VOV4.Bahnar – Rim hơdrung kon kông tơ̆ Tây Nguyên adoi đei tơdrong jang tanh kơđum kơđŏng đơ̆ng kră xơ̆. Tơdrong mă noh đei đơ̆ng tơdrong erih. Bơngai K’Ho tơ̆ Lâm Đồng adoi thoi noh. Kon pơlei tanh tơmam yua lơ̆m unh hnam nhen: kơđum, kơđŏng, grang yâu ka, bai ‘măn ka, hơkă păng pơnan... Tơdrong tơroi kơ jang tanh kơđum kơđŏng kơ bơngai K’Ho đei yă Ka Oi, tơ̆ thôn Phi Sour, xăh Phi Tô, apŭng Lâm Hà, dêh char Lâm Đồng tơroi noh hơ iă hloh.

Hnam pai gŏ tơnŏ kơ unh hnam yă Ka Oi.

Kơsơ̆ măng, lơ̆m rơvak pai gŏ găh rŏng hnam kơjăp ‘lơ̆ng, yă Ka Oi pơgiơ̆ng unh pai por ‘nhot ăh kơmăng ăn unh hnam. Mă tơdrong erih kiơ̆ trong ‘nao, unh hnam đei tôm gŏ pai hăm unh hơyuh, ƀêp tư, mă lei yă Ka Oi duh oei lăp pai xa hăm tơnuh unh juăt jue. Rơvak pai gŏ noh xă, rơgoh hăm lơ tơmam yua juăt jue kơ bơngai K’Ho xơ̆ ki. Noh đei hơkă, kơđum kơđŏng, grang yâu ka, pơnan ‘măn por... yă Ka Oi tơroi: “Tơmam mă inh kơdih tanh đei yua kơjăp hloh, păng ‘lơ̆ng hăm cham char, hăm bơngai kon kông yua dôm tơmam tanh đơ̆ng tơmam hlôi đei lơ̆m bri noh ‘lơ̆ng kơjăp. Tơ̆ kơchơ noh tĕch lang lap, mă lei ưh kơ ‘lơ̆ng hơtŏ ôh, nhen kơđum kơđŏng, ba athei vei răk tơdrong jang juăt jue âu đơ̆ng yă ƀok pơxư̆ ăn”.

Yă Ka Oi tơroi găh trong pơkăp keh đang pơjing tơmam drăm

Yă Ka Oi hăt hot tơroi găh phat, găh tơmam drăm gơh pơjing tơdrong juăt jue tanh kơđu kơđŏng mă yă hlôi tơguăt juăt jue: “Tơmam tơm noh phat. Phat ‘măn bơ̆ tơmam tanh kơđum kơđŏng đơ̆ng mă pơtơm pơyan tơƀăng ‘nao, truh ăh tơƀăng kră jing phat athei găn pơhlom 2 pơyan jang mir. Kơlih mưh koh phat pơda ‘lâ̆p noh ưh gơh, mă kră jat duh ưh gơh; kơyuơ noh, athei gô tôm 2 xơnăm pơtơm gơh koh vih yua. Đơ̆ng rŏng koh đơ̆ng bri noh athei chrăh, đơ̆ng rŏng kơ noh char jing iĕ, xơ̆k hrăng tơ̆ tô̆ lơ̆m 3, 4 năr đơ̆ng rŏng kơ noh pơtơm đei tơmam vă tanh. Păng ba athei hơmet tôm tơlei, ‘long vă bơ̆ng dôm tơmam ba kăl kơ tanh. Xơ̆ ki đe drăkăn hơnơ̆ng tanh dôm tơmam kăl lơ̆m unh hnam nhen pơrlơ (pơnan chĕp por), hơkoh, grang yâu ka, hrei âu ưh đei kơjing noh ưh đei bu tanh lơ bơih”

Minh pôm hơkă tŏk bŏk oei pơkeh

Xăh Phi Tô, apŭng Lâm Hà, dêh char Lâm Đồng dang ei hơtŏk tơ-iung nhen tơring kơdrâ̆m. Lơ hnam đei bơbŭng Thái, hnam tih kơjăp ‘lơ̆ng tăp dăr pơgar ka phê jơk ƀlĭk, atŭm hăm tơring bơ̆ hnam pơnĭl, hnam hơnhuăl vă pơtăm ‘nhot, pơkao. Yă Ka Oi ăn tơbăt, vă đei tơmam tanh kơđum kơđŏng, kon pơlei athei năm tơ̆ bri kơdrơ̆ng Phi Liêng, apŭng Đam Rông vă chă koh yua: “Hrĕ hơtăr âu, hrĕ ‘măn tanh noh hrĕ hre iŏk tơ̆ tơring bri Phi Liêng pơtơm đei, oei tơ̆ tơring tơjê̆ âu ưh kơ đei ôh, tơnap tap mă gơh đei hrĕ ‘măn tanh... Minh ‘măng năm thoi noh, ba pơgenh iŏk hloi  phat pơle vih vă jĭt pơjing tơmam tanh grang yâu ka”.

Ưh adrô̆ hrat chơ chă tơmam drăm tanh, dôm tơdrong jang tanh vă keh đang pơjing đei tơmam drăm adoi hiong lơ jơ ‘năr. Yă Ka Oi ăn tơbăt dơ̆ng: “Pơhlom đơ̆ng 10 năr truh tong anê̆ khei pơtơm gơh tanh pơjing minh tơmam drăm. Tơmam tanh đei noh tĕch ăn kon pơlei lơ̆m pơlei, hăm kơjă đơ̆ng 150 rơbâu hlj truh 200 rơbâu hlj. ‘Nguaih kơ tơdrong tanh kơđum kơđŏng vă tĕch noh tơdrong kăp gĭt ‘măn yua lơ̆m unh hnam”.

Hăm kon pơlei kon kông Tây Nguyên pơma atŭm, bơngai K’Ho tơ̆ Lâm Đồng pơma adrô̆, đơ̆ng kră xơ̆, tơdrong tanh kơđum kơđŏng đei đơ̆ng tơdrong erih jang xa. Đe xư pơm tơlĕch đei tơmam drăm yua lơ̆m unh hnam păng ăh năm jang tơ̆ mir. Tơdrong erih ‘nao, hăm tơdrong hơtŏk kơ tơdrong jang kŏng ngĭp, dômt ơmam yua lơ̆m unh hnam đei pơm tơlĕch hăm lơ tơmam drăm nai nhen như̆a, mam, inox ƀônh yua păng kơjăp. Chŏng mă, tơ̆ dôm pơlei pơla adoi oei đei tơdrong jang tanh kơđum kơđŏng juăt jue.  

Rơvak pai gŏ kơ unh hnam yă Ka Oi tơnŏ tơpă. Unh khơ̆ng đơ đĭk hăm ‘nhui ƀâu phu đơ̆ng hơyuh pơhrăng đơ̆ng tơmam tanh đei đơ̆ng hre – pơle- pơ o phat gơh kơjăp hloh. Um rŭp noh roi pơm tơƀlŏk kơ khei năr xơ̆ ki, ăh tơdrong erih tơguăt hăm bri păng mir kông: “Bơngai ‘lŏ pă kĕ jang tơdrong trăp noh đe xư hơnơ̆ng iŏk jơ rơvơn tơ̆ hnam vă chă tanh kơđum kơđŏng hơkă reo păng pơdơh pơdei răh... Oei đe mơlôh ưh kơ băt tanh ôh; răt tơmam yua đe tĕch lơ̆m kơchơ vă chă yua ƀônh hiôk... Nhen unh hnam inh âu, pơđĭ 4 ‘nu kon drŏnglo mă lei ưh đei bu băt pơtoi tơdrong tanh kơđum kơđŏng đơ̆ng ƀă po. Đe xư akhan huach jơ, đei jên năm tơ̆ kơchơ răt yua vă kơ hiôk”.

Tanh kơđum kơđŏng, hăm bơngai K’ho đei lăng nhen minh tơdrong jang juăt jue. Hăp jing minh um ai joh ayŏ kăp gĭt đei pơjing lơ̆m tơdrong pơm jang đơ̆ng kră xơ̆ pơxư̆ ăn. Vă pơtoi um ai ‘lơ̆ng rŏ âu, ‘nao âu Anih vei lăng kon pơlei dêh char Lâm Đồng hlôi tơlĕch Pơm kiơ̆ Tơchơ̆t vei răk tơƀăk mong păng hơtŏk pơlei pơm jang jăl xơnăm 2022-2030. Tơchơ̆t hơdăh noh vei răk păng hơtŏk 17 pơlei pơm jang păng minh tơdrong jang juăt jue, hơtŏk ‘nao 4 pơlei pơm jang juăt jue vă truh xơnăm 2025, jâ̆p dêh char gô đei 35 pơlei pơm jang, lơ̆m noh đei 20 pơlei pơm jang đei xơkơ̆t. Tơdrong jang âu gô tơgop vei răk tơƀăk mong um ai joh ayŏ dôm hơdrung kon kông Tây Nguyên.