Lơ̆m ‘măng năm tơmang “Hơri hơ-‘mon kơ đak păng unh” tơ̆ Hơgơp tơmo kăp gĭt apŭng plenh teh UNESCO Đăk Nông, tơring kăn kư̆ Nâm Nung jing "anih dơnơm" pơtho tơdrong juăt jue kăch mang, anih mŭk drăm kră sơ̆ ‘măn ăn tơmoi jơ̆p tơring teh vih hơlen tơm a hla chă. Tơring âu đei cham char ‘lơ̆ng rŏ nhen tơkơi đak rôih, tơkơi đak tơmo, tơkơi Đăk N’tao, lơ dơnâu đak ‘lơ̆ng đei kơdih, đak glung ro truh bri kơdrơ̆ng... Mă kăl, Nâm Nung noh tơring hơrih jang xa kơ kon pơlei kon kông M’nông oei răk vei đei um ai joh ayŏ kon kông, lơ̆m noh đei ‘nhot xa juăt jue kăp gĭt. Yă H’Suych tơ̆ pơlei Jarah, xah Nâm Nung, apŭng Krông Nô, dêh char Đăk Nông tơroi: “ ‘Nhot xa juăt jue kơ bơngai M’nông noh ‘nhot ƀep, tơƀăng hre juăt xa đơ̆ng chăl yă ƀok sơ̆, oei ‘nhot tŭl noh xa rim năr hloi. Chăl yă ƀok, mĕ ƀă sơ̆ rong kon hơ-ioh hăm dôm tơmam xa âu đĕch. Sơ̆ ki ưh đei đak măm, ưh đei rơmă pai ‘nhot ôh, đe yă đe mĕ pai ‘nhot xa đơ̆ng tơmam hlôi đei lơ̆m cham char pơgar mir ôr vă pơjing đei por ‘nhot ăn unh hnam”.

Đei tơdrong juăt jue gah jơhnơr hơrih joh ayŏ, đei cham char plenh teh ‘lơ̆ng, hăm kon bơngai gĭt ‘mêm dih băl, xah Nâm Nung, apŭng Krông Nô, dêh char Đăk Nông đei lơ tơdrong hiôk vă jang tơmang pơhiơ̆. Tơ̆ xah Nâm Nung, apŭng Krông Nô, khei 8/2022, “Grŭp Tơmang kon pơlei Yôk Nâm Nung” đei tơ-iung pơjing gơnơm kiơ̆ tơdrong tơguăt unh hnam tơ̆ 2 pơlei Yốk Ju păng pơlei Ja Ráh pơih trong jang ‘nao, hơtŏk iŏk yua ăn kon pơlei. Ƀok Y Thanh Ja tơ̆ pơlei Yốk Ju, xah Nâm Nung, Krông Nô jing “ngê̆ nhơ̆n ‘nhot xa” mă đe ư ang hăm tơpang gơh hơgei ah pai ‘nhot xa kăp gĭt kơ bơngai M’Nông. Đơ̆ng rŏng kơ pai ‘nhot xa đang jong ăn tơmoi, ƀok tơroi: “ ‘Nâu jĭ dôm ‘nhot xa kơ bơngai M’nông đei hơƀo ƀuh, pro, tôl plui, por prung, ‘nhot tŭl, tơ-‘mơ̆ng hre, iĕr bip ƀuh pơhang... âu jing dôm ‘nhot xa rim năr kơ bơngai  M’nông”.

Pơlong xa dôm ‘nhot xa kăp gĭt kơ bơngai M’Nông kơtă tơ̆ pơlei pơla, kơdih po kon pơlei M’Nông chă pai pơjing, tơmoi ngơ ngeh gah tơm a hla chă păng chă pai thoi yơ. ‘Nâu jing trong hiôk vă kơ ƀok Y Thanh Ja tơroi gah dôm tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m tơdrong hơrih xa kră sơ̆ kơ kon pơlei M’Nông răk đei: “Dôm ‘nhot xa kơ bơngai M’nông hơnơ̆ng noh ‘nhot đei lơ̆m bri, lơ̆m mir pơgar nhen tơpŭng ‘nhot hla ƀep păng tơƀăng hre, ‘nhot mă âu ‘noh pai ƀônh đĕch, đei đing phat tih kơjung, ưh đei kră jat păng adoi ưh đei pơda jat, tah tôm ‘nhot ƀep, tơƀăng hre tuh đak lơ̆m đing păng ƀuh ah unh ngar, hơ ‘lơ̆ đing hơnơ̆ng vă kơ ‘nhot sĭn hơdrơ̆l, ah ‘nhot sĭn noh tah tôm ƀoh, ƀôk ngok păng iŏk hơpuơ̆l tŭl vă kơ ‘nhot hĕch jing ‘nhot xa noh nham bơih”.

Tơdrong pơjing “Grŭp tơmang pơhiơ̆ kon pơlei Yôk Nâm Nung” tơ̆ xah Nâm Nung, apŭng Krông Nô hlôi tơgop pơm hơtŏk ‘lơ̆ng ăn tơring tơmang “Hơri hơ-‘mon kơ đak păng unh” lơ̆m Hơgơp tơmo ‘lơ̆ng kơ jơ̆p kơpal teh UNESCO Đăk Nông. Kơlih tơdrong jang âu vă tơgŭm ăn tơmoi truh hơlen lăng cham char guăng ‘lơ̆ng, chă hơlen băt tơdrong kăp gĭt kơ jơhnơr hơrih kăch mạng, vă vei răk tơƀăk mong rah tơdrong kăp gĭt joh ayŏ kơ kon pơlei M’Nông, atŭm hăm noh pơjing tơdrong pơyua ăn kon pơlei. “Ngê̆ nhơ̆n ‘nhot xa” Y Thanh Ja tơroi: “Nhôn ‘meh tơroi dôm ‘nhot xa âu vă bôl boăl đơ̆ng hơtaih jê̆ băt truh ‘nhot xa nhôn. Nhôn hơpơi ‘meh dôm ‘nhot xa âu tơguăt hăm tơmang pơhiơ̆ pơlei pơla hơvơn tơmoi truh tơmang păng băt truh ‘nhot xa kăp gĭt kơ nhôn. Nhôn tŏk bŏk oei hơdrin tơguăt hăm ‘nhot xa juăt jue pai kiơ̆ trong ‘nao dang ei vă pơ-‘lơ̆ng ‘nhot xa ăn unh hnam păng jong ăn tơmoi. Noh jĭ tơdrong mă nhôn tơchơ̆t vă vei răk păng pơlan să ‘nhot xa kon pơlei nhôn”.

Truh hăm Nâm Nung, Krông Nô lơ̆m tơdrong hơlen băt Hơgơp tơmo ‘lơ̆ng jơ̆p kơpal teh UNESCO Đăk Nông, tơmoi chă tơmang cham char ‘lơ̆ng rŏ. Lơ̆m bri kơdrơ̆ng, đak ro jơrơ̆k hăm lơ tơkơi đak nhen Leng Kum, Leng Ôông, Leng Gungtao… Vih hăm pơlei pơla, tơmoi đei tơmang lăng cham char ‘lơ̆ng rŏ tôch dêh kơ na ƀa tơ̆ hơla jơ̆ng kông unh, chă hơlen băt gah tơdrong jang juăt jue nhen: tanh brai, tanh brong jak. Ah kơmăng, tơmoi chă truh tơmang akŏm pơdreh chĭng chêng, păng chă xa dôm ‘nhot xa kăp gĭt kơ bơngai M’Nông.