VOV4.Bahnar -  3jơ20 pơnĭt kơsơ̆ năr 9/3/2022, nhà báo Kpă Si Mon, Kơ iĕng Kơdră so Dơnŏ anĭh Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam oei tơ̆ Tây Nguyên hlôi yak vĭh hăm mĕ ƀă yă ƀok.

Nhà báo Kpă Si Mon - sơ̆ Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam oei tơ̆ tơring Tây Nguyên.

3jơ20 pơnĭt kơsơ̆ năr 9/3/2022, nhà báo Kpă Si Mon, Kơ iĕng Kơdră so Dơnŏ anĭh Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam oei tơ̆ Tây Nguyên hlôi yak vĭh hăm mĕ ƀă yă ƀok. ‘Nhŏng rơnĕh năr 3/8/1959. Dôm jĭt sơnăm ‘nŏh bơ̆ jang hơdoi, jĭ bơngai lĭnh, bơngai ŏh kơ ‘nhŏng; pă chăm chă et tơdrô hơlăk dih băl ư̆h kơ băt dôm yơ kơchŏk, et hơ̆t ư̆h kơ băt dôm ioi; dôm gơmăng tep tơ̆ pơlei chă mơ̆ng hơ ‘mon, tep tơ̆ bri rŭk ŭnh ƀŭh phang ‘nhĕm …Jơhngơ̆m đon Khŭl chĭh kơtơ̆ng ang VOV Tây Nguyên kơ nhôn erĭh sa hiôk chơt lơ lŏh đĕch!

Ĭnh oei ƀlŏk hơdăh năr ĭnh tơ ƀơ̆p ‘nhŏng Kpă Si Mon. ‘Nŏh tơ̆ kơsơ̆ năr 1/7/1994. Lơ̆m mă nŏh sơng iŏk hla bơar kĭ tơchơ̆t iŏk jang pơm Bơngai chĭh kơtơ̆ng ang kơ Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam oei tơ̆ Tây Nguyên. ‘Nhŏng ‘nao đơ̆ng apŭng Ea Kar mơ̆t bơ̆ jang blŭng a kơ hơnĭh au. Ƀar pêng nơ̆r chă apĭnh jet gia dĭh băl, ‘nhŏng pơma thơ thoi nơ̆r Quảng Trị kơ nhôn: “Mi Quảng Trị à? Rứa đã có chỗ ở chưa? To nhất đài ta bựa ni là đồng hương mi đó”. (“E Quảng Trị à? Mư̆h lei tam mă đei hơnĭh oei ưh? Tơdrong tĭh hlŏh kơ Radiô bơ̆n dang ei ‘nŏh boăl pôm pơlei hăm e văi”)

Ĭnh jĭ bơngai ư̆h kơ gan tơyăng mă lei jei goĕl kơ đon tơpă mơ̆n ư̆h kơ băt kơ yuơ kă kiơ mă ‘nhŏng ăn oei sa hơdoi. Thĭ xah Buôn Ma Thuột lơ̆m mă nŏh đei đe ư̆ akhan 3 chư-Sơ ‘ngon-‘Mui-‘Mê̆ ‘mach. ‘Nhŏng bơngai oei sa tôch rơgŏh, mơng mĭnh tŏ hnam oei 16 met vuông, drơ̆h man xi măng chă ôp sut tôch rơgŏh, adoi đei hloi kuat, mư̆h đei điên ‘nŏh kuat dăr tôch rơngơp…Jên khei rim khei kơ ‘nhŏng lơ̆m mă nŏh, iŏk mĭnh poăt vă ăn mơng hnam, răt pơkao pơrŏ.

Nhà báo Kpă Si Mon hăm kon pơlei mơ̆ng brŏ tơ̆ Tây Nguyên

Mư̆h lĕch đơ̆ng Dơnŏ anĭh vei lăng Jŏh ayŏ pơra nơ̆r apŭng Ea Kar dêh char Dak Lăk vĭh jang pơm bơngai tơblơ̆ nơ̆r păng rapor nơ̆r Jrai kơ Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam, ‘nhŏng hlôi trŭh 18 sơnăm sŏng sa phe ƀa tĕh đak rong đơ̆ng tơdrong pơm ƀok thây pơtho chư, jang chĕp pơgơ̆r jŏh hơri kơ Dơnŏ anĭh vei lăng Jŏ ayŏ kơdŏ soang dêh char, đei ‘măng chă pơtho asoang ... Tơdrong erĭh sa oei sa kơ ‘nhŏng tŏk jur hơnơ̆ng. Gơnơm đơng ‘nŏh kơna ‘nhŏng mă băt hơdăh dôm tơdrong oei sa jŏh ayŏ kơ rim kon kông Tây Nguyên. ‘Nhŏng băt hơdăh Tây Nguyên nhen lĕ đe jô̆ hơ ‘nglŏu ti đĕch.

Jĭ bơngai erĭh sa phăl hơlăng, tơpăt nhen ‘long Tơngiơ, nhen sem giơ̆, hui bơngai bu lui gô tơklep kơ jăp hăm mĭnh hơnĭh ayơ ‘nŏh. Mălei tơdrong jang kơtơ̆ng ang hlôi gơ̆t jơ̆ng ‘nhŏng tôch kơ jăp.

‘Nhŏng bơngai tĭh kơ jung hlŏh kơ bơngai tĕh đak đe. Đei ‘măng ‘nhŏng pơtơm ĭnh năm răt chơ khŏ, tơchă hơnơ̆ng, trŭh tơ̆ mĭnh hnam tĕch mă to tơ̆ trong Nguyễn Tất Thành mă ƀô̆h đei mĭnh tŏ chơ khŏ lŭn jơ̆ng. Mŏ tĕch mơdro tơ hnhor pơ glăn đơ̆ng nŏh ăn đĕch kơ ‘nhŏng chơ khŏ au kơ yuơ ƀar sơnăm kơ au pă bĭ bu ƀut lŭn hăm chơ khŏ au.

Rim bơngai bơ̆ jang chĭh akŏm, bơngai chĭh kơtơ̆ng ang kơ Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam oei tơ̆ Tây Nguyên đei bơngai gơnang kơ ‘nhŏng. Lĕch đơ̆ng pơlei pơla, lĕch đơ̆ng hnam trương Đăi hŏk, tim joăt hăm tơdrong jang, ‘nhŏng chă pơtho ăn tôch rơhăo. Đơ̆ng chă pơma sa trŭh tơdrong nhă đak păng chă rôp ti au to păng dĭng trŭh tơdrong iŏk ŭnh om chom gŏ. Đei ‘măng tơchă hơnăn ăn kon hơ ‘lơ̆p, pơm hla bơar ăn kon hơ ‘lơ̆p, lơ bơngai jei gơnăng kơ ‘nhŏng tơgŭm ăn. Tôm tơdrong jei gơnơm kơ ‘nhŏng nhăk. Đĭ đăng jei keh đang ‘lơ̆ng hơ iă.

‘Nhŏng đei lơ boăl joăt hăm jơhngơ̆m đon phăl hơlăng dơ̆ng kơna tơmoi năm tơ̆ hnam jĭ prăt năr đĕch. Đei bơngai oei hơdoi hăm ‘nhŏng trŭh mơjĭt năr, mĭnh poăt khei; bu bu jei đei chă hơvơn sŏng sa, et sa chơt hơ iă, mư̆h vĭh ‘nŏh jei tơpơng ăn kon su hao gre. Tơmoi kơ ‘nhŏng ‘nŏh đơ̆ng bơngai kang ƀô̆, bơngai chĭh kơtơ̆ng ang, khŭl jŏh hơri trŭh tơ̆ bơngai vơ̆r gre ƀa gak, đei ‘măng dôm bơngai nông nôt au to ... Lơ ‘măng ĭnh tơgop nơ̆r hăm ‘nhŏng lơ liơ mă ăn dôm bơngai nông nôt oei hăm ih lơ lau nơ, ‘nhŏng akhan: “Ba băt, mă lei đe hăp đĭ bơ̆h ƀơm, ba chă tơgŭm ăn đe hăm mĭnh ƀar năr, hơmŏ hơmăi đe hăp băt gơ̆h găt hlŏh dơ̆ng”. ‘Nhŏng pơdơ̆h bơ̆ jang, kang ƀô̆, bơngai jang mơdro sa roi hui đơ̆h năm ngôi, lăng hnam oei nhen lĕ roi să hlŏh dơ̆ng. Mă lei kiơ̆ kơ ĭnh lăng dôm bơngai kơchu sơ̆, ‘nŏh hơnơ̆ng chơ kon akăn, chĕp ba plei ‘long, iĕr bip năm ba.  

Kpă Si Mon sơng iŏk hla bơar drơ̆ng nơ̆r iŏk pơm tơlĕch kơsơ̆p hla bơar sơnăm 2019

Rim ‘măng ‘nhŏng năm tơ̆ pơlei ayơ ‘nŏh nhen lĕ brŏk vĭh hăm pơlei kơ dĭh đĕch. Mĭnh ƀar gre tơdrô, dôm tŏ iĕr dăh mă 1 tŏ nhŭng. Đĭ đăng jei đơ̆ng jên kơ dĭh ‘nhŏng răt ngăl. Jơ va chĭng chêng roi đunh, roi lơ bơngai trŭh đơ̆ng nŏh chă asoang prăt măng prăt năr hăm dôm nơ̆r hơri păng chă hơ ‘mon.

‘Nhŏng hơnơ̆ng chĕp kơ jăp tơ̆ akau găh hla bơar chĭh păng ‘long chĭh. Dôm jĭt sơnăm au oei hơnơ̆ng đĕch. Đŏk hla bơar ƀăo, hơmik chă chĭh; mơ̆ng brŏ, lăng tivi jei chĭh iŏk; đei ‘măng kĭ kơtơ̆ng ang, ƀai chĭh rapor, ‘nhŏng jei chĕp ‘long chĭh, tak hla bơar chĭh tơmơ̆t dôm nơ̆r hle, nơ̆r tơnap vă chă lăng hơlen. Hơlam hơnglou iôp hăm hơnglou hơlam măh chai kơ yuơ chĕp ‘long chĭh păng ‘nhek hơ̆t. Rŏ năng ‘nhŏng jei ư̆h kơ băt ‘nhŏng hlôi chĭh đĭ băt dôm yơ ‘long chĭh bơih rŏ năng? Dôm hla bơar chĭh roi năr roi hơgôn kiơ̆ khei ‘năr dăr sơnăm. Đơ̆ng hơnăn Kơdră chĕp pơgơ̆r Tĕh đak, mĭnh khŭl jang ayơ nŏh lơ̆m apŭng plĕnh tĕh, dăh mă hơnăn kơ mĭnh pơlei tơ̆ Tây Nguyên. Hơngŭr chĭh hăm nơ̆r Yuăn đơ̆ng nŏh chĭh hăm nơ̆r Jrai. Chă jrek hŭt đơ̆ng nŏh chĭh dơ̆ng…

Năm, mơ̆ng, đŏk păng chĭh akŏm hlŏh 20 sơnăm đơ̆ng nŏh iung jang mĭnh tơdrong jang bĭ bu ê. ‘Nŏh pơm tơlĕch Kơsơ̆p hla bơar pơ yua ăn tơdrong jang rapor. Kơsơ̆p hla bơar Jarai - Yuăn - Phalăng, dăh mă Kơsơ̆p hla bơar Yuăn-Jrai sơ̆ lăp dang vă trŭh 11.000 nơ̆r pơma. Kơsơ̆p hla bơar mă ‘nhŏng pơm tơlĕch đei trŭh 20.000 nơ̆r. 

Mư̆h ‘nhŏng jang tơdrong kiơ ‘nŏh khŏm keh đang tơdrong ‘nŏh hloi. Đei mĭnh ‘măng ĭnh vei lăng pơgơ̆r pơm tông. Lơ̆m mă nŏh đei ‘nhŏng vang pơm tông. Tŏk bŏk oei pơm tông ‘lơ̆ng hơ iă ‘nŏh tơpĭt hê̆ kmăi hyup. ‘Nhŏng kiơ̆ ƀai chĭh: Tĕh kơ ƀang, đơ̆ng nŏh gruih iung tơhlau, hơmrăi! Bơngai hyup brŏ tơ toĕi hli, ngêh ngăi ih kơ bơ̆n kơ na tơpĭt hŭt kơmăi.

Dôm ‘măng ĭnh hnăm trŭh tơ̆ tơring atăiyh yăih, mư̆h tơ ƀơ̆p rim bơngai kră, dăh mă dôm bơngai băt hlôh tơdrong oei sa jŏh ayŏ kơ bơngai Jrai, hmă hmă ĭnh chă hyup iŏk mĭnh ƀar ƀai hơri, dăh mă tơdrong tơroi kră sơ̆ ba ăn kơ ‘nhŏng. Mĭnh ‘măng lơ lŏh năm tơ̆ Ayun Pa (Gia Lai) ĭnh hyup iŏk tơdrong tơroi ,kră sơ̆ dang 30 pơnĭt jơ. Lăp đang, ĭnh apĭnh bơngai tơroi, bơngai bu tơroi ăn kơ ih băt tơdrong tơroi kră sơ̆ au koh? - Tơdrong ‘nau a! Ĭnh mơ̆ng Si Mon tơroi lơ̆m brŏ văi. Tôch hơ iă kơna ba chăm păng tơroi dơ̆ng lĕ.

‘Nhŏng hlôi sơng iŏk đei lơ hla bơar hôn bơnê, rŏ năng dang ƀar pêng jĭt hlak. Mĭnh ‘măng ĭnh năm trŭh tơ̆ pơlei bơngai Jrai tơ̆ Ia Pa (Gia Lai) băt inh bơ̆ jang lơ̆m Radiô Nơ̆r Pơma Việt Nam hăm ‘nhŏng Kpă Si Mon, kon pơlei apĭnh: Si Mon chă jĭ jăn dăh kiơ mă mĭnh giĕng au pă đei kơtơ̆ng nơ̆r sư lơ̆m brŏ koh? Rŏ năng ‘nau jing Hla bơar hôn bơnê gĭt kăl hlŏh mă đơ̆ng ư̆h kơ đei chư kĭ păng ‘long kơyơ̆u ră.

Sơnăm 2001, khŭl Ful-rô nông nôt kơ yuơ Ksor Kơk chĕp kơ̆l hlôi pơhlŭ pơ hlôm pơdôr lơ kon kông năm iung jreo pơ koĕl pơjing mĭnh tĕh đak Đê-ga chĕp pơgơ̆r kơ dĭh. Mĭnh ƀar pơlei pơla tơ̆ Tây Nguyên hlôi jing pơlei pơla đei tơdrong kơnê̆ găh chĭnh trĭ. Lơ bơngai tăr văr, pơngơ̆t kơ đon. ‘Nhŏng Kpă Si Mon hlôi tơchĕng đei mĭnh trong chă pơrô̆ pơrôp tôch hơ iă. ‘Nŏh năm trŭh ŭnh hnam mĕ Ksor Kơk (Kơdĭh krao khan Ƀok Kơdră tơm Đê-ga) oei tơ̆ buôn Broái, tơring Ia Broái, apŭng Ia Pa (Gia Lai) vă hơlen băt tôm tơdrong, vă tơchă đei nơ̆r pơma ăn kon pơlei mơ̆ng brŏ băt hlôh ƀô̆h hơdăh trong gơlong bơ̆ jang đơ̆ng Đảng păng Tĕh đak. 

‘Nhŏng hlôi pơma dơnŭh tôch phăk hơlăng, klŏh klĕch hăm bơngai mĕ tôch mơnat au hăm nơ̆r Jrai. Nhôn hyup iŏk nơ̆r pơma dơnŭh đơ̆ng yă đơ̆ng nŏh rapor lơ̆m brŏ. Yă chă pơtho khan ăn kon pơlei oei tơ̆ rim pơlei pơla ‘nĕ mơ̆ng kiơ̆ bơngai kon hơ ‘lơ̆p yă chă hơlĕnh pơdăr ‘nŏh. Ĭnh ư̆h kơ kĕ kơ hiơt mŭh măt bơngai yă kră krŭt ‘nŏh, jur đơ̆ng kung hnam pơtăm so sĕnh hiăh hiok ba nhôn vĭh. Yă bơ blơ̆n đak măt mư̆h ‘nhŏng hơdrin tăh lơ̆m kơdŭng yă mĭnh ƀar jĭt rơbau hlak jên.

Kpă Si Mon ‘nŏh lơ lŏh, phăl hơlăng, mă lei tôch hơngŭr hăm tơdrong jang.Hăm rim tơdrong rapor nơ̆r kon kông rim hơdrung Tây Nguyên ‘nhŏng hơnơ̆ng tơ iung pơjing kơ jăp. Chă đŏk lăng tôch hơlen dôm tơdrong rapor vă hoei đei glăi mư̆h chă rapor. Hmă hmă ‘nhŏng năm tơ̆ hơnĭh hyup brŏ chă pơtho ăn rim ‘nhŏng pơmai ŏh găh đŏk lơ liơ mă ƀlep, mă hiôk. “Kơtơ̆ng ang lơ̆m tĕh đak ‘nŏh đŏk pha hăm kơtơ̆ng ang tơ̆ tĕh đak đe; đŏk kơtơ̆ng ang gre tơtơ̆m dĭh băl pha hăm chă đŏk kơtơ̆ng ang chĭh tơbăt tơdrong jang sa. Pơm tông, đŏk tơroi tơdrong kră sơ̆ ‘nŏh sa roi phara dĭh băl hlŏh dơ̆ng”. 

Hơdơ̆r dơ̆ng klo akăn ĭnh lăp đơ̆ng rŏng brŏk tơ̆ pơlei pơkong, vĭh hơlơ̆k tơ̆ Buôn Ma Thuột pơgơ̆r et sa lĕch mŭh măt hăm Dơnŏ anĭh bơ̆ jang. ‘Nhŏng akhan “E ư̆h kơ gơ̆h lăp tơroi hăm ƀơ̆r đĕch ôh. Kăl răt hla bơar kơthiêp ƀlep hlŏh. Găh tơdrong chă chĭh hơnăn dôm bơngai mă dĭh kau krao hơvơn ‘nŏh lê̆ ĭnh chĭh tơgŭm hoei mơ̆n”. Đơ̆ng nŏh ‘nhŏng răt kơthiêp, chĭh păng pơtrŭh ăn. Vă jê̆ 27 sơnăm bơih, mĭnh ƀar hlak kơthiêp pơkong sơ̆ ĭnh ba ư̆h kơ đĭ, oei vei răk. Chư ‘nhŏng jĭ tôch hơdăh ‘lơ̆ng. Chư tĭh chĭh tơbŭl đŏk hơđăl.

Gre kơdau rơheng kơkot lĕch đơ̆ng Buôn Ma Thuột gơmăng au ba ‘nhŏng brŏk vĭh dơ̆ng hơnĭh tơring rơnĕh tơ̆jơ̆ng kông Chư̆ Mô̆, Bến Mộng Kơ Đak Krông Pa.

Bơngai chĭh: Lê Xuân Lãm/VOV Tây Nguyên

Tơblơ̆ nơ̆r: Amazưt