VOV4.Bahnar - {ât hơ tuch khei 9 sơ năm 2018, apu\ng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak đei bơ ngai tơ po\h j^ gro\nh mă blu\ng tơ\ xăh Ea Wer, bơ ngai j^ ‘no\h j^ 1 ‘nu tơ dăm 24 sơ năm. Đơ\ng ro\ng vă je# 2 khei, kơ so# bơ ngai j^ gro\nh to\k hre\nh tơ\ đ^ đăng 7 xăh kơ apu\ng, hăm 70 ‘nu bơ ngai đei jâu tơ po\h j^, lơ\m no\h đei 25 ‘nu bơ ngai đei virus gro\nh. Kiơ\ tơ drong dăr hơ len đơ\ng an^h jang pơ gang, đ^ đăng bơ ngai j^ gro\nh tơ tă ưh đei [et pơ gang tang găn j^ gro\nh ngăl, mă ưh ‘no\h [et ưh kơ tôm kơ liêu. ‘Nâu j^ 1 lơ\m dôm tơ drong pơm ăn j^ gro\nh tơ po\h tơ\ apu\ng Buôn Đôn păng tôch hơ mơt tơ po\h truh tơ\ dôm tơ ring nai lơ\m dêh char.

Kiơ\ hla ar chih tơ roi đơ\ng An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char Dak Lak, hrei ‘nâu lơ\m dêh char đei 28 ‘nu bơ ngai j^ gro\nh ‘no\h apu\ng Buôn Đôn đei 25 ‘nu. J^ đei lơ hăm đe hơ io\h đơ\ng 9 khei truh hơ la kơ 5 sơ năm. Lơ\m no\h, tơ ring đei bơ ngai j^ gro\nh lơ hlo\h j^ xăh Ea Wer, hăm 12 ‘nu bơ ngai j^. ‘Nâu ku\m jing tơ ring đei bơ ngai j^ gro\nh mă blu\ng kơ apu\ng. Lơ\m 25 ‘nu bơ ngai j^ gro\nh đei 3 ‘nu bơ ngai tam mă truh sơ năm [et vắc xin gro\nh (nge hơ la kơ 9 khei), kơ so# oei đei ‘no\h tơ tă ưh đei [et kơ loăi vắc xin ‘nâu ngăl.

Mon H’Nga Niê Kdăm (3 sơ năm) tơ\ xăh Ea Wer j^ gro\nh păng athei pơ dơ\h ho\k lơ năr ‘nâu vă hơ met j^ tơ\ hnam pơ gang đa khoa apu\ng Buôn Đôn. Mo\ H’Leng Niê Kdăm, me\ mon H’Nga tơ roi, kon mo\ tam đei [at vắc xin tang găn j^ gro\nh. Mo\ H’Leng Niê Kdăm ăn tơ băt:

“{ât đei 9 khei, mon yuh dêh kơ na ưh kơ đei [et pơ gang. Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h inh ưh kơ băt bơih, ưh kơ tơ\ng bơ ngai lơ\m pơ lei pơ ma kiơ, kơ dih kâu inh ‘no\h hơ nơ\ng năm jang dơ\ng kơ na hiơt, ưh đei năm [et pơ gang hloi.”

Nhen thoi mo\ H’Leng mơ\n, mo\ H’Giáo B.Krông tơ\ xăh Ea Hoa, apu\ng Buôn Đôn đei kon dro\ nglo 3 sơ năm j^ gro\nh hai. Mo\ H’Giáo B.Krông tơ roi: “{ât tôm sơ năm [et pơ gang ‘no\h kon che\p pơ lo\ yuh kơ na ưh gơ\h [et, truh dang ei sư tam mă đei [et 1 jru\m pơ gang tang găn j^ gro\nh kiơ. Tơ\ hnam nge yuh, ich chroh, hơ nơ\k, hie\n. Inh kơ tơ\ng đe tơ roi truh j^ gro\nh ‘năi mă lei ưh kơ băt thoi yơ.”

Hiơt năr [et ăn kon ưh lăp hơ dro# bre mo\ H’Leng hăm mo\ H’Giáo đe\ch mă lơ me\ [ă nai ku\m thoi no\h mơ\n. Kiơ\ [ak si Ngô Hồng Sơn, khoa Nội – Nhi – Nhiễm, Hnam pơ gang đa khoa apu\ng Buôn Đôn, vă rim hơ io\h j^ gro\nh dăh mă yuh yoa jâu j^ gro\nh tơ\ hnam pơ gang tơ tă ưh kơ đei [et pơ gang tang găn j^ ngăl. Găh no\h dơ\ng, dôm tơ drong j^ đơ\ng j^ gro\nh vă nhen hăm j^ hơ nơ\k hơ drap nai hai, oei tơ drong hlôh vao đơ\ng đe me\ [ă găh tơ drong j^ ‘nâu ‘no\h ưh kơ lơ hlôi pơm ăn virus gro\nh tơ po\h hre\nh lơ\m tơ pôl.

{ak si Ngô Hồng Sơn ăn tơ băt: “J^ gro\nh j^ 1 tơ drong j^ yoa tơ po\h virus gro\nh. Tơ drong j^ âu đa [ôh nhen yuh to\, pơ ‘ngie\h trong hơ lo\ng. Mă lei dôm tơ drong ‘nâu pơm ăn lơ bơ ngai nge\h j^ pơ lo\, hơ nơ\k hơ drap mă đe\ch. Tơ drong ‘nâu pơm ăn tơ drong j^ [ônh tơ po\h lơ\m tơ pôl.”

Tơ drong đa [ôh mưh đei j^ gro\nh ‘no\h yuh to\, j^ pơ ‘ngie\h tơ\ trong dui jơ hngâm, ich chroh, j^ măt [re hơ dai hăm le\ch gro\nh. Tơ\ dêh char Dak Lak, j^ đa đei lơ\m pơ yan puih phang, mă loi j^ lơ\m dôm khei hơ tuch sơ năm. Kiơ\ An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char, đơ\ng ro\ng hlo\h 4 sơ năm j^ gro\nh ‘nao đei hơ lơ\k dơ\ng, ‘nâu ro\ năng yoa kon pơ lei ưh kơ chăng, lăng pơ hơi, ưh đei [et tôm pơ gang bơ\ng j^ ăn nge, pơm ăn nge, đe hơ io\h [ônh tơ po\h j^.

Dang ei rim khul kơ dră pơ gơ\r tơ ring păng an^h jang pơ gang tơ\ apu\ng Buôn Đôn oei adrin tơ le\ch lơ trong jang vă tang găn j^ gro\nh tơ po\h, lơ\m no\h ako\m [et klăm ming vắc xin tang găn j^ gro\nh-rubella ăn đ^ đăng hơ io\h đơ\ng 1 – 5 sơ năm tơ\ tơ ring păng bơ ngai tơ\l 15 sơ năm jur tơ\ hơ la hăm dro\ nglo, 40 sơ năm jur tơ\ hơ la hăm dro\ kăn tơ\ dôm tơ ring đei j^.

Mă lei, kơ dră che\p kơ\l An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char Dak Lak ăn tơ băt, tơ drong mong ako\m lơ pơ gang vắc xin gro\nh kơ plăh 1 jơ năr thoi âu tôch mơ mat. Yoa thoi no\h, nơ\r tơ tă đơ\ng đe [ak si ‘no\h me\ [ă athei kơ chăng ba nge năm [et tôm pơ gang bơ\ng j^, [et tôm kơ liêu păng tro\ năr. Hăm j^ gro\nh, hrei ‘nâu đei vắc xin 3 lơ\m 1 tang găn 3 tơ drong j^ ‘no\h j^ gro\nh-j^ bo\-rubella. Hơ io\h tôm 9 khei to\k tơ\ kơ pal pơ tơm [et jru\m mă 1 păng [et pơ klăm dơ\ng jru\m mă 2 [ât nge tôm 18 khei. {et tôm kơ liêu vắc xin gro\nh sư gơ\h tang găn đ^ tơ drong j^ gro\nh ‘nâu.

‘Măng chă pơma dơnu\h tơ\ al au hăm [ak si Phạm Văn Lào, Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h jang pơgang tang găn hơlau tơdrong j^ jăn dêh char Dak Lăk pơtho pơkă lơ\m tang găn tơdrong j^ au.

- {ak si ăi! Tơdrong pơrang j^ gro\nh tơ\ Dak Lăk hre\i au lơ liơ?

- {ak si Phạm Văn Lào: D^ng tru\h dang e\i, lơ\m dêh char Dak Lăk đe\i 91 ‘nu bơngai j^ che\p pơlo\ [o#h le\ch đe [re [rônh jau j^ gro\nh, lơ\m kơso# au đe\i 28 ‘nu [o#h đe\i sơmach j^ gro\nh păng 1 ‘nu j^ rubella. Pơrang j^ ư\h kơ đe\i [o#h tơ\ rim tơring mă le\i ako\m tơ\ rim apu\ng Buôn Đôn, Ea Súp păng che\p pơlo\ le\ch đe [re [rônh kơ loăi j^ gro\nh đe\i [o#h m^nh [ar ‘nu bơngai lơ\m pơlei tơm Buôn Ma Thuột păng năr au đe\i [o#h dơ\ng tơ\ apu\ng Krông {u\k đe\i 1 ‘nu bơngai j^ gro\nh.

- {ak si ăi! Ih tơroi dơ\ng lăng kơ yuơ yă kiơ pơm ăn tơdrong j^ gro\nh tơpo\h kơtang tơ\ apu\ng Buôn Đôn?

- {ak si Phạm Văn Lào: Tơ\ apu\ng Buôn Đôn, dang lơ\m khe\i 9/2018 đe\i [o#h bơngai j^ blu\ng a, đơ\ng no\h tru\h dang e\i hlôi [o#h dơ\ng, khăm hơlen păng sơkơ\t hơdăh đe\i 25 ‘nu bơngai j^ gro\nh. Hăm apu\ng Buôn Đôn, đe\i m^nh [ar tơdrong tơm pơm ăn tơdrong j^ au. Mă blu\ng, tơdrong [et pơgang bơ\ng ư\h gan le\i lăi d^h băl tơ\ rim pơlei pơla. Mă đơ\ng măt bơngai [et pơgang bơ\ng kơ apu\ng hlôi jơne\i hlo\h 90%, mă le\i tơ\ m^nh [ar pơlei ư\h gan đe\i bơngai [et pơgang bơ\ng. Đe\i pơlei lăp jơne\i 60-70%, đe\i ‘măng đe\i pơlei lăp chă [et đe\i tim mă tru\h 50%. ‘Nau m^nh lơ\m dôm tơdrong pơm ăn pơrang j^ gro\nh tơpo\h kơtang. Mă [ar dơ\ng, m^nh [ar ‘nu kon pơlei tim gan hlo#h vao, tim mă kơchăng, mă kăl tơ\ tơring chă [et pơgang bơ\ng to\ se\t ‘no\h tơdrong jang ăn bơngai j^ oe\i hơdro#, hơmet pơ ‘lơ\ng cham char mư\h đe\i pơrang j^ pơra\m tim mă ‘lơ\ng. Mă pêng j^ gro\nh ‘no\h tơdrong j^ [ônh tơpo\h, kơ yuơ lơ loh lăp m^nh khe\i ‘năr kơ đe\h, dôm bơngai đe\i oe\i tơ je# bơngai j^ mă hơdrol kơ ‘no\h tim mă [et pơgang bơ\ng vaccine j^ gro\nh ‘noh [ônh tơpo\h j^ đe\ch. Tơ\ Buôn Đôn dang ei hlôi đe\i m^nh ‘nu bơngai 55 sơnăm che\p pơlo\ le\ch đe [re [rônh kơ loăi j^ gro\nh.

- {ak si ăi! J^ gro\nh hăp hli hlơt lơ liơ?

- {ak si Phạm Văn Lào: J^ gro\nh ‘no\h m^nh tơdrong j^ ư\h kơ măh hli hlơt kiơ ôh. Mă lei hăp je\i ke\ pơm ăn rim tơdrong j^ hli hlơt dơ\ng, mă kăl hăm đe hơ io\h ie\. Roi nge sa roi hli hlơt hlo\h. Mă kăl tơdrong j^ au hăp pơm ăn hơke\ hơkong hiang hiơp, j^ klak chro\h, j^ dăng hơlo\ng, đei bơngai pơm ăn đe\i tơdrong j^ trong pham kơ\l, ‘ngok hloi. Păng tru\h po đơ\ng ro\ng pơm ăn nge lôch răm kơ yuơ đe\i [ơm đơ\ng tơdrong j^ gro\nh pơm ăn.

- {ak si hăp đei chă pơkă pơtă pơtăn yă kiơ hăm kon pơlei tơ\ rim tơring đei hơbu\h j^ păng pơ đ^ kon pơlei pơla lơ\m tơdrong tơ jră tang găn j^ gro\nh au? 

- {ak si Phạm Văn Lào: Tơdrong mă hơ iă hlo\h ‘no\h hre\i au hlôi đei pơgang vaccine tang găn j^ gro\nh. ‘No\h pơgang Vaccine 3 lơ\m 1 tang găn hơlau 3 tơdrong j^ gro\nh – j^ bo\ - rubella. Hăm đe hơ io\h tim mă tru\h 5 sơnăm ‘no\h kơ loăi pơgang vaccine au hlôi đe\i lơ\m tơdrong jang [et pơgang bơ\ng jơ\p tơring lơ\m te\h đak. Găh hăm hơ io\h đơ\ng 5 sơnăm năm tơ\ ‘lo\ păng bơngai ‘lo\ ‘no\h bơ\n je\i gơ\h năm [et pơgang bơ\ng au tơ\ an^h [et bơ\ng pơgang au. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, tơdăh m^nh ‘nu bơngai đe\i j^ gro\nh le\i ăn oe\i hơdro# hloi. Tơ\ hnam pơơgang ‘no\h ăn ming hơmet tơ\ an^h hơdro#, găh tơ\ hnam le\i ‘ne\ gan ăn sư le\ch ngôi tơ\ ‘ngoăih, ‘ne\ gan đe\i lơ bơngai năm tơ je#. Mă kăl dơ\ng ‘no\h an^h oe\i kăl rơgo\h ‘lơ\ng.

- Lei ah, bơnê kơ [ak si hơ!

Tơblơ\ păng rapor : Dơng - Amazưt