VOV4.Bahnar - Adoi nhen m^nh [ar hơdrung kon kông anai tơ\ tơring Tây Nguyên, bơngai Bahnar je\i đe\i hnam kơ jung tru\h kơ hre\ng plaih, oe\i sa atu\m d^h băl lơ jơhnơr me\ [a\ yă [ok kon sau se. Đơ\ng ro\ng au, kơ yuơ tơdrong ato\k tơ iung lơ\m tơpôl, dôm pơbu\ng hnam t^h kơ jung roi năr roi pă gan đe\i, pơ jing đe\i lơ hnam tor kơđe\h ie\ hlo\h păng măt bơngai u\nh hnam je\i kơ toe\i hlo\h. Lơ\m tưodrong tơpl^h ‘no\h, rim u\nh om hle jur kơ d^h, tơ iung pơ jing tơdrong oe\i sa, er^h sa ăn kơ d^h po. Mă le\i, hơdrol păng đơ\ng ro\ng jur kơ d^h, klo akăn hle kăl pơm tơdrong yă kiơ păng đe\i sơng io\k tơdrong yă kiơ đơ\ng hăm me\ [a\ yă [ok.

U|nh om mơlo#h kơ bơngai Bahnar, mư\h ‘nao tơ oe\i d^h băl ‘no\h je\i oe\i sa atu\m hăm u\nh hnam păh akăn dăh mă păh klo. ‘Me\h vă le\ch ve\h đơ\ng u\nh hnam t^h ‘nau, đe sư jang kiơ\ tôm tơdrong jang kơ bơngai kon o\ng, mai hăm [ok yă me\ [a\ [ar păh klo akăn vă tơgu\m to\ se\t ăn me\ [a\ yă [ok rong ‘me po đe\i t^h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng. Klo akăn kle chă oe\i pơlăh tơ\ u\nh hnam păh me\ [a\ akăn, păh ‘me\ [a\ kô, lơ\m m^nh păh dang pêng sơnăm. 

Lơ\m khe\i ‘năr oe\i atu\m hăm tơne\i, me\ [a\, klo akăn măr sư chă cho\h jang sa atu\m hăm u\nh hnam păng tơge\ch dôm jơ rơvơn chă muih ro\h cho\h klăng jang mir kơ d^h. Mă đơ\ng lơ lo\h ră mă le\i dôm [a hơ [o pro hơmre\ chă phe\ ke\ch đe\i đơ\ng mir kơ d^h băl sư je\i oe\i tơmơ\t atu\m lơ\m u\nh hnam kră. Lăp phe sa [a so\ng rơkăh măh mai lơ\m sơnăm ‘no\h klo akăn măr sư mă pơ\n chă te\ch, tơpl^h bơ\n kơpô, rơmo nhu\ng ie\r đe chă rong. Bok Greng – Kră pơlei kơ pơlei Đak Jă, tơring Đak Jă, apu\ng Mang Yang, dêh char Gia Lai, tơbăt:

“Lăp đơ\ng ro\ng pơkong klo akăn măr sư oe\i tơ\ u\nh hnam păh klo pêng sơnăm, u\nh hnam dro\ kăn pêng sơnăm. Tơdăh măr sư chă jang sa tim mă le\ch le\i oe\i hơlơ\k tơ\ hnam me\ [a\, hnam tơne\i dơ\ng. Tru\h dang yơ măr sư chă mong răk răi đe\i kon tơrong, pơv^h đe\i mir chă ke\ch m^nh [ar broong [a ‘no\h ap^nh me\ [a\, tơnei jur kơ d^h bơih.”

Mư\h oe\i tơ\ u\nh hnam me\ [a\, tơne\i tôm sơnăm, adoi đe\i kon mu\k drăm kơ d^h le\i kô akăn măr sư chă pơma dơnu\h đơ\ng no\h ap^nh oe\i hơdro#. Lăp năr năr ‘lơ\ng, jơhngơ\m hiôk ‘no\h pơ t^h nhen (u\nh hnam er^h sa gơ\h găt băt ‘mêm kơ eng d^h băl, ư\h kơ đe\i chă tơhil hơre\h, djre\h yo\ d^h băl, ư\h kơ đe\i bu chă j^ jăn, păn kơ tơdrô) ‘no\h bơngai klo chă p^nh jet gia tơne\i tơdăh lơ\m khe\i ‘năr oe\i tơ\ u\nh hnam akăn păng ap^nh me\ [a\ tơdăh klo akăn măr sư oe\i tơ\ hnam kơ d^h găh tơdrong ‘me\h vă ap^nh jur kơ d^h pơv^h jang sa hơdro#. Kră pơlei Bok Greng, tơroi:

“ Tơdăh oe\i tơ\ tơne\i le\i ap^nh đe tơne\i, tơdăh oe\i tơ\ u\nh hnam kơ d^h le\i ap^nh me\ [a\: Âu nhi ‘me\h vă pơm kưt kơtăh tơ\ dơnau đơng rok bôl rok boăl, ư\h kơbăt chă glơi ke\ kăi dăh mă ưh, mă le\i hơdrin chă dui hor d^h băl. Tơdăh chă j^ jăn păn hnong, pă jing bôl pă jing boăl le\i vă bro\k v^h hơlơ\k tơ\ ie\m dơ\ng”.

Đe\i đe tơne\i drơ\ng nơ\r, đơ\ng no\h klo akăn măr sư kơdau ap^nh me\ [a\. Tơdăh me\ [a\ drơ\ng ăn jur kơ d^h le\i, bơngai klo năm tơroi ăn m^h ma ‘nho\ng o\h [ar păh vang tơgu\m klo akăn măr sư chă pơm pơsu\n tơ\ par kơd^h sư đe\i dăh mă đơ\ng đe tơne\i, dăh mă đơ\ng me\ [a\ chă chrek ăn. Tơ\ kơsơ\, lơ\m u\nh hnam mă kô akăn măr sư to\k bo\k oe\i ‘no\h chă tơkang tơdrô, ket ie\r et sa tơklăh ti hăm klo akăn măr sư.

Lăp đơ\ng ro\ng chă tơbe\h kơ yang hơtau pă chr^h jet, bơngai o\ng tơ [e\nh ăn tơne\i et tơdrô. Kiơ\ tơdrong joăt, et ‘măng mă blu\ng ‘no\h et jơnu\m, đơ\ng tơne\i dro\ kăn tru\h tơne\i dro\ nglo, đơ\ng me\ [a\ kơ d^h, đơ\ng ro\ng ‘no\h tru\h klo akăn, kon hơ ‘lơ\p măr sư … păng tru\h rim răih bơngai đơ\ng ‘lo\ kră tơ [a\ tru\h tơ\ đe hơ io\h đe\i [o#h kang bang kơ\l lơ\m hnam au chă doch hơla. Mư\h gai tơdrô ăn tơne\i dro\ nglo ‘no\h bơngai o\ng bơnê kơ tơne\i, me\ [a\ hlôi rong ‘me klo akăn măr sư t^h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng tru\h dang e\i. Đơ\ng ro\ng ‘no\h tơne\i je\i tơ [e\nh ăn kơ o\ng et păng pơkă:

“Tơdăh tơ [ơ\p tơdrong tơnap tap, chă j^ jăn au to le\i bro\k v^h hăm [ok yă,hăm u\nh hnam dơ\ng hơ. ‘Ne\ chă kơdơ\ akau mơlau kơ d^h kiơ ôh”.

Kră pơlei Greng, pơlei Đak Jă, tơring Đak Jă, apu\ng Mang Yang, dêh char Gia Lai, tơbăt hơdăh dơ\ng:

“Lơ\m gơmăng ‘no\h klo akăn măr sư jur kơ d^h v6h oe\i tơ\ pơsu\n pơm he\i. Găh tơdrong chă klăh asong mu\k drăm au to ‘no\h tơdăh đe đe\i le\i pơ đ^ [ar păh u\nh hnam vang klăh asong ăn klo akăn măr sư lơ\m khe\i năr đơ\ng ro\ng au kơnh nhen bơ\n ge so, chu\n na … găh mir ‘no\h gômơ\ng kơ d^h băl sư chă muih ro\h cho\h jang te\h bri [ơ [ang kơ kiơ. Hre\i au ‘no\h bơ\n te\h chă klăh asong d6h băl dôm ăi d^h băl ‘nho\ng o\h lơ\m u\nh hnam, mă kon dro\ kăn nhen kon dro\ nglo mơ\n.”

Tơdrong oe\i hơtu\m – oe\i hơdro# tơbăt hơdăh tơdrong [o#h yan au ‘lơ\ng hơ iă lơ\m tơdrong er^h sa kơ bơngai Bahnar. Klo akăn ‘nao pơkong oe\i atu\m hăm u\nh hnam me\ [a\, u\nh hnam tơne\i vă vang tơgop jơhngơ\m mơlo#h jang sa ato\k tơ iung mu\k drăm ăn me\ [a\, tơne\i hlôi ve\i lăng năng rong ‘me t^h vơ\ djơ\ ‘lơ\ng. Tơdrong oe\i hơtu\m, jang hơtu\m ‘no\h vă ho\k pơ hrăm dôm tơdrong cho\h jang sa đơ\ng me\ [a\ yă [ok, ho\k kiơ\ jơhngơ\m đon oe\i sa, pơ sa ‘lơ\ng hơ iă păng mong răk mu\k drăm ăn kơ d^h. Lăp dang yơ đe\i tôm tơdrong rơvơn, klo akăn bơngai Bahnar mă jur kơ d^h le\ch ve\h đơ\ng u\nh hnam t^h, kơ d^h tơ iung pơ jing ăn kơ po tơdrong er^h sa ‘nao. ‘nau je\i jing trong pơtho tơbăt, trong oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă hlo\h lơ\m kon pơlei pơla bơngai Bahnar oe\i tơ\ Tây Nguyên.

Bơngai ch^h: Amazưt