VOV4.Bahnar - Lơ\m tơdrong tơroi gie\ng hơdrol, nhôn hlôi tơroi tơbăt [ai ch^h blu\ng a đơ\ng bơngai ch^h tơdrong tơroi Nguyên Ngọc găh Pơtao, m^nh tơdrong che\p pơgơ\r g^t kăl kơ bơngai Jarai. Lơ\m u\nh hnam đe\i bơngai dro\ kăn che\p pơgơ\r tơpă mă le\i ôn mu\h măt, ‘no\h glaih, păng bơngai dro\ nglo ư\h kơ che\p pơgơ\r mă le\i tơle\ch mu\h măt, ‘no\h grơ\m; tơ\ lơ\m pơlei đe\i Khoa Yang ‘no\h bơngai che\p pơgơ\r tơpă mă e\i ôn mu\h măt, ‘no\h Glăih, păng Khoa Bôn tơle\ch mu\h măh, tang măt, mă le\i ư\h kơ che\p pơgơ\r tơm, ‘no\h Grơ\m.

-  Lơ\m tơpôl ‘no\h bơngai kăl hlo\h Pơtao.

Kơ yuơ kă kiơ đe\i pêng Pơtao ‘no\h io\k đơ\ng mă ple\nh te\h kơ bơngai Jarai, kiơ\ kơ ‘no\h ple\nh te\h đe\i pơ jing đơ\ng pêng tơdrong tơm, dăh mă tơmam drăm lơ\m ple\i te\h đe\i ge\i kiơ\ pêng tơdrong ‘no\h: Đak (ro), U|nh (to\), păng Kial (hơyu\h). Mư\h pêng tơdrong au sơđơ\ng, ‘lơ\ng hơ iă, ‘no\h dôm tơdrong je\i ‘lơ\ng hơ iă, thoong ro kơ d^h ‘lơ\ng lie\m, ‘mi ro\ to\ hơlăng, bri ‘long păng xem brem sơđơ\ng, kon pơlei rơnge\i hiôk hian, hơnu\k hơnoa.

-  Pêng tơdrong tơm ‘no\h adoi je\i pêng adoi je\i m^nh. Đe\i tôm pơ đ^ pêng roi ‘lơ\ng, tơdăh lăp m^nh je\i hoe\i mơ\n. (Kơ yuơ lơ lo\h mư\h “Pơtao Đak”, “Pơtao Kial” pă đe\i, hăm bơngai Jarai je\i ư\h kơ de\i tơtăm yă kiơ ôh).

-  Lơ\m tơdrong tơroi hơ ‘mon, tơroi kră sơ\ đe\i m^nh ‘nu bơngai je\i krao akhan Pơtao, ‘no\h bơngai tơm pơlei chư\ kơne#, păng m^nh ‘nu anăn ‘no\h Rit, m^nh ‘nu bơngai tơdăm mơti mơte\k, dơnu\h hin, er^h sa tơ\ j^h pơlei, sơlam [ar păh pơlei hăm bri (‘no\h jing [ar păh Tơdrong oe\i sa păng Cham char), đe\i ‘măng hmă hmă jông hôch. Rit hlôi tơblăh ke\ Pơtao chư\ kơne#, tơgar io\k jơhngơ\m pran đơ\ng sư, kơ d^h po pơ jing đe\i jing Pơtao, mă le\i ư\h khan Pơtao chư\ kơne#, mă le\i Pơtao kơ kon pơlei, Pơtao yang plang ăn.

-  Rim Pơtao hre\i au ‘no\h jing Pơtao ‘no\h, jing tơblơ\ - Pơtao hơ ‘mon. Lơ lo\h, lơ\m tơdrong tơroi hơ ‘mon kơ bơngai Jarai đe\i tơdrong bơngai tang măt ăn kon pơlei dơ\ng pang tang măt tơblơ\ hu\t tơdrong che\p pơgơ\r kơ Pơtao, mă le\i pha hăm tơdrong hơ ‘mon, đơ\ng ro\ng io\k đe\i che\p pơgơ\r, dôm bơngai ‘no\h ư\h kơ jing bơngai Pơtao, ư\h kơ jing bơngai tơm io\k che\p pơgơ\r. Mă le\i jing “bơngai pơm pơ ‘lơ\ng".

-  Tơdrong jang kơ Pơtao ‘no\h pơm pơ ‘lơ\ng dôm tơdrong lơ\m cham char păng tơpôl vă rim tơdrong ‘lơ\ng hơ iă ngăl. Hăm bơngai Jarai, [ok ư\h khan “Pơtao”, [ok đe\i rim pơlei pôk hơto\k kiơ\ rim Khoa Yang; [ok hmă hmă bơngai dơnu\h hlo\h lơ\m pơlei, ư\h kơ đe\i dôm tơdrong ke\ pơkăp, pơ jao ăn kơ đe jang yă kiơ ôh. {ok ‘no\h j^ Rit kơ tơdrong hơ ‘mon.

-  {ok ve\i răk tơdrong pơm pơ ‘lơ\ng hăm trong rim sơnăm năr blu\ng jơmu\l kơ de\h chă yơ yak năm rim pơlei păng soi tơbe\h hơvơ\h hơvơi hơpơi ăn ‘mi ro\ to\ hơlăng, dăh mă soi tơbe\h ăn kon pơlei  oe\i sa sơđơ\ng, grăng akau, ư\h kơ đe\i chă j^ jăn au to … [ok ve\i kơ jăp tơdrong tơgoăt d^h băl [ar păh bri brăh păng yang mơse#h. Pơtao u\nh ve\i lăng pla đao yang, tơbăt ăn tơdrong che\p pơgơ\r mơse#h, đe\i ming lơ\m pơk tơ\ loe\l kông gre\p, ư\h kơ đe\i bơngai bu [o#h, ‘ngoăih kơ [ok…

-  Andrew Hardy pơma: "{ok chă mơ\ng nơ\r kon pơlei pơma, păng kon pơlei mơ\ng kiơ\ [ok” Jơhngơ\m pran” kơ Pơtao ‘no\h [ơ\t do\h. Găh Jacques Dournes ‘noh pơma akhan, [ok ‘no\h tang măt ăn “Lon pơlei hmă" (le petit peuple).

-  Bơngai Jarai hlôi pơche\h đe\i mă Dournes krao akhan “m^nh trong che\p pơgơ\r” g^t kăl kơ “kon pơlei hmă” đe\i tơbăt hơdăh lơ\m m^nh chăl che\p pơgơ\r [ar păh yang mơse#h, tơdrong che\p pơgơ\r char gơmar tôch kơ jăp, ư\h kơ kăl đe\i Te\h đak, ư\h kơ đe\i khu\l l^nh, jei ư\h kơ đe\i kanh sat, ư\h kơ đe\i kơdră che\p pơgơ\r kơpal…, sơđơ\ng dơ\ng kơ jăp lơ\m rơbau sơnăm. Adoi ro\ năng jing m^nh trong jang ke\ pơro# - ư\h ke\ pơro#, ke\ pơro# - plơ\ hơlơ\k dơ\ng.

-  Mă le\i tă đe\i tơdrong hơ iă mă [ai: Mư\h bơngai Yuăn tơblơ\ Pơtao ‘no\h Vua ({ok pơtao), bơngai Phalăng tơblơ\ akhan Roi, bơngai Mi krao akhan King, păng lăng Pơtao nhen le\ "Vua kơ bơngai Jarai", ‘no\h bơngai Jarai je\i ư\h kơ pơ jăh pơja\ng. Đe sư le# chăl che\p pơgơ\r Yuan, te\h đak Phalăng, te\h đak Mi krao lơ lo\h, je\i hoei mơ\n. Đe\i ‘măng dôm Pơtai je\i chă pơma dơnu\h hăm rim kơdră găh ‘ngoăih ‘no\h lăng po nhen le\ bơngai Pơtao kơ bơngai Jarai mơ\n.

-  Triều đình Huế hlôi đe\i pôk hơto\k, ăn dôm tơmam drăm tơbăt ăn kơ Pơtao U|nh, pơtao Đak, mă krao akhan Hỏa Xá, Thủy Xá, păng lăng nhen “Te\h đak ie\”. Rim Pơtao chhôk hơ iă drơ\ng io\k. Oe\i dơ\ng rim ‘măng “Te\h đak ie\ năm pôk ăn” kơ Triều Đình ” rim tơmam drăm g^t kăl nhen: bơla rôih, hơke m^m, đak păng sal sut … Bơngai Phalăng, bơngai Mi je\i hlôi ve\i lăng năng tông rim Pơtao păng đe\i rim Pơtao chă pôk ăn le\i lăi lơ lo\h bơ\n.

-  Rim kơdră che\p pơgơ\r găh ‘ngoăih ‘no\h ngêh ngăi hlôi băt, hlôi pơm ăn bơngai Jarai, hơdrung Jarai, tơpôl Jarai chu yom. Bơngai Jarai, kiơ\ rim Pơtao kơpo, gômơ\ng dôm kơdră che\p pơgơ\r to ngêh ngăi lơ lo\h, đe\i ‘măng oe\i pơ tru\t jơhngơ\m đon lui lơ lo\h păng tơbôch hie\k ngie\l, hăm đe sư ư\h kơ đe\i yă kiơ ôh.

-  Găh đe sư oe\i ve\i kơ jăp tơdrong rơnge\i pơm tơm kơ d^h, hăm trong che\p pơgơ\r chr^h chre\ng, g^t kăl kơ d^h po, lăp hơdro# đe sư ‘no\h hlo#h vao, lăp đe sư băt d^h băl, m^nh tơdrong rơnge\i pơm tơm kơd^h ‘moi kiơ\ cham char păng tơpôl, io\k tơdrong joh ayo\ kơ\m kang kơnang gie\ng pơm tơm.

-  Adoi gơ\h pơma kiơ\ trong anai: Hăm bơngai Jarai, ch^nh tr^ tơm ‘no\h jo\h ayo\ kơ\m kang kơnang gie\ng. Chăl che\p pơgơ\r Pơtao ‘no\h m^nh chăl ch^nh tr^ - Jo\h ayo\ g^t kăl, jơne\i. Ư|h khan lăp đe\i kơ d^h mă le\i Jarai ‘no\h hơdrung pơm tơm kơd^h păng jơhngơ\m chơ\n kơtang hlo\h tơ\ Tây Nguyên.

-  Lơ lo\h, tơdăh lơ\m u\nh hnam đe\i bơngai dro\ kăn che\p kơ\l mă le\i ôn mu\h măt, ‘no\h Glăih, păng bơngai dro\ nglo ư\h kơ đe\i chep pơgơ\r mă le\i le\ch mu\h măt, ‘no\h grơ\m; tơ\ lơ\m pơlei đe\i Khoa Yang io\k jang dôm tơdrong ôn mu\h măt, ‘no\h Glăih, păng Khoa Bôn le\ch mu\h măt, tang măt, ư\h kơ đe\i che\p pơgơ\r, ‘no\h Grơ\m; găh lơ\m tơpôl [ar ‘nu au đe\i ako\m jing m^nh Pơtao.

-  {ok ‘no\h jing Glăih găh lơ\m lăm, hăm Kon pơlei, jing sơnong che\p pơgơ\r kơ Kon pơlei. Hăm găh ‘ngoăih, hăm rim te\h đak đe, [ok ‘no\h Grơ\m, pơm jing Grơ\m, ‘no\h “Pơtao”! {ok ‘no\h pơ đ^ [ar, m^nh păh găh lăm m^nh păh găh ‘ngoăih, m^nh păh dro\ nglo, m^nh păh dro\ kăn.

-  Bơngai Jarai hlôi ve\i tơdrong pơm tơm kơd^h kơ jăp ‘lơ\ng kơpo hăm trong le# rim te\h dak pran kơtang găh ‘ngoăih io\k găh Grơ\m po – ‘no\h jing io\k găh dôm tơdrong ư\h đe\i yă kiơ! Găh tơdrong pơm tơm kơd^h tơpă kơ đe sư oe\i lơ\m đe sư đe\ch, kơ jăp ‘lơ\ng, rơmơ\n rơdu, ư\h kơ đe\i yă kiơ phă pơra\m ke\ ôh. Kơ yuơ hăp ‘no\h tơdrong pơm tơm kơd^h – jo\h ayo\ joăt joe. 

-  Rim bơngai bơ\ jang hơlen tơdrong hơdre\ch hơdrung tơroi ăn kơ ^nh akhan mă tơpă đ^ đăng rim hơdrung Tây Nguyên, tơ\ lơ\m lơ tơdrong phara d^h băl, je\i đe\i Pơtao kơ d^h po. Tơ\ bơngai Jarai, tơdrong au ‘no\h [o#h hơdăh hlo\h.

-  M^nh ‘măng dơ\ng, boăl hăm [o#h ưh, Tây Nguyên ‘lơ\ng ro\, păng chr^h chre\ng tơpă! Jacques Dournes pơih trong ăn kơ bơ\n yak mơ\t lơ\m tơdrong chr^h chre\ng ‘lơ\ng hơ iă ‘no\h.

Bơngai ch^h: Bơngai ch^h tơdrong tơroi hle Nguyên Ngọc

Tơblơ\ nơ\r: Amazư\t