VOV4.Bahnar - Sơ\ tơdrong io\k u\nh om bơngai Bahnar je\i le\i lăi hăm rim hơdrung kon kông anai tơ\ Tây Nguyên, je\i kơ yuơ me\ [a\ chă pơdo\ ăn. Hre\i au, kiơ\ chăl er^h hle, rim hơdru\h tơdăm tơhưch d^h băl păng gô mơ\ng kơ d^h tơchă ăn kơ d^h klo akăn. Dôm tơdrong pă gan [lep lơ\m pơkong u\nh om hlôi hu\t kơ yuơ pă [lep kiơ\ chăl hle. Mă le\i dôm tơdrong ‘lơ\ng hơ iă je\i oe\i ve\i kơ jăp hơnơ\ng đe\ch.

Kră pơlei Hmơm (60 sơnăm) oe\i lơ\m pơlei Alu\k tơring Kdang, apu\ng Đak Đoa, dêh char Gia Lai tơroi akhan, sơ\, mư\h kon hơ ‘lơ\p tru\h sơnăm hơdru\h tơdăm ‘no\h me\ [a\ chă rơ\ng ăn kon tơdăm dôm đe hơdru\h hơbe\ch hơbal, băt chă dui brai vai tanh khăn, hơbe\n ao, kơpen; tơchă ăn kon hơdru\h m^nh ‘nu bơngai tơdăm pơnam jang sa, băt jrăh ‘long pơm hnam, er^h sa ‘lơ\ng hơ iă hăm u\nh hnam, kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h păng pơmai pơma.

Mư\h me\ [a\ [ar păh je\i lăp, ‘no\h đe sư tơroi ăn bơngai kơdranh năm chă ap^nh, pơgơ\r et Kât jâng ăn bre hơdru\h tơdăm. Et kât jâng au m^nh to\ ie\r, m^nh ge tơdrô păng kong dăh mă hơnam. Tơ\ anăp tơdrong [o#h kang bang kơ\l đơ\ng bơngai kơdranh, u\nh hnam [ar păh, bre hơdru\h tơdăm chă hơl^h d^h băl kong hơnam gram d^h băl jing u\nh om chom go\ păng pơ pro\ năr pơkong.

Mư\h ke\ch [a đang, khe\i pơ chrang [rach hơdăh jơ\p bri kông ‘no\h jing khe\i ‘năr ‘lơ\ng hlo\h ăn pơgơ\r pơkong u\nh om. Tơ\ drung kơsơ\ ‘năr prăng, bơngai kơdranh năm tơ\ u\nh hnam [ar păh chă ap^nh jet jơ ‘năr pơgơ\r et pơkong dang yơ, tơ\ u\nh hnam păh dro\ nglo dăh mă tơ\ đe dro\ kăn, kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h dôm yơ, oe\i tơ\ pơlei yơ vă năm đo#, tơroi ăn vang năm et sa. Adoi athe\i bre klo akăn tơchă jâng [ang chă tơkang tơdrô, pai go\. {ok {ek, m^nh lơ\m dôm ‘nu bơngai ngăl pơm kơdranh oe\i lơ\m pơlei Alu\k, tơring Kdang, apu\ng Đak Đoa, dêh char Gia Lai tơroi: “Sơ\, hmă hmă đe\i 9 tru\h 10 ‘nu kơdranh. Đe sư năm đo#, năm tơroi ăn rim u\nh hnam kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h [ar pang vang năm et sa năr pơkong. Chă đo# bơ\n tơdrô ge, nhu\ng, ie\r păng tơdăh ư\h kơ đe\i le\i hiă chă hla ăn pơnhan, get chai, [o\h … đơ\ng no\h chă tơpl^h ‘nhot sa đe”.

Năr pơkong mư\h bơngai jâng [ang găh dro\ kăn pai por đang păng kơ ‘mon por [ar kơ ‘mon, bơngaio jâng [ang tơdăm tơkang tơdrô đang, [u\h ie\r păng phang hiek [ar păh blu ‘no\h bơngai kơdranh pơma dơnu\h bơih. Bơngai kơdranh hăm klo akăn hle păng me\ [a\ be sư tơ oe\i [ơ\t ge tơdrô pơkong. {ok Hmơm (60 sơnăm), pơlei A Luk, tơring K’Dang, apu\ng Đak Đoa, tơroi:“Jâng [ang dro\ nglo che\p [ar to\ blu ie\r, jâng [ang dro\ kăn che\p [ar kơ ‘mon mơ\h do\ng [ơ\t hla tơ je# ge tơdrô. Bơngai kơdranh ap^nh măr sư păng u\nh hnam hăm đe\i tơdrong au to ưh? Đơ\ng ro\ng ‘no\h hlo akăn măr sư pơkăp oe\i d^h băl tru\h so\k ko go kơdu\. Đơ\ng no\h bơngai bơih kơdrang ăn kơ măr sư m^nh ‘nu 1 to\ blu ie\r păng m^nh kơ ‘mon mơ\h, hơvơ\h hơvơi ăn kơ măr sư tơ oe\i d^h băl kơ jăp iăp kơtang, jang sa pơnam, gram d^h băl tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan, chă pơtho khan d^h băl ‘lơ\ng hơ iă, đe\i kon m^nh rơbau đe\i sau m^nh hre\ng. Lăp đơ\ng ro\ng ‘no\h măr sư tơ pl^h d^h băl por hăm blu ie\r păng vang sa pơih blu\ng ăn jơ ‘năr chă et sa. Lơ\m mă no\h kơtum kơto\ng ‘nho\ng oh je\i chhôk hơ iă vang so\ng sa hiơ hiơ\r hiơ hiar. Đe sư vang chă et sa chă pơma dơnu\h d^h băl tru\h gơmăng”.

Lăp [rưch hơdăh phoăh kơ ‘năr ‘no\h năm tro pơlang ăn klo akăn hle au. Ba tro pơlang ‘no\h đe tơne\i (me\ [a\ păh dro\ kăn dăh mă păh dro\ nglo mơ\ng kiơ\ sư oe\i păh yơ) ba năm tơ\ mir vă chă mơ\ng lăng yang xem pơlang lơ liơ. ‘Nau jing tơdrong kăl hlo\h lơ\m tơdrong mă măr sư đe\i ye\ng jing u\nh om chom go\ dăh mă ư\h. {ok Hmơm tơroi: “Tơdăh xem pơlang asi păh ‘ma ‘no\h ‘lơ\ng, păh ‘ngie\o kơne# măr sư pơdơ\h d^h băl ‘mơ\i. Gô chang m^nh [ark he\i đơ\ng ro\ng krao io\k d^h băl dơ\ng păng năm tro pơlang dơ\ng. Tơdăh mư\h pơlang asi pơ\ng đon ‘no\h kơne# hlo\h, pơdơ\h d^h băl long hloi.

Sơ\ tơdrong chă pơkong u\nh om chom go\ gô mơ\ng me\ [a\ chă rơ\ng ăn kơna bơngai Bahnar tôch kơ lui lơ\m tơdrong chă hơpo, chă tro pơlang. Hre\i au, mư\h đ^ hơdru\h tơdăm ‘no\h mơ\ng kơ d^h chă tơhưch, tơchă ăn kơ d^h klo akăn, kơna tơdrong chă io\k u\nh om pă đe\i gômơ\ng đơ\ng tơdrong chă chro pơlang, chă  pơ ‘nhang đơ\ng hơpo bơih. Kră pơlei Hmơm tơbăt: “Hre\i au đe hơdru\h tơdăm tơchă kơ d^h ăn d^h kau klo akăn bơih deh. Đe sư chă tơhưch d^h băl kiơ\ lơ\m dôm năr cho\h hơpong chong pơchôp, năr brư\ yang đang pơsat … mư\h tơhưch d^h băl ‘lơ ‘lo\ bơih ‘no\h đe dro\ kăn hmă chă tơroi ăn kơ me\ băt. Găh bơnagi tơdăm ‘no\h tơroi ăn bôl boăl, athe\ bơngai kơdranh chă năm ap^nh jet gia. Tơdrong pơgơ\r et pơkong je\i nhen sơ\ mơ\n. Năr kât jâng, [ok kơdranh ap^nh tôch hơlen păng athe\i măr sư pơma pơkăp mă bre\, mư\h tơ oe\i d^h băl bơih ‘no\h ư\h kơ gơ\h chă pơnhang kơ hơpo, pơlang kơne# na khan vă hơchăng d^h băl, oe\i d^h ăl mă s^t, tơdăh bơngai bu ‘me\h hơchăng ‘no\h hăp du\h kơpô, rơmo, nhu\ng ie\r, ge tơdrô. Tơdăh đơ\ng ro\ng au kơnh đe\i tơdrong kiơ le\i, đe kơdranh, đe kră pơlei io\k nơ\r ‘nau chă tơlang ăn kơ đe sư”.

Dôm sơnăm tơ je# au, tơdrong kât jâng kơ bơngai Bahnar je\i [ônh [o\ đe\ch, lăp đe\i [e\ng keo ‘no\h đang bơih. Mă le\i tơdrong chă pơma pơkăp d^h băl le\i tôch kơtang hlo\h, kơ yuơ mư\h pơkong đang ‘no\h ư\h kơ gơ\h chă hơchăng, tơhre\ch d^h kơ yuơ đơ\ng chă hơpo, tro pơlang kơne# bơih.

Tơdrong chă et sa pơkong sơ\ lăp kơtum kơtong ‘nho\ng o\h kơ d^h pôm me\ [a\ yă [ok păh dro\ nglo dro\ kăn kơ yuơ đe kơdranh năm đo#, no# chă tơroi ăn. Hre\i au, tơdrong chă hơvơn tơmoi năm et sa pơkong ‘no\h gômơ\ng đơ\ng u\nh ham dăh mă kơ d^h klo akăn măr sư năm bah la bơar kơ thiêp, kơna đe\i tôch kơ lơ kơtum kơto\ng ‘nho\ng o\h, bôl boăl vang năm. Tơdrong chă pơkong tơ\ pơlei je\i oe\i gômơ\ng đơ\ng [ar păh u\nh hnam vang chă pơkong ăn, păh yơ đe\i [o#h [iơ\ ‘no\h sư lơ [iơ\. Tơdrong pơkong lăp lơ lo\h ră mă le\i tôch g^t kăl lơ\m tơdrong tơgoăt tơgoăl, ‘mêm kơ eng d^h băl.

Bơngai ch^h păng tơblơ\ nơ\r: Amazưt