VOV4.Bahnar – Kiơ\ tơdrong joăt kơ bơngai Bahnar akhan m^nh ‘nu nge ‘nao hơnhơl tim mă đe\i anăn ‘no\h lăng akhan tim mă jing kon bơngai ôh. Kơ yuơ lơ lo\h, anăn păng tơdrong chă anăn ‘no\h kăl hlo\h, tơgu\m ăn ge jing bơngai lơ\m u\nh hnam, kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h hơdre\ch hơdrung păng kon pơlei pơla. Mă le\i pha hăm m^nh [ar hơdrung kon kông Tây Nguyên anai, đơ\ng kră sơ\ bơih bơngai Bahnar ư\h kơ đe\i kơto\ng. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdrong chă anăn ăn kơ hơ io\h ‘no\h lơ liơ le\i ‘moi kiơ\ găh tơdrong tơgle\ d^h băl hăm ‘nho\ng o\h, kơtum kơto\ng jing tơdrong kăl hlo\h.

Kiơ\ tơdrong joăt, m^nh hơdrung bơngai Bahnar joăt chă anăn ăn kôn mon kon sau tơgle\ d^h băl păng hơnơ\ng lơ lo\h đơ\ng jơhnơr au tru\h jơhnơr mă to. Atu\m hăm chă anăn kiơ\ chư blu\ng, bơngai Bahnar je\i chă ư\ anăn kơne#, dăh mă krao kiơ\ đơ\ng chă hơpo gơmăng akhan vă yang rong, yang mơnat … Mă le\i, kon pơlei je\i kơ\m chă anăn hơdrol lơ\m mă bơngai me\ oe\i hơnăp tim mă hơnhơl. Lăp đơ\ng ro\ng hơnhơl, u\nh hnam je\i ư\h kơ hăt hot chă anăn ăn kơ nge au ôh. Lăp đơ\ng ro\ng nge kơte\ch klo\k, ‘no\h pơgơ\r et hlôm đon (blu\h đon) vă chă anăn.

Mư\h chă anăn, u\nh hnam păng atu\m hăm m^h ma duch nă ‘nho\ng o\h vang chă pơma dơnu\h, ap^nh jet d^h băl, mư\h đ^ drơ\ng anăn ayơ ‘no\h ăn kơ nge le\i tơroi ăn yă pơjau, pơgơ\r et hlôm đon vă soi tơbe\h krao anăn păng tơroi tơbăt bơngai hle lơ\m u\nh hnam ăn kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h, kon pơlei. Yă Yao, oe\i tơ\ pơlei Piơm, th^ trân Đak Đoa, apu\ng Đak Đoa, dêh char Gia Lai, tơroi tơbăt: “Mư\h nge ‘nao kơte\ch klo\k ‘no\h pơgơ\r et hlôm đon, hơvơn pơjau păng krao anăn. Drơ\ng m^nh nơ\r anăn sư đang ‘no\h mă soi hơbe\h, mư\h soi tơbe\h ‘no\h krao anăn ‘nao chă ăn kơ nge ‘no\h vă yang lăng tông nông gia, pran jăng grăng akau, jang sa pơnam. Lăp soi tơbe\h đang ‘no\h chă et sa, chhôk ‘nă ăn nge hlôi đe\i anăn.”

Kơ yuơ ư\h kơ đe\i kơto\ng, bơngai Bahnar ngăl chă anăn ăn nge kiơ\ chư blu\ng a ‘no\h jing chă anăn tơgle\ hăm me\ [a\ yă [ok vă chăm kơtum kơto\ng đơ\ng sơ\ ki. Tơdrong chă anăn ăn kơ nge ư\h kơ kăl tơ gle\ păh găh me\ dă mă păh găh [a\ mă le\i pơ đ^ [ar păh me\ [a\ hloi. Kiơ\ tơdrong joăt kơ bơngai Bahnar, pơ đ^ [ar păh u\nh hnam vang ve\i lăng năng tông ăn kơ nge, kơna păh me\ - păh [a\ je\i ‘mêm kơ eng, gram ba ngăl.

Kơ yuơ lơ lo\h, tơdrong chă anăn ăn kơ nge je\i đe\i chă krao kiơ\ m^nh ‘nu bơngai ayơ ‘no\h lơ\m păh găh me\ dăh mă păh găh [a\ mă đe sư ‘mêm kơ eng, tơ ve\i d^h băl kơ jăp, dăh mă ‘me\h vă kon hơ ‘lơ\p gơ\h hơge\i, đe\i [o#h nhen bơngai mă ‘no\h. {ok Suck, m^nh ‘nu bơngai hlo#h vao tơdrong er^h sa joăt joe kơ bơngai Bahnar, tơbăt: “ Hmă hmă bơngai Bahnar chă anăn kiơ\ tơgle\ anăn me\ [a\, yă [ok păng mư\h bơngai anai băt anăn ‘no\h le\i băt hloi kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h đe sư … pơt^h gia anăn [a\ chư blu\ng ‘no\h D le\i kôn mon kon hơ ‘lơ\p je\i chă anăn chư blu\ng a hăm chư D ngăl. Đơ\ng me\ [a\ yă [ok tru\h kon sau se kơne pơla ư\h kơ đe\i tơpl^h, oe\i ve\i hơnơ\ng chư D tru\h kôn mon kon sau đơ\ng ro\ng hloi … Kơ yuơ lơ lo\h, lơ\m m^nh pơlei dôm bơngai đe\i anăn chư D blu\ng a le\i nhen le\ 90% ‘no\h ‘nho\ng o\h, kơtum d^h băl.”

Dôm anăn krao kiơ\ tơgle\ kơ bơngai Bahnar ư\h kơ kăl tơbăt ăn tơdrong g^t au to, mă le\i lăp tơgle\ ‘no\h hoe\i bơih. ‘Ngoăih kơ ‘no\h chă krao anăn kơne# au to vă kơ yang rong … Kơ yuơ krao anăn kiơ\ tơgle\ păng ư\h kơ kăl anăn ‘no\h tơbăt ăn tơdrong yă kiơ, kơna anăn vă chă krao ăn tôch kơ lơ. Kơ yuơ lơ lo\h, bơngai Bahnar ư\h đe\i chă krao anăn tơ tơgle\ m^nh anăn hăm m^nh ‘nu bơngai anai lơ\m pơlei, lơ\m tơring tơdăh hlôi đe\i đe đ^ đe\i anăn lơ lo\h bơih. Kon pơlei je\i tôch kơ gie\ng tơdrong krao anăn le\i lăi hăm anăn đe đ^ lôch bơih.

Kiơ\ đơ\ng [ok Vên, kră pơlei kơ Pơlei Piơm, th^ trân Đak Đoa, apu\ng Đak Đoa, dêh char Gia Lai, tơdrong ư\h kơ chă anăn le\i lăi hăm anăn đe đ^ lôch ‘no\h kơ yuơ hli kon hơ ‘lơ\p ư\h kơ pu\n ai; gô pơm ăn u\nh hnam đe ‘no\h blo\k hơdơ\r bơngai đ^ hiong ‘no\h sơ ‘ngon; dăh mă bơngai hơ io\h chă kơchu au to me\ [a\ djre\h koch … ‘no\h nhen le\ chă hil hơre\h djre\h koch kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h đe nai … Kơ yuơ lơ lo\h, bơngai Bahnbar ngăl chă krao anăn hle tơdăh băt anăn ‘no\h anăn đe đ^ lôch, adoi chă krao pơ đ^ anăn so păng anăn hle hloi.

Tơdăh [ar ‘nu bơngai anăn le\i lăi d^h băl oe\i er^h ngăl, tơdăh sơnăm vă dôm ăi d^h băl le\i pơm ‘nho\ng o\h ( oe\i krao khan Po# [a\n). Tơdăh sơnăm ‘lo\ ‘lơ\p le\i pơm [a\ kon, dăh mă me\ kon. Vă kơtum kơto\ng băt măr sư po# [a\n dăh mă [a\ kon, me\ kon le\i pơgơ\r et sa. Tơdăh po# [a\n ‘no\h et sa pơm ‘nho\ng ‘no\h, tơdăh [a\ kon, me\ kon le\i pơgơ\r et tơmo\m, krao hơvơn kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h vang et sa. Kră pơlei Vên tơroi tơbăt:“Mư\h băt anăn tơgle\ mă đơ\ng pơlei atăih plăih kơ jung dang yơ ră le\i đe sư oe\i pơm ‘nho\ng o\h ‘mơ\i. Tơdrong pơm ‘nho\ng o\h kơtum kơto\ng au ư\h khan kơ yuơ vă mu\k drăm au to ôh, mă le\i ‘nau tơdrong chhôk hơ iă măr sư m^nh anăn, yang chă pơdo\ ăn kơ măr sư bơih. Păng bre pôm anăn au, mư\h chă pơgơ\r et sa pơm me\ [a\, ‘nho\ng o\h bơih le\i ư\h kơ gơ\h tơ ple\h d^h băl, lăng d^h băl nhen me\ [a\ kon hơ ‘lơ\p, ‘nho\ng o\h d^h băl, đe\i ‘măng oe\i gram d^h băl hlo\h kơ me\ [a\ kơ d^h, ‘nho\ng o\h kơ d^h dơ\ng”

Lơ\m tơdrong er^h sa ‘nao hre\i au, atu\m hăm tơdrong oe\i sa mơ\t le\ch d^h băl hăm rim hơdrung hơdre\ch anai kơna tơdrong chă anăn kơ bơngai Bahnar je\i đe\i tơpl^h [iơ\. M^nh [ar tơring oe\i chă ch^h hơdrol kơ anăn chư A, Y, H vă kơ băt bơngai ‘no\h dro\ nglo dăh mă dro\ kăn. M^nh [ar tơring oe\i chă krao kơto\ng ăn kơ po ‘no\h Đinh, Brôn, Hoang … Đe\i tơring kon pơlei io\k krao anăn kiơ\ tơdrong lui khop, anăn te\h đak đe, anăn dôm bơngai gơ\h hơge\i đe ư hơ nhang ang hơnhăk … vă krao anăn ăn kon kơ d^h po.

Mă le\i, mă đơ\ng tơchă ăn kơto\ng lơ liơ, găh lơ bơngai Bahnar oe\i tơ\ rim pơlei pơla lơ\m tơring Tây Nguyên oe\i ve\i kơ jăp chă anăn kiơ\ tơgle\ anăn hăm me\ [a\ yă [ok, kơtum kơto\ng ‘no\ng o\h. Kơ yuơ akhan, chă anăn lơ lo\h vă [lo\k hơdơ\r kơ me\ [a\ yă [ok, kơtum kơto\ng, ư\h kơ hiong hiơt hơdre\ch hơdrung kơtum kơto\ng po bơ\n.

Bơngai ch^h: A Dơng

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt