VOV4.Bahnar - Âu ki, tơ\ plei Drung (xăh Yang Tao, apu\ng Lắk, de#h char Dak Lak) hlôi đei [o#h 1 an^h pơ rang j^ klơm A pơm ăn dôm j^t ‘nu đei j^. Tơ drong tơm ‘no\h j^ yua đơ\ng kon pơ lei yua tơ mam sa ư\h kơ rơ go\h, joăt ar^h kư\ kă, chă pơ yơ\ng t^h ie\ ư\h kơ [lep an^h hơ găt, yua hơ dai tơ mam yua kơ d^h.

J^ klơm A ‘no\h j^ 1 kơ loăi j^ tơ po\h đei [o#h lơ lơ\m apu\ng ple\nh te\h. găh lơ tơ po\h kiơ\ trong klak. Tơ\ Việt Nam, j^ đei [o#h răi rai, ako\m tơ\ 1,2 de#h char tơ ring Tây Nguyên, mă loi ‘no\h j^ tơ ring đei ư\h kơ rơ go\h.  

Tơ drong tơm pơm ăn j^ klơm A

Virus j^ klơm A ‘no\h j^ 1 lơ\m 5 kơ loăi virus [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h tơ\ klơm. Virus j^ klơm A tơ po\h kiơ\ trong so\ng sa, trong klak dôm kơ loăi tơ mam đei pơ rang siêu vi A. Kơ loăi virus âu đei lơ\m trong klak bơ ngai j^ păng tơ le\ch tơ\ ‘ngoăih kiơ\ ^ch. Yua thoi no\h tơ mam yua, đak nhă, tơ mam sa dăh mă ti bơ ngai pel kơ tă hăm virus gô jing dôm tơ mam tơ po\h j^ klơm virus A.

‘Ngoăih kơ dôm tơ mam tơ po\h âu ‘no\h pơ rang siêu vi A ku\m gơ\h oei lơ\m te\h păng đak “ dơ nâu đak, đak krong, đak glung), lơ\m tơ mam yua kơ d^h, tơ mam yua kơ u\nh hnam... Virus j^ klơm A đei chă [o#h tơ\ đak hơ yô, ^ch, đak hai bơ ngai j^.  

J^ klơm A tơ po\h kiơ\ trong tơm tơ\ hơ lâu: 

- Đak nhă, sa tơ mam sa ư\h kơ go\h, đei [ơm virus j^ klơm A.

- Yua hơ dai tơ mam yua ( kơ sô, kơ thao, che hum, [ro#ih ôp hơ ne\nh, che sut măt, tơ mam yua so\ng sa...), sa hơ dai tơ mam sa, tơ mam huch nhă hăm bơ ngai đei j^ klơm A. 

- Ngôi ư\h kơ ‘lơ\ng hăm bơ ngai to\k bo\k đei j^.  

Thoi no\h, j^ klơm A gơ\h tơ po\h yua đơ\ng bơ ngai j^ ư\h kơ ôp ti mă [o\t tơ mam sa ăn kơ buăl, huch hơ dai, sa hơ dai dăh mă yua hơ dai tơ mam.  

Hơ dai hăm ‘no\h, đei j^ klơm A ku\m jing yua đơ\ng so\ng sa dôm kơ loăi sem tơ rong đơ\ng te\h, đak đei [ơm j^, so\ng sa ư\h kơ rơ go\h, dăh mă ngôi tơ je# hơ nơ\ng hăm bơ ngai hlôi đei j^ jo# hloi [ơ\t bơ ngai âu tam mă đei [o#h tơ drong j^ đơ\ng j^.  

Đơ\ng dôm tơ drong kơ tơ\ng ang âu gơ\h sơ kơ\t hơ dăh akhan đ^ đăng bu bu ku\m đei hơ mơt j^ klơm A. Mă lei bơ ngai đei hơ mơt [ơm j^ klơm A lơ hlo\h ‘no\h j^: 

- Mư\h ngôi kư\ kă hăm bơ ngai đei j^. 

- Đei bơ ngai lơ\m u\nh hnam đei tơ drong j^ âu.

- Bơ ngai yua ma túy.

- Dôm bơ ngai, mă loi ‘no\h j^ hơ io\h, ar^h je# dơ nâu đak, đak krong, đak glung, tơ ring te\h ‘me# ‘mach dăh ar^h tơ\ dôm tơ ring đei bơ ngai j^ klơm A.  

Mư\h đei j^ klơm A, bơ ngai j^ gô [o#h hơ kâu ư\h kơ jăng [iơ\, ư\h kơ pran păng klơm ku\m ư\h kơ ‘lơ\ng. Bơ ngai j^ gô đei [ơm pơ nhu\l klơm păng hơ kâu.  

Mă lei, j^ klơm A ư\h kơ s^ jing tơ drong j^ krê hơ mơt. Mư\h j^ klơm păh lăp ‘no\h bơ ngai j^ klăih đ^ mă ư\h kơ đei [ơm kơ ne# kiơ ăn kơ klơm tru\h ning mông hloi.

Trong tang găn j^ klơm A:

Hrei ‘nâu, j^ klơm A oei tam mă đei trong hơ met hơ yơ kơ tang. Yua thoi no\h, nơ\r pơ tho tơ tă ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ athei tang găn j^ klơm A hăm trong tơ pl^h tơ drong joăt oei sa păng so\ng sa. Mă hơ dăh ‘no\h:

- Kăl oei sa mă lăp, [lep jơ, mă loi ‘no\h athei klăih song jơ năr pơ dơ\h mă lăp, kăl kơ tep hơ nơ\ng đơ\ng 7-8 jơ rim năr.

- Pơ tâp hơ kâu jăn hơ nơ\ng vă đei 1 hơ kâu jăn pran jăng, tơ gu\m tang găn j^ jơ nei hlo\h.

- Kơ chăng [et pơ gang vaccine tang găn j^ klơm A.

- Athei sa s^n nhă to\. ‘Ne\ kơ sa ‘nhot hơ dr^h ư\h kơ rơ go\h, ‘nhot ư\h kơ băt đơ\ng yơ pơm tơ le\ch.

- ‘Ne\ kơ gan sa dôm tơ mam đei pơ răm ăn klơm nhen [ier, hơ lăk, hơt yua kơ sư pơm ăn đei dôm tơ drong j^ klơm kơ măt hai, pơm hơ to\k hơ mơt đei virus j^ klơm A hai.

Thuem tơ blơ\