VOV4.Bahnar -  Hơdrung bơngai Sedang đei klah hơdrung nai nhen Xơ teng, Ca Dong, T’đrá, Mơ nâm, Hà Lăng, Ka Râng, Bri La Teng… Đe ye\t oei xa mă tơm noh tơ\ Kon Tum, minh [ar noh erih jang xa tơ\ tơring groi kông dêh char Quảng Ngãi, Quang Nam. Jing hơdrung bơngai erih jang xa tơm tơ\ teh groi, kông kơjung, bơngai Sedang đei lơ um ai joh ayo\ kăp g^t pơjing đei um ru\p kơdih.

        Lơ\m tơdrong erih xa juăt jue, bơngai Sêdang oei ako\m kiơ\ pơlei, rim unh hnam tơguăt erih atu\m dih băl. Hnam mă âu tơgu\m hnam mă to. Rim pơlei đei kơdih rông 'măn ăn kon pơlei hơku\m ho\k hôp joh ayo\. Păng che\p kơ\l pơlei noh đei minh kră pơlei, jing bơngai pơgơ\r tơdrong jang atu\m păng tang măt ăn pơlei pơla.

          Bơngai Sêdang lui kơ yang hơpang. Rim xơdrai 'long, goi 'nhe\t, đak glung, groi kông hăm đe xư adoi đei pơhngol. Tiên sih A Tuấn, jang lơ\m Anih Hơlen Joh ayo\, bơngai Sêdang, gru\p Xơ teng tơ\ apu\ng Tu Mơ Rông, dêh char Kon Tum tơblang, tơdrong erih hơnơ\ng gơnơm lơ\m cham char plenh teh hlôi pơjing tơ\ bơngai Sêdang đei đon lui âu: “Lơ\m tơdrong erih yă kiơ duh gơnơm lơ\m cham char plenh teh. Erih gơnơm lơ\m bri păng vei lăng bri, đei đon lui xoi tơbeh kơ yang hơpang. Đơ\ng rim goi 'nhe\t, đak krong, groi kông, tơm 'long, rim tơmam yua adoi đei pơhngol, adoi đei yang. Yang đak, yang kông, yang krong, yang glaih, yang [a (yang hri)”

        Rim yang lơ\m đon kơche\ng kơ bơngai Sêdang đei anih dơ\ng, xơnong phara băl. Mă lei ako\m atu\m vă tơgu\m ăn tơdrong erih xơđơ\ng, ph^ tơto\ kơ kon pơlei. Rim xơnăm kon pơlei adoi xoi tơbeh vă pôk bơnê duh nhen apinh đe yang pring vei.

          Adoi nhen lơ hơdrung bơngai nai oei xa tơ\ tơring groi kông Tây Nguyên, pơlei kơ bơngai Sêdang io\k hơnăn krao kiơ\ anih oei xa. Đei tơring io\k hơnăn pơlei, dăh mă đei tơring hơnăn pơlei io\k hơnăn tơm 'long đunh xơnăm, groi kông, groi teh... Kon pơlei tơguăt tơgu\m dih băl. Tơdrong jang kơ pơlei pơla adoi jing tơdrong jang kơ rim unh hnam. Pơlei đei tơdrong et xa, rim unh hnam atu\m băl tơgop pơgơ\r.

Pơlei xơng tơmoi noh rim unh hnam atu\m jơhngơ\m ako\m. Yă Y Xinh, oei tơ\ th^ tra#n Đăk Tô, apu\ng Đăk Tô, dêh char Kon Tum ăn tơbăt: “Mưh tơmoi atu\m noh đe tơroi hăm kră pơlei xơng tơmoi atu\m tơ\ rông. Oei mưh tơmoi kơ unh hnam mă tơmoi g^t noh đe hơvơn tơ\ hnam kơdih, athei đei ier, xik tơm, ưh đei năm hơvơn đơ\ng bơngai nai. Ier noh athei [uh ier tơmông ưh kơx^ ier hơkăn ôh. {uh đang đe hơlen lăng ăh kơ\l păng tơ[ong ier vă  băt tơmoi chôt vih hăm đei xơđơ\ng dăh mă ưh. Hơvơn tơmoi xa kơ\l. Mă yơ jong ăn tơmoi, mă yơ ăn pơlei pơla. Kơlih pơlei pơla tơguăt dih băl. Mă lei kơ\l ier noh athei jong ăn tơmoi. Ăn tơmoi xa kơ\l ier noh tơ[ôh đon tơg^t hăm tơmoi. Mă lei tơmoi ưh gơh xa adro#, mă tôm unh hnam athei xa atu\m. Đei hla [lang pơ iu\, đei yă kiơ xa mă noh. Tơmam 'nhot âu to hlôi đei lơ\m pơgar hnam, tơroi adrol noh jong ăn tơmoi”. 

        Erih tơje# hăm bri kông noh tơ[ăng xa kơ bơngai Sêdang adoi lang lap 'lơ\ng. {anh [um [lang noh jing minh tơmam xa juăt jue kơ bơngai hơdrung Xơ teng. Tơdrong rơmuơn đơ\ng pu\k [um [lang, atu\m hăm hơyuh [âu phu đơ\ng hla prit pơjing tơdrong [âu phu tơnap kơ tơroi. {um [lang kôih kơđoh, ôp rơgoh rơ-ot ie\ đang kơ noh pai jing tơpu\ng. Đe xư 'nu\ng lơ\m hla prit đang kơ noh nhur ăh hơnuh ngar unh to# truh ăh [anh x^n noh gơh xa bơih. Oei bơngai Sêdang tơ\ th^ tra#n Đăk Tô noh đei [anh hơbâu – [anh tơyông xơ\ ki kon pơlei adro# 'nu\ng bơ\ [anh ăh blu\ng xơnăm đe\ch. Adro# [a xo\ng rơkăh, bơngai Sêdang tơ\ th^ tra#n Đăk Tô pơtơm 'nu\ng [anh mă âu. Kơlih khei năr  noh [a truh pơyan jơmu\k pơtăm. Đe xư răk minh păh [a oei rơkah vă bơ\ [anh plang ăn yă [ok dơnơm, ăn yang hơpang apinh ăn pơyan jang [a 'nao đei lơ [a hloh. Oei ăh khei xo\ng [a 'nao ăh je# đ^ xơnăm, bơngai  Sedang bơ\ por prung. Phe tăh lơ\m đing phat đang kơ noh [uh ăh ngar unh. Đe xư vă xoi tơbeh bơnê kơ yă [ok dơnơm păng atu\m băl et xa minh pơyan [a 'nao.

          Bơngai Sêdang erih tơ\ groi kông, gơnơm lơ\m cham char plenh teh noh thong đak jing kăp g^t hloh pơkăp truh tơdrong erih đe xư. Ăh je# đ^ xơnăm đei minh khôi kăp g^t noh et xoi hơdra#m đak. Tiên sih  A Tuấn xơkơ\t, xoi hơdra#m đak jing minh khôi juăt kơ kon pơlei Sedang: “Adrol hloh noh athei bơ\ đing đak 'nao, noh mưh đing đak xo hlôi răm, dăh mă tu đak xo pă gơh xo\ nhă bơih, dăh mă hăp hrơ\, đe athei tơchơ\t tơplih hăm anih dui đing đak 'nao hloi. Oei ăh đe xư hơmet noh lơ\m rim xơnăm athei hơmet đing đak xo oei gơh yua. Cho# đing đak 'nao noh hơnơ\ng ăh 2 khei je# đ^ khei kơ blu\ng xơnăm, adrol kơ khei rei pơtăm păng lơ\m tong ane# khei 10. Pơgơ\r cho# đing đak 'nao âu hăm tơdrong hơpơi đak hơnơ\ng măh mai ăn kon char kơmar chêk lar, 'long pơtăm giơ\ng 'lơ\ng”.

          Tơdrong hơmet dăh mă cho# đing đak jing tơdrong jang kơ tôm pơlei pơla. Rim bơngai adoi đei minh tơdrong jang phara băl kiơ\ tơdrong pơgơ\r đơ\ng kră pơlei. Adrol ki, et xoi hơdra#m đak kơ bơngai Sêdang hơnơ\ng đei pơgơ\r lơ\m 3 năr. Adrol hloh noh, kră pơlei jing bơngai năm tơchă tu đak. Đơ\ng ro\ng kơ đei tu đak bơih noh pơđ^ pơlei ăh 'năr noh athei năm choh chong pơ 'nguaih, hơmet thong đak ro, kok phat vă bơ\ đing đak păng hơmet kon kơlap vă chă xoi plang. Đơ\ng ro\ng kơ noh kră pơlei pơtơm xoi tơbeh. Ăh mă pham kon kơlap io\k plang đei lu\k lơ\k hăm đak, hơkăn kơ kră pơlei xo\ đak ăn kơdih po nhă adrol hloh. Đơ\ng ro\ng kơ noh, yă xo\ axong ăn rim unh hnam nai. Đe xư io\k đing phat vă tring đak lơ\m tơm xik, 'măn pai xa hăm tơdrong pơkăp “pai graxia”, dôm tơdrong hơpơi hơ 'nhăk pu\n ai ăn kon pơlei pơla.  

          Dôm tơdrong pơkăp kơjăp noh truh dang ei bơngai Sedang adoi oei răk. Adro# pha, khôi et hơmet hơdra#m đak pă đei pơdui đunh nhen adrol ki bơih, mă hlôi đei pơgơ\r et lơ\m minh năr đe\ch. Lơ unh hnam tơplih đing phat hăm đing như\a. Minh [ar pơlei pă đei oei khôi mă âu kơlih đe pơtăl hơdra#m đak hăm tơdrong xir hơlu\ng đak dăh mă yua tơmam drăm rơgei hloh vă gơh xo\ nhă đak đunh khei năr. Khôi hơmet cho# đing đak lơ tơring kơ bơngai Sêdang adro# oei lơ\m tơdrong tơroi tơbăt đơ\ng đe kră đe\ch.  

Lan chih păng pơre nơ\r