăp đơ\ng bơ ngai j^ hlu\ng pơm ăn [ơ [lut hăk păng j^ dăh mă ư\h kơ hiôk tơ\ klak. J^ hlu\ng đei [o#h dar de\h đei lăng ‘no\h j^ hlu\ng ăl, đei [o#h j^ pha hăm j^ hlu\ng păh lăp. Bơ\n gô chhơ chhưu tơ\ klak, pơ pông klak păng bơ\l kơ sa đơ\ng ro\ng 2,3 nơ\r sa. Hăm lơ bơ ngai, j^ hlu\ng ăl tơ pă ư\h kơ đei [o#h j^ hơ dăh hơ yơ.

Tơ drong tơm pơm ăn j^

– Đei pơ rang H.P (H. pylori): ‘No\h j^ tơ drong tơm đơ\ng găh lơ dôm bơ ngai rơ ka hlu\ng.

– Hơ nơ\ng yua pơ gang pơm dă [iơ\ kơ j^: 1,2 pơ gang – mă hơ dăh ‘no\h j^ pơ gang tơ jră j^ phi steroid nhen aspirin, ibuprofen (Advil, Motrin, …), naproxen (Aleve) păng ketoprofen (Orudis) – gô pơm rơ ka hơ kar hlu\ng.

– Huch tơ drô hơ lăk lơ de#h hnang: Tơ drô hơ lăk gô pơm hơ to\k păng sa hach lăm rơ mă hlu\ng. Dư kơ tơ drô hơ lak gô pơm hơ to\k j^ hlu\ng.

– Yua cocain: Cocain gô pơm ư\h kơ ‘lơ\ng hlu\ng, hơ nhăk tru\h le\ch pham hlu\ng păng j^ hlu\ng.

– Stress: Stress de#h gô pơm ăn j^ hlu\ng, ku\m hăm rơ ka păng le\ch pham hlu\ng.

– Ư|h kơ ‘lơ\ng tơ drong pran kơ d^h: Minh kơ loăi j^ hlu\ng ( j^ ho\nh hlu\ng) ro\ng lăng yua đơ\ng ư\h kơ ‘lơ\ng tơ drong kơ d^h mư\h tơ drong pran tơ dru\t dôm tê [ao pran jăng đơ\ng hơ kar hlu\ng. Tơ drong ‘nâu pơm ăn kơ hơ kar hlu\ng kho\m kho\m hơ tăng he# ( ho\nh). Đang kơ ‘no\h hlu\ng pơ jing acid to\ se\t [iơ\. J^ ho\nh hlu\ng ăl păng ư\h kơ măh pham kơ tang đoa năm hơ dai hăm băl păng đoa tơ [ơ\p hlo\h tơ\ bơ ngai kră. J^ ho\nh hlu\ng ăl păng hui kơ pơm ăn dôm tơ drong j^ hlu\ng – klak.

– J^ Crohn: J^ trong klak âu pơm ăn j^ ăl hơ kar trong klak – hui kơ tơ [ơ\p tơ\ hlu\ng ( j^ hlu\ng). {o#h j^ hơ dăh đơ\ng j^ Crohn, hmă hmă ‘no\h j^ păng tơ drong ư\h kơ hiôk lơ\m hơ kâu, đei hloi j^ klak păng chro\h đak ngăl.

– Xạ trị liệu păng hóa trị liệu: Dôm trong hơ met j^ ung thư nhen hóa trị liệu păng xạ trị liệu gô pơm ăn j^ lơ\m hơ kar hlu\ng, hơ nhăk tru\h rơ ka păng j^ hlu\ng.

– J^ ro tơ plơ\ tơ\ kơ măt.

Dôm tơ drong j^ hlu\ng ư\h kơ gan tơ [ơ\p nai yua đơ\ng j^ jơ\p lơ\m hơ kâu nhen j^ klơm dăh mă j^ plei le\n.

Tang găn hơ drol

Vă tơ gu\m tang găn hơ drol j^ hlu\ng, păng dôm tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng trong klak pơ ma atu\m m^h ma duch nă păng bôl buăl kăl kơ băt:

– Sa lơ ‘măng to\ se\t. Tơ dăh buăl hơ nơ\ng sa ư\h kơ hach, athei sa lơ ‘măng to\ se\t vă hrơm kơ chơ\t acid le\ch lơ\m hlu\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h ‘ne\ kơ sa dôm tơ mam nhen kam kuich dăh mă tơ mam đei lơ ga.

– ‘Ne\ kơ gan dăh mă ve\h ver kơ huch tơ drô hơ lăk.

– ‘Ne\ kơ et hơ\t.

– Tơ pl^h pơ gang pơm dă [iơ\ kơ j^. Tơ dăh gơ\h, ‘ne\ kơ yua pơ gang tơ jră j^, tơ pl^h lơ\m no\h ‘no\h j^ pơ gang pơm dă [iơ\ kơ j^ đei kơ chơ\t acetaminophen.

– Pơm kiơ\ nơ\r pơ tho tơ tă đơ\ng [ak si.

Hơ dai hăm pơm kiơ\ [lep trong hơ met, m^h ma duch nă păng bôl buăll ku\m gơ\h vei lăng kơ d^h kâu vă tang găn j^ hlu\ng nhen:

– Pơm kiơ\ tơ drong joăt so\ng sa ‘lơ\ng. Sa dôm tơ mam păh lap, sa lơ ‘măng, păng ngôi hiôk mư\h sa.

– Pơ vei k^ trap lăp hăm hơ kâu.

– Pơ vei trong pơ hrăm hơ kâu jăn to\ se\t hlo\h 30 pơ n^t  lơ\m đ^ đăng dôm năr lơ\m gie\ng.

–        Vei ăn jơ hngơ\m hiôk, ‘ne\ kơ gan stress.

Thuem tơ blơ\