VOV4.Bahnar – Ư|h kơ nhen tơdrong joăt “ rôp klo” kiơ\ khôi dro\ kăn pơm tơm u\nh hnam nhen m^nh [ar hơdrung kon kông Tây Nguyên, hăm bơngai Xơdang, mư\h tru\h hơdru\h tơdăm ‘no\h dro\ nglo dro\ kăn je\i gơ\h tơchă kơ d^h klo, akăn. Mư\h dro\ nglo dro\ kăn tơhưch d^h băl băl, [ar păh u\nh hnam chă pơma dơnu\h d^h băl, kơ\t jơ\ng ăn măr sư hơdrol kơ chă pơkong. Lăp đơ\ng ro\ng pơkong, bơngai o\ng bro\k kiơ\ găh akăn, dăh mă dro\ kăn bro\k kiơ\ păh klo gô mơ\ng u\nh hnam đe\i rơvơn dang yơ. Mă kăl, lơ\m khe\i năr kơ\t jơ\ng, tơdăh m^nh lơ\m [ar ‘nu bơngai sư pơm glăi tơdrong joăt pơkong u\nh om ‘no\h pơlei kăp đo# tôch kơtang.

Hăm bơngai Xơdang, dro\ nglo, dro\ kăn tru\h sơnăm hơdru\h tơdăm (dang 18 sơnăm) gơ\h chă tơhưch d^h băl. Tơdăh hlôi hưch d^h băl bơih ‘no\h đe sư tơroi ăn u\nh hnam băt măr sư tơhưch d^h băl tơpă, păng athe\i u\nh hnam tơchă bơngai kơdranh.  Gô mơ\ng u\nh hnam đe\i [o#h dang yơ, mă bơngai dro\ nglo gơ\h pơkong dro\ kăn dăh mă dro\ kăn gơ\h pơkong klo.

Yă Y Yêm, oe\i tơ\ pơlei Deak Lơ Leang Hai, tơring Ea Uy, apu\ng Krông Păch, dêh char Dak lăk tơroi tơbăt: “Kiơ\ tơdrong joăt kơ bơngai Xơdang nhôn pha hăm m^nh [ar hơdrung anai, tơdrong chă pơkong u\nh om chom go\ ‘no\h pơgơ\r atu\m d^h băl. Gômơ\ng đe\i [o#h dang yơ kơ u\nh hnam, păh hnam dro\ kăn pơkong dro\ nglo, dăh mă u\nh hnam dro\ nglo pơkong dro\ kăn. Kơtă lơ\m pơlei nhôn au, đe\i bơngai u\nh hnam dro\ nglo pơkong, je\i đe\i u\nh hnam dro\ kăn pơkong. Mă đơ\ng dro\ nglo dăh mă dro\ kăn pơkong mă le\i đe sư je\i ‘me\h vă đe\i tơdrong ‘mêm kơ eng d^h băl ‘lơ\ng hơ iă, oe\i d^h băl tru\h so\k ko go kơdu\. Hre\i au, lơ u\nh hnam mơlo#h er^h sa đe\i [o#h păng đe sư ve\i lăng năng tông u\nh hnam me\ [a\ [ar păh ‘lơ\ng hơ iă”.

Kiơ\ đơ\ng [ok A I Hat, oe\i lơ\m pơlei Kon Wang, tơring Ea Yiêng, apu\ng Krông Păch, dêh char Dak Lăk, tơdrong joăt io\k u\nh om chom go\ kơ bơngai Xơdang oe\i pơgơ\r nhen sơ\ ‘no\h pơ đ^ [ar păh u\nh hnam vang pơgơ\r, ư\h kơ đe\i păh ayơ chă ăn mu\k drăm păh to ôh. Kơ yuơ lơ lo\h kơna lăp [o#h bre hơdru\h tơdăm tơhưch d^h băl ‘no\h tơ oe\i d^h băl, mă đơ\ng u\nh hnam pơdro\ng dăh mă mơmat tat.

{ok A I Hat tơbăt: “Kiơ\ tơdrong joăt bơngai Xơdang đơ\ng sơ\ tru\h dang e\i ư\h kơ đe\i tơdrong u\nh hnam dro\ kăn chă athe\i u\nh hna  dro\ nglo ăn bơ\n kơpô rơmo, mu\k drăm au to ôh. Tơdrong joăt kơ hơdre\ch hơdrung nhôn pha hăm dôm tơdrong joăt kơ m^nh [ar hơdrung anai. Tơdrong kăl hlo\h ‘no\h măr sư hưch d^h băl, ‘mêm kơ eng d^h băl tơpă le\i măr sư tơroi ăn u\nh hnam băt, mư\h me\ [a\ drơ\ng nơ\r ‘no\h pơgơ\r et kơ\t jơ\ng đơ\ng ro\ng ‘no\h pơgơ\r pơkong ăn kơ măr sư”.

Năr kơ\t jơ\ng (Hâi diâp tơxêo), u\nh hnam dro\ nglo hơnhăk tơmam drăm năm tơ\ hnam dro\ kăn, hơdrơ\k dơ\ng. Dôm tơmam pơkong ‘no\h m^nh to\ ie\r, m^nh ge tơdrô, m^nh to\ sung, m^nh to\ săng, m^nh blăh khăn, 2 to\ kong găr. U|nh hnam dro\ kăn dăh mă u\nh hnam dro\ nglo sơng io\k tơmam pơkong păng drơ\ng nơ\r rơ\ng kon hơdru\h ăn u\nh hnam dro\ nglo, dăh mă rơ\ng kon dro\ nglo ăn u\nh hnam dro\ kăn. Đơ\ng năr kơ\t jơ\ng, bre hơdru\h tơdăm au lăng d^h băl nhen u\nh om tim mă pơkong. Me\ [a\ [ar păh chă krao d^h băl po# [a\n, rui ra. Tơdrong pơgơ\r kơ\t jơ\ng, [ok A I Hat tơbăt, bơngai Xơdang lăng g^t hlo\h ‘no\h ‘mêm kơ eng d^h băl, kơna dôm tơmam drăm chă pơkong au to je\i ư\h kơ đe\i pơ koe\l lơ.

{ok A I Hat tơbăt dơ\ng: “Lăp đơ\ng ro\ng me\ [a\ [ar păh drơ\ng nơ\r, bơngai kơdranh năm tơ\ hnam dro\ nglo, ap^nh: Ih hăm drơ\ng io\k hơdru\h ‘no\h pơm akăn ưh? Bơngai tơdăm tơl tơ\ anăp mu\h măt me\ [a\: - &nh ‘me\h vă io\k sư pơm akăn. Đơ\ng mă kon iung tơdăm kon hlôi hưch kơ hơdru\h ‘no\h, ‘me\h vă so\ng pôm hla sa pôm pơ nhan hăm sư. Yang hlôi pơdo\ ăn măr nhi jing u\nh om chom go\, măr nhi hưch d^h băl tơpă, vă d^h băl ‘lơ ‘lo\ tơpă bơih”.

Lăp đơ\ng ro\ng kơ\t jơ\ng, mă đơ\ng [ar păh u\nh hnam lăng d^h băl đ^ [a\n tăn, rui ra, bre hơdru\h tơdăm hlôi lăng d^h băl nhen u\nh om, mă le\i măr sư ư\h kơ gơ\h chă oe\i sa d^h băl nhen u\nh om tơpă. Đơ\ng năr kơ\t jơ\ng tru\h năr pơkong, gô mơ\ng u\nh hnam đe\i dang yơ, đe\i ‘măng tru\h m^nh sơnăm dăh mă m^nh [ar khe\i mă le\i ư\h kơ hlo\h 1 sơnăm ‘no\h pơkong. ‘Nau jing khe\i năr long t^h hlo\h hăm klo akăn ‘nao bơngai Xơdang: đe sư ve\i lăng d^h kau ‘lơ\bng hơ iă, ư\h kơ pơm dôm tơdrong kơne#, tơdrong glăi hăm tơdrong joăt joe kơ pơlei. {ok A Djoa, oe\i tơ\ thôn 3, tơring Tân Cảnh, apu\ng Đăk Tô dêh char Kon Tum, tơbăt: Tơdăh m^nh lơ\m [ar măr sư pơm glăi hơdrol kơ pơkong ‘no\h đo# kăp tôch kơtang.

{ok A Djoa tơbăt: “Dôm tơdrong pơgơ\r đơ\ng kơ\t jơ\ng tru\h pơkong ‘no\h kăl pơm kiơ\ tơdrong joăt lơ\m pơlei. Kiơ\ tơdrong joăt kơ bơngai Xơdang nhôn, đe hơdru\h tơdăm tơdăh oe\i sa d^h băl đe\i hơnăp hơdrol kơ pơkong ‘no\h kră pơlei pu\h hu\t măr sư oe\i tơ\ j^h pơlei, măr sư pơm pơsu\n oe\i tơ\ j^h pơlei hloi. Lăp đơ\ng ro\ng măr sư pơm kiơ\ tôm dôm tơdrong đo# kăp đơ\ng pơlei nhen soi kơ yang hăm m^nh to\ nhu\ng, ie\r … ‘no\h măr sư mă gơ\h mơ\t oe\i lơ\m pơlei dơ\ng”.

Lăng kơ jăp tơdrong ‘mêm kơ eng d^h băl lơ\m pơkong u\nh om, kơna bơngai Xơdang lăng g^t tơdrong oe\i sa kơ jăp. Tơdăh bơngai ayơ ‘no\h đ^ đe\i u\nh om bơih mă le\i chă hưch bơngai nai ‘no\h pơlei kăp đo# tôch kơ bre\.

{ok A Luô, kră pơlei Kon Pâu, buôn Kon Wang, tơring Ea Yiêng, apu\ng Krông Păch, dêh char Dak Lak tơroi tơbăt: “Bơngai pơm tơdrong yoch ‘no\h sư hru\ bơngai răm đơ\ng 2 tru\h tơ\ 3 to\ ge so. Tơdrong mă au ba hlôi [o#h tom măt tơ\ pơlei bơ\n sơ\. Kră sơ\, kră pơlei ư\h kơ đo# hăm kơpô, rơmo, nhu\ng hăm bơngai pơm glăi mă le\i kăp đo# hăm ge so, vă tơbrar bơngai au đơ\ng ro\ng au kơnh pă pơm tơdrong glăi bơih, oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă. Tơdrong kăp đo# hăm mu\k drăm kăp g^t lơ lo\h ‘no\h vă soi tơbe\h pơm pơ ‘lơ\ng jơhngơ\m jăn ăn bơngai răm, pơm rơgo\h dôm tơdrong ‘me# ‘mach lơ\m jơhngơ\m đon kơ bơngai răm”.    

Gơnơm đơ\ng tơdrong kăp đo# kơ hret đơ\ng tơdrong joăt kơna pơm dă [iơ\ đe\i tơdrong hơdru\h tơdăm lơ\m rim pơlei pơla bơngai Xơdang chă oe\i sa d^h băl hơdrol pơkong u\nh om, ve\i kơ jăp tơdrong oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă ăn bơngai me\ păng kon hơ ‘lơ\p đơ\ng ro\ng au kơnh.

Găh tơdrong chă pơkong ăn đe hơdru\h tơdăm, [ar păh u\nh hnam rơ\ih năr ‘lơ\ng pơgơ\r atu\m lơ\m rông pơlei. Kiơ\ kơ yă Y Yêm, oe\i lơ\m pơlei Deak Lơ Leang Hai, tơring Ea Uy, apu\ng Krông Păch dêh char Dak Lak, năr pơkong ‘no\h jing năr chơt hơ iă ‘nă hal atu\m kơ [ar păh hơdrung păng kon pơlei pơla lơ\m pơlei bơngai Xơdang.

Yă Y Yêm tơbăt: “Kiơ\ tơdrong joăt nhôn, năr et pơkong ‘no\h pơgơ\r tơ\ rông, đ^ đăng ‘nhe\m ‘nhot [ar păh kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h hơnhăk ba tơ\ rông. Tơmoi vang năm et sa hăm klo akăn măr sư ‘no\h pu\ ba m^nh to\ ge tơdrô, m^nh to\ ie\r, đe sư ba ăn hloi kơ me\ [a\ păh dro\ nglo, dro\ kăn. U|nh hnam [ar păh sơng io\k bơ\n ge tơdrô, ie\r hơnhăk ba năm tơ\ rông vă vang et sa atu\m hăm kon pơlei. Đe sư et sa, jo\h hơri d^h băl dôm tơdra hơri rơngêi, ting ting, tôn ch^ng chêng vang chơt hơ iă ăn o\ng mai, hmach ăn o\ng mai oe\i sa tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan”. 

Tơdrong kăl hlo\h kơ bơngai Xơdang ‘no\h hơdrol kơ năr pơkong, u\nh hnam [ar păh chă pơma dơnu\h d^h băl tôch hơdăh, tơbăt d^h băl găh tơdrong sơnăm, jơhngơ\m jăn pran jăng grăng akau, găh u\nh hnam đe\i [o#h lơ liơ … Tơdăh u\nh hnam păh ayơ tơnap tap ‘no\h klo akăn hle oe\i tơ\ no\h dang 2 tru\h 3 sơnăm, ‘nau j^ vă chă jang tơgu\m ăn u\nh hnam me\ [a\ vă tơdrong er^h sa roi năr roi sơđơ\ng. Đơ\ng ro\ng ‘no\h klo akăn hle năm oe\i tơ\ u\nh hnam păh to, hơnơ\ng chă tơpl^h d^h băl lơ lo\h. Dang yơ klo akăn măr sư đe\i rơvơn ‘no\h mă jur kơ d^h.

Hre\i au, tơ\ rim pơlei kơ bơngai Xơdang oe\i tơ\ Tây Nguyên, tơdrong joăt pơkong oe\i ve\i răk nhen so sơ\, ato\k kơtang jơhngơ\m đon oe\i sa ‘lơ\ng hơ iă, tơgop pơ jing u\nh hnam oe\i sa, tơgoăt tơgoăl d^h băl kơ jăp [ar păh kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h păng kon pơlei pơla ‘lơ\ng hơ iă.

Bơngai ch^h: Nhat Lisa

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt