Tơ̆ ‘măng Akŏm rôih Buôn Đôn, lơ̆m pơkăp Lêh akŏm Ka phê Buôn Ma Thuột ‘măng mă 8 âu ki, tơmoi hmach bơnê kơ dôm tơdrong gơh hơgei kơ bơngai mơlôh pơgâu rôih Y Quang Byă. Noh jing bơngai tơdăm M’Nông noh hơkar chơmăng, hơkâu jăn pran jăng, xŏk bĕnh rơthenh, pơgâu rôih Khăm On. Đơ̆ng rŏng kơ tơdrong “pơdăh” kơ po, Y Quang jrơu “Trum”! kơtă hăm rôih Khăm On tang dơ̆t kŭl tăng vă pơgâu rôih ƀônh pơma dơnuh hăm tơmoi. Xư tơroi, dôm nơ̆r “pơma” hăm rôih hăm nơ̆r M’Nông:  “Inh hơnăn Y Quang Byă, xơnăm âu inh 17 xơnăm. Oei âu noh Khăm On, 40 xơnăm. Rôih unh hnam inh rong đơ̆ng mă hăp pơtơm 10 xơnăm truh dang ei. Inh lăng Khăm On nhen ‘nhŏng oh ưh gơh hrŭl lơ̆m unh hnam. Inh vei lăng hăp đơ̆ng dôm tơdrong iĕ ioch hloh”.

Y Quang Byă noh hnưr bơngai mă 4 lơ̆m minh unh hnam juăt pơhrăm rôih bri. Oei Khăm On đơ̆ng bri kông vih hăm unh hnam Y Quang, vih hăm pơlei pơla M’Nông đơ̆ng lăp ‘nao 10 xơnăm. Lơ̆m tơdrong pơhrăm pơ-‘lơ̆ng, ƀok Y Thốt Knul tơguăt pơtho tơdrong jang pơhrăm rôih ăn kon drŏnglo noh Y Quang Byă. Găn ga lơ xơnăm hăt hot pơhrăm pơ-‘lơ̆ng, rôih bri hlôi jing ‘nhŏng oh lơ̆m unh hnam, păng đei krao hơnăn kiơ̆ khôi bơngai Lào tơ̆ Buôn Đôn. Truh tih vơ̆, Khăm On tơgŭm lơ tơdrong jang tơnăp ăn unh hnam, pơlei pơla nhen chă pơdŭ tơmam choh pơtăm, dui ‘long bơ̆ hnam. Đei ‘măng Khăm On vang jang tơmang pơhiơ̆, ‘nhăk tơmoi găn đak krong Sêrêpok, ‘nhăk tơmoi chă tơmang pơlei pơla. Dôm năr rơvơn, Y Quang Byă ‘nhăk Khăm On chôt vih hăm bri kơdrơ̆ng nhen vă tơchă tơm a hla chă kơ po.

Đei ƀă pơtho pơhrăm lơ̆m lơ xơnăm tơguăt hăm rôih Khăm On, ‘nhŏng Y Quang Byă hlôi pơhrăm lơ tơdrong ‘lơ̆ng ăn kơ rôih hăm nơ̆r pơre nhen: năm, pơdơh, dang dơ̆t, lŏt đak, năm tenh, năm adar, veh găh ‘ma, veh găh ‘ngeo, glơi tơ̆ đak... Tơ̆ ‘măng Akŏm Rôih Buôn Đôn xơnăm 2023, gơnơm kloh klĕch găh tơdrong pơgâu rôih kiơ̆ nơ̆r pơre đơ̆ng  Y Quang mă rôih Khăm On đei jơnei hơpăh mă mônh găh tơdrong pơlong Rôih hmach kơ tơmoi păng đei jơnei hơpăh mă 3 pơguăng ăn rôih. Y Quang Byă chơt hơ-iă tơbang 2 tŏ hla kơ tơbăt đei jơnei mă mônh păng mă 3 đơ̆ng rôih Khăm On:  “Xơnăm âu rôih hnam inh đei jơnei 2 tơmam hơpăh, hơpăh mă mônh noh hmach kơ tơmoi păng hơpăh mă 3 noh găh pơguăng. Dôm xơnăm adrol ki, rôih hnam inh pơlong kơdâu noh đei iŏk hơpăh mă mônh ngăl, dôm hla kơ tơbăt âu đơ̆ng dôm tơdrong pơlong kơtol ƀenh hnam noh”.

Y Quang Byă tơroi, tơdrong pơhrăm Rôih jing minh tơdrong hli hlơt; hlôi đei lơ bơngai pơhrăm rôih rơka kơyươ rôih khĕnh tơih huăng đơ̆ng kơdŭ rôih jur tơ̆ teh. Bơngai pơhrăm rôih athei băt hơdăh “đon bơnôh” rôih; phŏ khĕnh, noh ưh gơh năm tơjê̆, athei ăn kơ hăp pơdơh pơdơi tơ̆ bri. Rim tŏ rôih đei minh tơdrong juăt, minh trong tơrĕk phara băl mă adrô̆ bơngai pơhrăm rôih đĕch băt, athei hơdu, rơmôih, păng athei pơjuă noh hăp pơtơm mơ̆ng kiơ̆ nơ̆r. Mă kăl, bơngai pơhrăm rôih athei ‘mêm kơ rôih, hlôh vao rôih păng tơguăt hăm rôih nhen ‘nhŏng oh.

Oei xa hăm rôih hlôi jing um ai joh ayŏ kơ bơngai M’Nông. Ăh jê̆ đĭ xơnăm xơ̆, Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Lăk hlôi tơchơ̆t axong 55 tih 400 trĭu hlj vă tơlĕch tơplih trong jang tơmang pơhiơ̆ yŭn rôih jing trong tơmang pơhiơ̆ tơguăt hăm rôih. Tơchơ̆t tơdrong jang tơmang pơhiơ̆ tơguăt hăm rôih, pơtôch lê̆ tơdrong chă yŭn rôih păng hơtŏk tơdrong pơyua pơ-‘lơ̆ng ăn rôih hnam. Tơ̆ ‘măng akŏm rôih Buôn Đôn âu ki, tơchơ̆t âu hlôi đei iŏk jang. Dôm bơngai pơhrăm rôih pơma atŭm păng bơngai mơlôh pơhrăm rôih Y Quang Byă pơma adrô̆ noh drơ̆ng lăp hăm tơdrong jang âu:  “Đơ̆ng xơnăm âu gô pơdơh lê̆ đĭ dôm tơdrong jang tơmang pơhiơ̆ hăm rôih, adrô̆ chŭp um hăm rôih, jang tơmang pơhiơ̆ tơguăt hăm rôih đĕch. Inh ƀôh thoi noh adoi ƀlep, mă hĕl kơ đon kơyươ tơguăt hăm rôih đơ̆ng oei ‘lâ̆p, mưh pă đei jang tơmang pơhiơ̆ hăm rôih bơih noh unh hnam inh gô ‘nhăk rôih năm tơ̆ bri ăn xa prit, xa kơtao lơ̆m bri đĕch”.

Trong jang “Tơmang tơguăt hăm rôih”, pơtôch tơdrong jang tơmang pơhiơ̆ chă yŭn rôih adoi đei tơmoi lăp đon. Truh ‘măng Akŏm rôih Buôn Đôn xơnăm 2023, tơmoi Trần Văn Bảy đơ̆ng pơlei tơm Buôn Ma Thuột tơroi: “Ăh mă tơplih trong jang tơmang pơhiơ̆ tơguăt hăm rôih noh gô vei vêr jơhngơ̆m jăn ăn rôih tơnăp hloh. Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Lăk adoi tơlĕch tơchơ̆t, ưh gơh yŭn rôih bơih. Lăng atŭm kon pơlei păng tơmoi truh tơmang adoi lăp đon ngăl. Xơnăm âu, tơmoi truh akŏm rôih Buôn Đôn kơdrâ̆m hloh kơ rim xơnăm, noh xô̆ lơ̆m jơhngơ̆m tơpă”.

Rôih hơnơ̆ng oei lơ̆m tơdrong erih kơ bơngai M’nông tơ̆ tơring teh Buôn Đôn chă pă đei. Đơ̆ng xơ̆ ki rôih pơdŭ tơmam, chơ bơngai, rôih atŭm năm jang mir, rôih akŏm lơ̆m dôm tơdrong et xa âu to. Jơhngơ̆m pran kơ rôih adoi đei lăng jing um pơtih kơ jơhngơ̆m pran tơguăt tơguăl pơlei pơla, kơ unh hnam hăm pơlei pơla. Kơyuơ noh, tơdrong oei xa hăm rôih adoi jing um ai joh ayŏ ‘lơ̆ng rŏ kơ bơngai M’Nông.