VOV4.Bahnar - Tơdrô ge ‘no\h jing đak nhă joăt joe lơ\m tơdrong er^h sa kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên, đơ\ng tơring atăih yăih tru\h tơring kơdrơ\m. Mă le\i, hăm bơngai Bahnar, tơdrô ge lăp đe\i chă tơkang et lơ\m hnam dăh mă lơ\m pơlei “đe\i tơdrong” nhen: kơ\m kang kơnang gie\ng, pơkong, brư\ yang đang pơsat, pơm hnam, et to\k hnam, et jur sa … dăh mă đe\i tơmoi năm ngôi. Păng et tơdrô ge je\i kiơ\ trong pơkăp, tơdrong joăt joe đơ\ng sơ\ ki.

Adoi nhen rim hơdrung kon kông Tây Nguyên, bơngai Bahnar oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă, phăl hơlăng. Rim ‘măng tơmoi năm ngôi ‘no\h sơng hơvơn tôch rơhăo, lăng ‘nau jing tơdrong chơt hơ iă hlo\h kơ u\nh hnam. Jơ ‘năr sơng hơvơn tơmoi gơ\h kơ [a\h bơ\n ‘nhe\m nhu\ng, ie\r …, mă le\i hăm tơdrô ge ăp mă đe\i ‘mơ\i vă chă pơma dơnu\h d^h băl. Kơ yuơ lơ lo\h, lơ u\nh hnam mă đơ\ng dơnu\h tôch dang yơ je\i đe\i pai pơ ‘nho\ tơdrô ge lơ\m hnam, hli đe\i tơmoi chă năm ngôi au to.

Hmă hmă kon pơlei chă pơdơ\ng ăn por ‘nhot hơdrol vă chă et ngôi, vă tơmoi hoe\i chă pơngot. Tơngla hnam io\k 2 to\ đing tre\ng hlôt lơ\m ge tơdrô hlôi tơ[e\nh đak đang, đơ\ng no\h chă doch lăng hơdrol hli đing kơch^l, chă iu\ au to.  Lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h io\k Khot, đe\i tơring akhan kơlăm to\ng đak tu\h lơ\m ge, ti m^nh păh io\k kang chrăih đak tơdrô păng soi tơbe\h ăn kơ yang, hơvơn yang hơbang me\ [a\ yă [ok vang jur et sa, lăng ba tơmoi pran jăng grăng akau.

Et blu\ng krao akhan pơ\ih pơnâng, tơngla hnam hăm tơmoi et răh chă pơma dơnu\h răh, d^ng tru\h dang yơ ‘no\h pơdơ\h, đơ\ng no\h io\k Khot (kơlăm) to\ng đak tơ [e\ng dơ\ng. ‘Măng et mă au kiơ\ tơdrong joăt kơ bơngai Bahnar ‘no\h vă lăng năng jơhngơ\m đon bơngai tơmoi ‘no\h lơ liơ.  Tơdăh tu\h đ^ đak lơ\m kơlăm mă le\i oe\i ư\h kơ [e\nh le\i đe sư lăng tơmoi ‘no\h bơngai pơlu\k et sa, ư\h kơbăt lăng bôl boăl. Tơdăh chă tu\h đak blai ‘no\h akhan bơngai tơmoi au pơma sa ư\h kơtơng, jơhngơ\m jăl, [ônh pơm ăn đe\i tơdrong chă pơ jăh d^h băl … Lăp dang yơ chă tơbe\nh đak lăp [e\nh [ơ\r ge ‘no\h akhan bơngai ‘lơ\ng, jơhngơ\m đon rơdu, gơ\h pơma sa hăm bôl boăl.

Lăp đơ\ng ro\ng et pơih pơnâng, tơngla hnam io\k đing chă hlôt tôm ăn bơngai lơ\m u\nh hnam păng krao đ^ đăng vang et jơnu\m (et hơdru\m” vă băt d^h băl ‘nho\ng o\h, m^h ma duch nă. Lăp et đang ‘no\h tơngla hnam to\h pơ đ^ đing lăp le# m^nh to\ đing vă et klăh, ‘no\h jing vă u\nh hnam hăm tơmoi chă tơ [e\nh d^h băl păng [ơ\t dau mă et kang. Tơdăh ‘nho\ng o\h tơngla hnam vang hơnhăk tơdrô le\i ‘no\h tơmoi au kăl et r^, ‘no\h jing et đơ\ng ge mă au tru\h tơ\ ge mă to. Mư\h et, tơmoi ư\h kơ gơ\h chă hơmet kơ jung kơ đe\h kang, tơdăh pơm lơ lo\h ‘no\h khan ư\h kơ yom tơngla hnam. Mă le\i, lơ\m ‘măng et klăh au, bơngai tơmoi je\i ap^nh et ư\h kơte\ch kang, mă le\i et mă tôm dônh bơngai lơ\m u\nh hnam chă tơ [e\nh ăn, đơ\ng bơngai ‘lo\ kră tru\h tơ\ bơngai ‘lơ\p chă tơ [e\nh ăn. {ok Krung Dăm Veo, Pơlei Piơm, th^ trân Đak Đoa, dêh char Gia Lai, tơbăt: “Et đơ\ng bơngai blu\ng a chă tơ [e\nh ‘no\h et kơte\ch kang, et dar deh, kơ yuơ oe\i vă et đơ\ng bơngai au bơngai to dơ\ng … đơ\ng ro\ng ‘no\h bơngai tơmoi je\i gơ\h chă doch pơ gia. Tơdăh et kơte\ch ngăl le\i bơngai tơmoi soai, ư\h kơ gơ\h vă chă pơma dơnu\h d^h băl hăm u\nh hnam, ‘nho\ng o\h ôh…”

Lơ\m tơdrong et sa [ơ\t et to\k hnam, đ^ đăng ‘nho\ng o\h vang hơnhăk ba tơdrô ‘no\h krao akhan pôk tơdrô vă vang et sa chơt hơ iă ăn tơngla hnam. Păng tơdrô au, hơdrol vă chă tơ [e\nh ăn ‘nho\ng o\h au to ‘no\h kăl gai tơngla hnam hơdrol ‘mơ\i. Tơdăh tim mă gai tơngla hnam le\i ư\h kơ gơ\h chă tơ [e\nh ăn bơngai nai ôh. Lăp et đang ‘no\h tơ [e\nh ăn tơm tơdrô, gô sư et kơte\ch kang ‘mơ\i kơna mă năm et tơdrô bơngai nai gai.

Lơ\m Et jur xa [a [e\nh, gô mơ\ng jang sa io\k đe\i dang yơ kơna chă te\h [u\h nhu\ng dăh mă et ie\r. Et jur sa ‘no\h tơngla hnam chă krao hơvơn ‘nho\ng o\h, kơtum kơto\ng vang et sa. ‘Măng et blu\ng a kơ Et jur sa ‘no\h vă pơn lăng sơnăm đơ\ng ro\ng jang sa đe\i io\k yua lơ liơ. Yă Giao, oe\i tơ\ P’lei Piơm, th^ trân Đak Đoa, apu\ng Đak Đoa, dêh char Gia Lai, tơbăt: “Et jur sa ‘no\h hmă hmă chă tơ [e\nh hăm ge\l, mư\h et ‘no\h bơ\n et tơng vă mư\h chă tu\h đak lơ\p ge\l ‘no\h hăp blai ‘lơ\ng. Tơdăh đe\i tơdrong ư\h kơ ‘lơ\ng ‘no\h mư\h tu\h đak đơ\ng ge\l ‘no\h ư\h kơ [e\nh păng bơngai ‘no\h gô đe\i tơdrong j^ jăn, jang sa ư\h kơ le\ch. Mư\h tơ [ơ\p tơdrong pu\n ai le\i mư\h tơ [e\nh ‘no\h đak blai 3 trong, ‘no\h u\nh hnam đe\i pran jăng grăng akau, jang sa io\k yua kơ jăp, er^h sa sơ đơ\ng. Tơdăh mư\h chă tơ [e\nh blai dêh hnang le\i bơngai ‘no\h hơlăh, ư\h kơ ‘me\h jang sa, ‘ngie\t chăt hơlu\l [e\nh kơ mir …”

Hăm lơ\m năr brư\, kơ yuơ ge tơdrô tôch kơ lơ, tơmoi kơdrơ\m păng pơgơ\r đunh lơ\m 3 năr, kơna hơdrol vă et tơdrô, tơngla hnam rơ\ih 2 ‘nu bơngai gai tơdrô ‘no\h krao akhan Bơngai ve\i đak. Tơdrong tơchă bơngai ve\i đak tôch hơlen, chă rơ\ih dôm bơngai đe\i jơhngơ\m đon ‘lơ\ng hơ iă, et pran, hoe\i chă hơve\ng vơnh, vă pơ jing tơdrong chơt hơ iă ‘nă hal, tơmoi lu\ lăp păng ve\i kơ jăp tơdrong gơ\h găt băt ‘mêm d^h băl ăn tơngla hnam.

Hơdro# tơdrong chă kơ\m gie\ng lơ\m Rông kơ kon pơlei Bahnar, je\i đe\i pơgơ\r tôch g^t kăl, lơ\m mă au tơdrô ge jing tơmam plang ăn kơ yang tơm hlo\h. păng bơngai et tơdrô blu\ng a ‘no\h Tơm Yang đe\i đing kơ d^h, krao akhan đing kơ\m. Mư\h et đang Tơm Yang to\h đing che\p kơ d^h, tơdăh tim mă keh đang ‘no\h to\h đing vă rim bơngai băt. {ok Anglăch, pơlei Piơm, th^ trân Đak Đoa, dêh char Gia Lai, tơbăt: “Tơdăh tơm yang, kră pơlei tim mă et ‘no\h gô, gô tơm yang soi tpưbe\h đang mă et, soi tơbe\h hăm pham, klơm ie\r … Soi tơbe\h đang ‘no\h Tơm yang et, đơ\ng no\h mă tơ [e\nh ăn kon pơlei chă et. Hmă hmă kră pơlei đe\i 4 ‘nu, je\i che\p đuing kơ d^h kơ d^h. Dôm đing kơ\m au pă b^ bu pơ\n et. Dôm đe kră et đing kơ\m ‘no\h ư\h kơ sa klak nhu\ng ie\r, ư\h kơ sa ko\, ư\h kơ sa [^h … kơnh pơm tơlơ\m yang, pơm ăn jơhngơ\m jăn chă j^ jăn…”

Lơ\m tơdrong joăt et tơdrô ge kơ bơngai Bahnar, mă đơ\ng et sa ăn tơmoi dăh mă lơ\m năr kơ\m kang kơnang gie\ng, brư\ yang đak pơsat, đe\i m^nh tơdrong ư\h kơ io\k hơnglau yo\ng ch^t đing et. Tơdăh ch^t ‘no\h pơm ăn jau d^h băl đe\i tơdrong [a\ng go\m au to. Tơdrong io\k hơnglau yo\ng ch^t đing đe\i ‘măng pơm ăn tru\h chă tơhil hơve\ng d^h băl. Ve\h ver ke\ tơdrong kơ\m gie\ng au, tơdrong chă et sa roi chơt hơ iă hlo\h dơ\ng.

Bơngai ch^h: Dơ\ng

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt