VOV4.Bahnar -  Tơdrong tơhưch kơ đe hơdru\h tơdăm lơ\m nơ\r pơđơ\k, tơdrong hơri ling lang pơm ăn jơhngơ\m đon hưch hanh hơmanh bơnê kơ rim jơhnơr. Lơ\m tơdrong hơri kơ bơngai Jarai, dôm nơ\r hơri găh tơhưch [e\nh [ang tơdrong hơ iă, hiơ hiao dang le\ thoong đak kroong Pa ro prăt sơnăm tăm kơ rach.

Tơdrong hơri đe\i đơ\ng lơ\m oe\i sa, jang sa, tơbăt ăn tơdrong hưch hanh lơ\m er^h sa, tơdrong tơhưch d^h băl kơ đe hơdru\h tơdăm hăm dôm nơ\r [ơ\r pơma sa hơ iă. Tơdrong hơri ling lang jing boăl joăt vă tơbăt jơhngơ\m đon hơpơi ‘me\h vă kiơ\ tơdra hơri. Bơngai hơri hiôk Rmah Chuch, oe\i tơ\ pơlei Kenh Săn, tơring Iale, apu\ng Cư Pưh, Gialai tơbăt: “Sơ\, bơngai Jarai chă cho\h jang sa kiơ\ pơyan, pơyan jơmu\l kơde\h chơt dêh, kial tơhlu hiơ hiao, đe chă jơmu\l pơtăm răh hơri răh, pơyan ke\ch yoă ‘no\h rang khe\i chơ chu\h, đe sư to\k bo\k chă jang je\i hơri, pơdơ\h ngôi je\i hơri. Lơ\m ‘măng hao aseh hơngoang, năm tơ\ đak chă kơ săi, yau ka hơdang je\i chă hơri, tơ\ gơmăng tơ oe\i ngôi pra hnam đe hơdru\h tơdăm chă pơma dơnu\h d^l băl, chă hơri d^h băl’.

Ro\ năng vă chă pơma akhan, tơdrong hơri ‘no\h jing tơdrong kơnăl tơbăt hơdăh ăn tơdrong er^h sa hiôk hian kơ bơngai Jarai păng nơ\r [ơ\r hơri je\i jing gơng tơro\h klo\h kle\ch vă đe hơdru\h tơdăm bơngai Jarai tơbăt jơhngơ\m đon po hơpơi ‘me\h vă oe\i pôm cham gram pôm go, so\ nhă pôm get đak. Nhen Rmah H’Rek păng Kpă Tham oe\i tơ\ pơlei Luh Tong Yong, tơring Ia Hru\, apu\ng Chư\ Pư\h, dêh char Gia Lai, ‘no\h dôm tơdrong hơri hlôi hơgơ\p ăn măr sư jing u\nh om chom go\: “Găh tơdrong chă hơri hăm nhôn mư\h ‘me\h ‘no\h hơri hloi ư\h kơnge# chă et tơdrô soai ‘mơ\i mă hơri ôh. Lơ\m jơ ‘năr bơ\n ‘me\h vă pơma dơnu\h pơtru\h [ơ\r đon d^h băl găh tơdrong kiơ ‘no\h mă le\i vă pơma je\i ư\h kơ ‘mơ\n le\i bơ\n mơng tơdrong hơri tơbăt ăn, đe\i đơn dăh mă t^ng n^ng ‘no\h re\h, hơri hloi’’.

Tơdrong tơhưch kơ bơngai tơdăm păng đe hơdru\h lơ\m tơdra hơri j^ tôch ‘lơ\ng hơ iă. Tơdrong tơpăt, pơver adoi tôch đơ đôl dang go\ blôk lơ\m nơ\r hơri kơ tơdrong hơri bơngai Jarai găh tơdrong tơhưch d^h băl kơ đe hơdru\h tơdăm pơm ăn tơdrong hơri ‘no\h ge\i kơ jăp đơ\ng sơnăm au phyau khe\i anai păng hơnơ\ng đe\i tơchăr bau ple\i hơ iă hlo\h dơ\ng. Kô pơtho Siu H’Chin, oe\i tơ\ Hnam trương jăl kơđe\h Lê Lợi, tơring Ia Sol, apu\ng Phú Thiện, dêh char Gia Lai tơbăt: “&nh tôch ‘me\h mơ\ng tơdrong hơri Jarai, hmă hmă ^nh mơ\ng lơ\m bro\, mơ\ng đe kră chă hơri. &nh ‘me\h mơ\ng chă hơri dru\h dăm kơ yuơ hăp lăp hăm hơdru\h tơdăm bơ\n, tơbăt hơdăh jơhngơ\m đon hơpơi ‘me\h vă đơ\ng hơdru\h tơdăm nhen tơdrong sơ ‘ngon, blo\k hơdơ\r, ‘mêm kơ eng. &nh hơpơi ‘me\h vă đe\i lơ tơdrong hơri chă hơri găh tơdrong tơhưch hơdru\h tơdăm dơ\ng’.

Dôm đe hơdru\h Jarai j^ bơngai oe\i sa gơ\h găt, băt yom, mă le\i mư\h hưch ‘no\h je\i đơ đu\k dang le\ go\ tro\l, đơ đôl dang le\ go\ blôk đe\ch. ‘Nau ple\i bau lơ\m tơdrong hơri “Ayong ih pơdjơ\ hăng jrao’’ (Ro\ năng ie\m pơm pơgang bơih ‘nau, pơm ăn kơ ^nh so\ng pă lu\, tep pă n^t! Hơnơ\ng ,krao soăl, vơvăl krao chă, pă ‘me\h vă pai go\, pă ‘me\h vă so\ đak, ơ\t ngôi kơ por, ol ngôi kơ đak, kơ yuơ blo\k kơ ie\m tôch bach, hmach kơ ie\m tôch kơ dêh!”

Găh đe tơdăm Jarai ‘no\h lơ liơ? Dôm tơdăm Jarai đơ đôl dang le\ jơhnơ\m kơpu dăm tơbăt jơhngơ\m đon ‘me\h vă đơ\ng po ‘moi kiơ\ tơdrong hơri “ơ br^ng ăi, dăm au krao ie\m đơ\ng pơgê hrôih, krao ie\m plôih ‘măng đơ\ng to\k bo\k gơmăng, chang ie\m tru\h ie\r o\ ko\ koăl, ‘ne\ khan ư\h kơ tơ\ng hơ …’’

Đơ\ng kră sơ\ bơih, yak hlo\h dôm tơdrong tơnap tap lơ\m er^h sa, dôm đe hơdru\h, tơdăm bơngai Jarai hlôi hưch d^h băl păng jing u\nh om chom go\ tơ [e\ dang do\ng tơ [o\ng dang dan. Tơdrong tơhưch d^h băl kơ hơdru\h tơdăm ling lang ge\i kơ jăp lơ\m tơdrong hơri. Hre\i au, to\k bo\k rơbau tơdrong hơri hle, ‘no\h oe\i ge\i kơ jăp tơdrong hơri Jarai hăm jơva rơhăo, bau ple\i hơ iă, đe\i lơ hơdru\h tơdăm lu\ lăp. ‘Moi kiơ\ chăl trong jo\h ayo\ kơdo\ soang tơgoăt hăm jơhngơ\m đon, tơdrong hơri kon kông oe\i ge\i kơ jăp nhen le\ tu đak ro hơnơ\ng lơ\m jơhngơ\m đon bơngai hơri. ‘Nau nơ\r chă pơma dơnu\h đơ\ng Kpă H’Bớt, oe\i tơ\ Plei tel A2, tơring Ia Sol, Phú Thiện – Gia Lai: “Ba tôch ‘me\h mơ\ng tơdrong hơri Jarai, ba ngăl mơ\ng rim tơdrong hơri, ba chă mơ\ng đơ\ng me\ [a\, yă [ok chă hơri. &nh hơmo\ rim đe hơdru\h tơdăm hre\i au chă mơ\ng tơdrong hơri Jarai lơ hlo\h dơ\ng’’.

Găh Kpă H’Ba, oe\i tơ\ tơring Iasol, Phú Thiện, pơma tơbăt: “ Ba ‘me\h vă đe mơ lo#h, đe hơdru\h tơdăm chă mơ\ng păng hơri gơ\h tơdrong hơri kon kông ba, ăp lơ lo\h mă ke\ ve\i kơ jăp tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng hơ iă au. Kiơ\ kơ ^nh, đe hơdru\h tơdăm kăl ho\k pơhra\m dơ\ng đơ\ng dôm bơngai hơri hiôk, hơri gơ\h, mơ\ng đe sư hơri lơ hlo\h dơ\ng, bơ\n je\i gơ\h chă ako\m d^h băl dôm khu\l mơlo#h hơdru\h tơdăm hưch hanh hăm tơdrong hơri kon kông ba. Ăp lơ lo\h, tru\h ning nai kai ning mông tơdrong hơri Jarai ge\i kơ jăp păng ato\k kơtang hlo\h dơ\ng’.

Tơdrong tơhưch ‘lơ\ng hơ iă lơ\m tơdrong hơri ve\i kơ jăp jơhngơ\m đon kon bơngai yak tru\h hăm dôm tơdrong ‘lơ\ng hơ iă hlo\h. Mă kăl lơ\m tơdrong ato\k tơ iung mu\k drăm tơpôl kơtang nhen dang e\i, tơdrong hơri Jarai oe\i ge\i kơ jăp pơm ăn đe hơdru\h tơdăm ‘mêm kơ eng tơgoăt io\k.

Bơngai ch^h: Siu H’Mai

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt