VOV4.Bahnar - J^ ung thư tơ pu kon ‘no\h j^ tơ drong j^ đa đei lơ hlo\h tơ\ đe dro\ kăn, lăp đơ\ng ro\ng kơ j^ ung thư to\h. Tơ\ Việt Nam, jo# păh lăp dang 100.000 ‘nu dro\ kăn ‘no\h đei 20 ‘nu bơ ngai đei tơ drong j^ ‘nâu păng hlo\h 1 puăt kơ so# ‘no\h lôch răm. Mă đơ\ng ‘nâu j^ tơ drong j^ tôch hơ mơt, mă lei hăm tơ drong rơ gei đơ\ng tơ drong jang pơ gang chăl ‘nao, j^ ung thư tơ pu kon gơ\h hơ met klăih tơ dăh đei khăm hơ len, chă [ôh păng hơ met tơ tom.

Ung thư tơ pu kon ‘no\h j^ ung thư pơ jing lơ\m rim pham tơ pu kon ( an^h tơ goăt tơ pu kon hăm yă ‘no\h). Tơ drong tơm đơ\ng j^ ‘no\h j^ yua đơ\ng [ơm vi rus Papilloma tơ\ ‘ngoăih ( krao vă kơ đe\h ‘no\h j^ HPV). Kơ loăi virus âu tơ po\h lơ kiơ\ ngôi kư\ kă.  

HPV đei hlo\h 100 tuýp. Lơ\m no\h đei 4 tuýp đei krê hơ mơt lơ pơm ăn ung thư tơ pu kon. Dôm tuýp HPV âu oei đei lơ\m tơ pu kon, pơm tơ pl^h dôm hơ dre\ch pơm đei dôm tế bào păng hơ nhăk tru\h tơ drong j^ găh dro\ kăn ( oei krao ‘no\h j^ tơ drong t^h vơ\ ư\h kơ ‘lơ\ng đơ\ng rim tế bào). Tơ dăh ưh kơ đei hơ met tơ tom, tơ drong j^ găh dro\ kăn gô pơm jing ung thư tơ pu kon. Rim ‘nu dro\ kăn đ^ ngôi ư\h kơ ‘lơ\ng adoi hơ mơt j^ tơ drong j^ âu. Lơ\m no\h, bơ ngai đei hơ mơt lơ ‘no\h j^ dro\ kăn đei lơ pơ yô ngôi kư\ kă, dro\ kăn chă klo đơ\ng oei lơ\p, rơ ne\h, phă kon lơ ‘măng…

Găh lơ rim bơ ngai đei [ơm HPV adoi ư\h kơ đei j^ hơ dăh. Yua thoi no\h, bơ ngai j^ đoa lăp băt [ơ\t j^ đ^ de#h bơ\ih hăm dôm tơ drong j^ nhen tơ\ hơ la âu: le\ch pham yă ‘no\h to\k bo\k [o#h hơ băn, đơ\ng ro\ng kơ ngôi băl, j^ klak, le\ch đak hơ yô dăh mă kơ chơ\t krăl đơ\ng yă ‘no\h.. Kơ plăh âu ung thư đ^ de#h păng hơ nat kơ hơ met. Tiến sỹ- Bác sỹ Nguyễn Khắc Hân Hoan, Kơ dră khoa hơ len lăng pham kiơ\ kơ hơ dre\ch y học, Hnam pơ gang Từ Dũ tơ roi tơ băt: “HPV mư\h đei mơ\t lơ\m hơ kâu bơ ngai gô ư\h kơ pơm ăn tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng hloi dang ei o#h sư kăl kơ đei khei ‘năr vă pơm dăr de\h. Lơ\m kơ plăh pơm j^ ‘no\h gô pơ dui đunh đơ\ng 1 sơ năm, 2 sơ năm, [ơ\t lăp ‘no\h 8 sơ năm đơ\ng [ơ\t đei HPV tru\h j^ ung thư tơ pu kon…

Mă đơ\ng ung thư tơ pu kon đei [o#h lơ păng krê hơ mơt tơ\ dro\ kăn. Mă lei ‘nâu ‘no\h jing tơ drong j^ g^t kăl. Yua kơ sư gơ\h đei chă [o#h hloi [ơ\t tam mă đei [o#h tế bào ung thư. Tơ drong ‘nâu ư\h kơ đei tơ\ rim kơ loăi ung thư nai. Hrei ‘nâu, hăm tơ drong hơ gei đơ\ng y học ‘nao, ung thư tơ pu kon gơ\h ke\ hơ met klăih. Chă [o#h hro#ih păng hơ met tơ tom.

Tơ\ Dak Lak, đơ\ng khei 1/2016, hnam pơ gang đa khoa Thiện Hạnh hlôi tơ le\ch hơ len lăng HPV vă chă [o#h hro#ih j^ ung thư tơ pu kon. ‘Nâu j^ an^h jang pơ gang mă blu\ng păng 1 dro# đe\ch dang ei tơ\ tơ ring Tây Nguyên tơ le\ch jang tơ drong ‘nâu, vang tơ gop tơ gu\m kon pơ lei đei gơ\h khăm ‘nao hlo\h kơ tă hloi tơ\ tơ ring, pơm dă kơ hrăt hrot de#h hnang ăn kơ rim hnam pơ gang t^h tơ\ hơ tăih.

Hmă hmă hơ drol sơ\, vă hơ len lăng j^ ung thư tơ pu kon, bơ ngai j^ đei pơm 1 ‘măng [ônh [o\ krao ‘no\h PAP’s Smear. Hơ len lăng pham âu vă chă [o#h dôm tơ drong tơ pl^h lơ\m tế bào tơ pu kon [ơ\t kơ plăh ung thư đ^ pơ tơm đei. Mă lei yan âu, PAP’s Smear gô hu\t lon đơ\ng 45% tơ drong krê hơ mơt. Kơ l^h thoi no\h, tơ drong khăm dơ\ng athei pơm kiơ\ lơ ‘măng [iơ\, dang đơ\ng 6 khei tru\h 1 sơ năm 1 ‘măng. Hơ len lăng HPV đei tơ drong lăng băt lơ [iơ\, gơ\h tơ chă đei tơ drong đei [o#h đơ\ng rim kơ loăi HPV krê hơ mơt lơ kơ tă hloi [ơ\t tam mă đei tơ pl^h lơ\m tế bào tơ pu kon păng pơ đ^ hloi hơ drol kơ ung thư đei j^. Tiến sỹ, Bác sỹ Nguyễn Khắc Hân Hoan, Kơ dră khoa hơ len lăng găh hơ dre\ch y học, Hnam pơ gang Từ Dũ tơ roi tơ băt dơ\ng: “Bơ ngai hơ len lăng đei chă [o#h HPV dương tính dahư mă [ơm HPV ‘no\h ku\m ư\h kơ s^ jing ung thư, yua kơ đơ\ng [ơ\t đei HPV tru\h ung thư gô pơ dui đunh 8 sơ năm. Mư\h 100 ‘nu bơ ngai rim sơ năm athei năm khăm hơ lơ\k dơ\ng ‘no\h dang ei bơ\n pơm thoi no\h lăp đei dang 10 ‘nu bơ ngai năm khăm hơ lơ\k dơ\ng, 90 ‘nu nai ‘no\h đơ\ng 3 tru\h 5 sơ năm đơ\ng ro\ng ‘mơ\i kăl hơ len lăng dơ\ng. Tơ drong ‘nâu tơ gu\m ‘mơ ‘met jên ăn kơ u\nh hnam, tơ pôl, tơ jur hai hrăt hrot ăn kơ rim hnam pơ gang”.  

Tơ drong hơ len lăng HPV pơm [ônh [o\ nhen 1 tơ drong khăm hơ len tơ trong j^ găh dro\ kăn hmă đe\ch. Blu\ng a, bơ ngai j^ đei bác sỹ khăm păng io\k tế bào niêm mạc tơ pu kon vă hơ len lăng. Đei băt kơ j^ dăh ư\h gô đei bác sĩ hơ met j^ tơ roi tơ băt tru\h hăm bơ ngai j^ lơ\m dang đơ\ng 2-3 năr. Thạc sỹ, Bác sỹ Nguyễn Vĩnh Phúc, Pho\ kơ dră khoa hơ met j^ găh tơ drong j^ dro\ kăn, hnam pơ gang Đa khoa Thiện Hạnh tơ roi: “Tơ dăh pơ tôch hơ len lăng ư\h kơ tro\ kơ j^ ‘no\h bơ ngai j^ sơ đơ\ng bro\k tơ\ hnam. Tơ dăh pơ tôch [lep kơ j^, vă khan đei [ơm HPV mă jing dôm kơ loăi HPV krê hơ mơt ‘no\h bơ ngai j^ đei athei pơm dơ\ng 1,2 ‘măng hơ len lăng dơ\ng. Pơ t^h gia nhen hơ to\k loi PAP’s Smear dang 3 khei 1 ‘măng, tơ\k lăng tơ pu kon vă tơ chă đei dôm tơ drong tơ pl^h tế bào hro#ih”.

Kiơ\ kơ rim bác sỹ joăt jang, ư\h kơ s^ rim bơ ngai đei [ơm HPV adoi jing ung thư ngăl o#h. Yua kơ khei ‘năr io\k đơ\ng hơ len lăng HPV ăn băt [lep kơ j^ ding tru\h jing j^ ung thư gô hiong đơ\ng 10 tru\h 15 sơ năm. Yua thoi no\h, dro\ kăn đơ\ng 25sơ năm tơ\ kơ pal, đ^ ngôi ư\h kơ ‘lơ\ng đei tơ tă kăl kơ hơ len lăng ung thư tơ pu kon hăm hơ len lăng HPV đơ\ng 3 tru\h 5 sơ năm 1 ‘măng vă kơ đei chă [o#h hro#ih păng hơ met tơ tom. Hơ dai hăm ‘no\h, kăl pơ jing păng vei kơ jăp tơ drong ar^h sa ‘lơ\ng hiôk, 1 jơ hngơ\m đon lơ\m tơ drong tơ hưch, ngôi hơ dai, ‘ne\ kơ et hơ\t, [et tang găn pơ gang vaccine HPV hăm dôm đe o\h dro\ kăn.

            Thuem tơ blơ\