VOV4.Bahnar -  Kon pơlei Ê Đê noh khôi kiơ\ găh me\, noh kon drăkăn năm trong păng io\k klo, tơdrong pơkăp mu\k io\k klo noh yuơ găh unh hnam tơdăm pơkăl. Kiơ\ khei năr, bre hơdruh tơdăm hlôh vao dih băl, tơ\ng [ôh "lăp kơ đon" noh bơngai drăkăn tơroi ăn me\ [ă băt, vă gơnơm bơngai trong năm truh hnam đe apinh io\k klo. ‘Nâu jing uma i joh ayo\ kăp g^t tơbang xơnong kơ bơngai drăkăn lơ\m tơ oei unh om, tơdrong juăt jue kră xơ\ kăp g^t kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên pơma atu\m, păng kon pơlei  Ê Đê pơma adro#.

Xơnăm tih vơ\, hơdruh Ê Đê tơ\ng lăp kơ tơdăm mă yơ noh gơh năm apinh “io\k klo” hăm bơngai tơdăm noh. Hơnơ\ng đơ\ng ro\ng kơ kăt [a đang, [ơ\t khei năr rơvơn, phe [a [enh hnam, pai đei lơ xik tơm, lơ\m hnam đei tơmam g^t nhen kơpô, rơmo, ier, nhu\ng... hơdruh Ê Đê gơh io\k klo bơih.

Khôi io\k klo kơ drăkăn Ê Đê đei 4 lêh: khôi apinh (khôi pơjao kong), khôi pơkăp “pơtruh mai”, khôi io\k o\ng, xơng o\ng mơ\t tơ\ hnam.

Ăh lăp hưch băl kơ bơngai tơdăm yơ noh, hơdruh gơnơm bơngai trong (Pô buh kông) noh bơngai ma (oh kơ me\) dăh mă bơngai ‘lo\ xơnăm lơ\m kơtum, bơngai đei đe lui yom, hlôh vao găh khôi kră xơ\, pơma xa rơhyao, hơmet minh tơm xik păng minh pôm kong vă ‘nhăk truh hnam tơdăm trong apinh đe krao noh lêh pơjao kong (Myơr Kông) dăh mă lêh trong io\k klo (Êmuh ting mô). Pơmai H’Hoa Niê, tơ\ phường Tân Lợi, plei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak ăn tơbăt:  Adrol kơ io\k klo noh duh athei đei khei năr tơbre hơlen pơm juăt băl ‘mơ\i. Đang kơ noh ba pơtơm năm apinh truh hnam tơdăm, [ơ\t mă axong bơih noh pơtơm gơh ‘nhăk tơmam vă plang hơpăh.

Lơ\m lêh âu, bơngai drăkăn ưh gơh năm atu\m hăm bơngai trong păng unh hnam năm truh hnam drănglo. {ơ\t âu, bơngai tơdăm gô ako\m unh hnam tơ\ tơnuh unh găh ‘nguaih đang kơ noh pơtruh dăm dei – bơngai ‘lo\ xơnăm mă đe lui yom che\p kong yuơ bơngai trong kơ hnam drăkăn pơtruh vă trong ăn bơngai tơdăm. Tơ\ng drơ\ng nơ\r, bơngai tơdăm gô che\p kong. Tang măt ăn [ar păh kơtum pơm lêh pơjao kong.

Pơtoi kơ noh, tang măt ăn unh hnam drăkăn (Pô êmuh) ‘nhăk mon drăkăn năm truh pơkăp găh tơdrong  “pơtruh mai” tơ\ hnam drănglo. Atu\m hăm noh, găh unh hnam drănglo gô pơkăp mu\k. Kiơ\ khôi kră xơ\, tơ\ng unh hnam drăkăn pơdro\ng, unh hnam drănglo gô pơkăp mu\k tôch kăp. Pho\ găh unh hnam drăkăn athei plang ăn kơ [ă tơdăm minh pôm kơpô, ăn kơ me\ 8 to\ pơnhan kong, 8 to\ kong, minh pôm khăn, minh blăh kơn pu\ kon. Rim bơngai lơ\m unh hnam duh athei đei axong tơmam nhen pơnhan kong, kong... păng [ok dăm dei kơ unh hnam drănglo athei đei axong ăn minh pôm drăm g^t. Đơ\ng ro\ng kơ pơkăp đang tơdrong âu, bre hơdruh tơdăm pơtơm pơjao kong ăn dih băl, lăng noh nhen nơ\r pơkăp tơ oei erih hlo\ng hloi păng nơ\r thot thâu jơnap hơ iă.

Oei tơ\ng găh unh hnam drăkăn hin dơnuh, noh hơdruh athei jang kiơ\ pơkăp “pơtruh mai”, vih găh unh hnam drănglo vă atu\m pơm jang. Khei năr “pơtruh mai” đunh dăh mă to\ xe\t gơnơm lơ\m tơdrong pơkăp mu\k unh om đơ\ng unh hnam drănglo. Găh unh hnam drăkăn ‘nhăk truh unh hnam drănglo đei 1 pôm ier, 1 ‘nu\ng tơyông păng 1 tơm xik vă et pơtruh mai (K’năm). Pơmai H’Oan Mlô, tơ\ xăh Ea Hồ, apu\ng Krông Năng, dêh char Dak Lak tơblang:  Io\k klo noh athei pơm mai nhen xơ\ ki noh 2 xơnăm dăh mă 3 xơnăm vă klă jơhngơ\m me\ [ă rong kon tih vơ\. Pơm mai đang bơih noh pơtơm gơh io\k klo vih tơ\ hnam po.

Đơ\ng ro\ng kơ khei năr pơtruh mai, unh hnam drăkăn gô pơgơ\r et xơng o\ng vih. {ơ\t âu, găh unh hnam drănglo gô pơgơ\r et xa tơklăh ti kon hăm minh pôm nhu\ng, minh tơm xik. Tơmam ‘nhăk truh unh hnam drănglo vă pơm lêh xơng o\ng noh athei đei kong, tơm xik, ‘nu\ng por tơyông, ier tơmông. Khul xơng o\ng yak vih tơ\ hnam drăkăn, năm răh hri hơxuang răh, khul hơdruh tơdăm gô kơxăi đak tơ\ [ok o\ng hăm đon kơche\ng, [ok o\ng yơ đei kơxăi đak hơ iuch lơ noh, roi jơnap, pơm jang pu\n ai pơdro\ng krên dên păng rơneh đei lơ kon drăkăn.

Kiơ\ khôi, ăh năm io\k klo vih truh hnam drăkăn, unh hnam drănglo gô dui, ‘mêm, pơgăn khul năm xơng o\ng, pơtruh nơ\r pơma ‘ngam ‘mêm băt hăm bơngai tơdăm păng khul xơng o\ng. Unh hnam drăkăn gô axong tơmam, ăn kong, hơkă, go ge... vă unh hnam drănglo ưh đei găn bơih...

Pơtoi kơ noh, mơ\t truh tơ\ ‘măng hnam drăkăn, unh hnam drănglo pơgăn dơ\ng, [ơ\t doh, yă tơm hnam, bơngai mai gô pơtoi axong tơmam ăn unh hnam drănglo vă tơbang đon bơnôh, ‘nhăk bơngai tơdăm mơ\t tơ\ hnam păng mơ\t tơ\ lăm. Lơ\m lăm đei hơmet buk tih, bre o\ng mai klu\ lu\m buk pơm thoi yơ athei juă 7 ‘măng ‘mơ\i pơtơm tro\ hăm khôi io\k klo.

{ơ\t unh hnam bơngai drăkăn đei tôm tơmam pơkăp noh găh unh hnam drănglo gơh pơgơ\r et pơkong. Đơ\ng ro\ng kơ drơ\ng nơ\r đang noh găh unh hnam drăkăn gô tơbang hăm pơlei pơla băt tơdrong et pơkong kơ unh hnam bơngai drăkăn.  {ơ\t âu, bơngai che\p kơ\l kơtum gô tang măt ăn 2 unh hnam tơchơ\t tơdrong pơkong kơ bre hơdruh tơdăm Ê Đê đei drơ\ng kiơ\ khôi kră xơ\, đang kơ noh [ok pơjao kong ăn bre klo hơkăn mơlôh [ot kong dih băl vă thơ thâu ăn bre klo hơkăn erih hơ iă jơnap hăm dih băl.

Lơ\m et pơx^t io\k klo kơ kon pơlei Ê Đê, tơdrong pơkăp pơtruh mai noh kăp g^t hloh. Tơ\ng ưh đei drơ\ng nơ\r noh ưh đei tơdrong io\k klo, pơjao kong, atu\m hăm noh, xơnong kơ bơngai trong (tang măt ăn unh hnam drăkăn) păng dăm dei (tang măt ăn unh hnam drănglo) jing kăp g^t hloh. Lơ\m tơdrong drơ\ng nơ\r, tơ\ng unh hnam găh drăkăn “pơm lăp đon” dăm dei unh hnam drănglo noh bơngai hơdruh gơh đei io\k klo.  

Tơje# hăm noh, unh hnam drăkăn, hăm xơnong “io\k klo” ăn kon drăkăn, bơngai drăkăn athei chiu “pơtruh mai” – vih oei tơ\ hnam klo truh lai yơ đei tôm tơmam pơkăp io\k klo păng đei găh unh hnam klo drơ\ng nơ\r găh jơhngơ\m đon noh pơtơm đei unh hnam drănglo pơjao kong ăn oei kơ kon po.

Et pơx^t io\k klo kơ kon pơlei Ê Đê duh oei răk vei tơ\ ja#p pơlei pơla Ê Đê tơ\ Dak Lak dang ei. Mă thoi noh, tơdrong drơ\ng nơ\r găh “pơtruh mai”, pơkăp mu\k oei klo duh pha hloh vă tro\ [lep hăm tơdrong erih ‘nao dang ei. Âu jing minh uma i joh ayo\ tơ oei unh om kăp g^t kơ kon pơlei Ê Đê tơ\ Tây Nguyên pơma atu\m, Dak Lak pơma adro#.

Lan chih păng rapor