VOV4.Bahnar - Găh lơ bơ ngai j^ MERS-CoV đoa đei [o#h j^ trong dui jơ hngơ\m ‘no\h đei: yu\h hlo\h 38°C, hie\n păng dui jơ hngơ\m mơ mat .

Tơ drong j^ trong dui jơ hngơ\m tơ\ Trung Đông (hơ năn krao nơ\r te\h đak Anh ‘no\h j^ Middle East Respiratory Syndrome, ch^h vă kơ đe\h dôm chư âu ‘no\h j^ MERS). ‘Nâu j^ tơ drong j^ trong dui jơ hngơ\m yua đơ\ng Corona Virus (ch^h vă kơ đe\h ‘no\h j^ CoV) pơm ăn. Yua thoi no\h, tơ drong j^ âu đei đei krao kơ đe\h ‘no\h j^ Mers-Cov.

Mư\h đei j^ Mers-Cov, găh lơ bơ ngai j^ đoa đei [o#h j^ trong dui jơ hngơ\m ‘no\h đei: Yu\h hlo\h 38°C, hie\n, dui jơ hngơ\m mơ mat. Mă lei, ku\m đei bơ ngai j^ MERS-CoV mă lei ư\h kơ đei [o#h j^ nhen tơ\ kơ pal.

MERS-CoV gơ\h tơ po\h kơ tă đơ\ng bơ ngai tơ\ bơ ngai kiơ\ trong ngôi tơ je# dăh mă kơ to\h đak hai ie\. Tơ drong tơ po\h tơ\ kang [o# jang pơ gang hlôi đei băt hơ dăh tơ\ 1,2 ‘nu bơ ngai j^ tơ\ Arab Saudi, Jordan.

Yua kơ tơ drong j^ âu pơm ăn dui jơ hngơ\m mơ mat, kơ na rim ‘nu bơ ngai kăl kơ năm tru\h tơ\ hnam pơ gang mư\h đei dôm tơ drong j^ tơ\ hơ la âu:

- Bơ ngai [o#h j^ trong dui jơ hngơ\m, gô đei yu\h hlo\h 38°C, hie\n.

- Jâu nge#h kơ bơ ngai j^ tơ so\h.

- Hơ drol ‘no\h hlôi đei năm tru\h tơ\ te\h đak Hàn Quốc, tơ ring achon Arab dăh mă rim te\h đak tơ je# lơ\m dang 14 năr.

Đ^ đăng ‘lơ\p ‘lo\ adoi đei tơ po\h j^ MERS-CoV ngăl. Mă lei, kiơ\ kơ ch^h io\k đ^ đăng dôm bơ ngai j^ ‘no\h j^ bơ ngai kră, dro\ ‘ngo, dôm bơ ngai đei bơ\n tơ drong j^ nai hơ met ư\h kơ ke\ klăih đoa đei krê hơ mơt hlo\h. 

Găh trong jang tang găn:

Dang ei, tam ma\ đei pơ gang hơ met j^ păng pơ gang vaccine tang găn j^ MERS-CoV. Rim trong jang hơ met j^ dang ei oei jing hơ met nhen hăm bơ ngai j^ trong dui jơ hngơ\m hmă păng hơ met ‘lơ\ng. Vă ve\h ver hơ mơt kơ tơ po\h j^ Mers-CoV, rim ‘nu bơ ngai ‘ne\ kơ gan năm tru\h tơ\ rim te\h đak to\k bo\k đei pơ rang j^ tơ\ tơ ring Hàn Quốc păng Trung Đông mư\h ư\h kơ kăl.

- Vei rơ go\h akâu jăn kơ d^h, ôp ti hơ nơ\ng hăm sơ [o\ng, kơ su [ơ\r hăm đak pơm rơ go\h [ơ\r.

- Kăl pe\ng [ơ\r păng mu\h mư\h hie\n dăh mă kơ se\h, ‘lơ\ng hlo\h hăm che dăh mă mơ soar vă pơm tơ jur tơ prăh đak hai.

- ‘Ne\ kơ gan ngôi tơ je# kơ tă hăm bơ ngai j^ trong dui jơ hngơ\m, mư\h kăl athei ngôi tơ je# hăm bơ ngai j^ athei gom mu\h măt [lep trong păng ngôi hơ tăih băl [iơ\.

- Hơ nơ\ng pơm rơ go\h bơ\n tơ mam pơ ngôi, hơ nă hnam, ‘măng…

- Dôm bơ ngai bro\k đơ\ng Tơ ring Trung Đông, lơ\m dang 14 năr tơ dăh đei [o#h j^ trong dui jơ hngơ\m nhen yu\h hlo\h 38°C, hie\n, dui jơ hngơ\m mơ mat dăh mă đei ngôi tơ je# hăm bơ ngai đei [o#h j^ nhen tơ\ kơ pal, kăl năm hloi tơ\ hnam pơ gang tơ je# hlo\h vă đei pơ tho tơ băt, hơ len lăng j^ MERS-CoV.

Dôm tơ drong kăl kơ băt găh j^ hơ yô đak s^k

Kơ so# bơ ngai j^ hơ yô đak s^ tơ\ Tây Nguyên roi đunh roi lơ, to\k kiơ\ tơ drong erih xa roi hiôk jơ nap. Bơ ngai chih hla ar tơ roi đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Nguyễn Chí Huân, Pho\ Kơ dră khoa Nội tim mạch - Hnam pơ gang Đa khoa dêh char Dak Lak.

-P^nh: Kiơ\ đơ\ng khăm păng hơ met j^, apinh ih tơ roi truh tơ drong krê hơ mơt đơ\ng j^ hơ yô đak s^k pơm tơ le\ch năng?

-{ak si Nguyễn Chí Huân tơl: J^ hơ yô đak s^k đei [ôh roi kơ to\k, mă loi tơ\ dôm te\h vă to\k pơ dro\ng, tơ\ Dak Lak đei dang 5-10% kơ so# kon pơ lei đei j^ hơ yô đak s^k. Tơ drong tơ plih krê hơ mơt đơ\ng j^ âu ‘no\h [ơm truh tơ\ trong huan, plei nuih kơ na tơ\ khoa nhôn io\k hơ met ăn bơ ngai j^ găh plei nuih, huyêt ap ‘no\h hơ nơ\ng [ơm truh kơ tơ drong j^ hơ yô đak s^k. Lơ bơ ngai j^ truh khăm hơ met tơ\ âu đei găh j^ kơ [ăh pham tơ\ plei nuih, huyêt ap to\k, j^ tu\l kơ tơ\h, pham kơ dơ\l tơ\ plei nuih, kơ plăh âu mưh khăm hơ len ‘no\h đei j^ hơ yô đak s^k hai. Thoi no\h vă akhan mưh [ôh đei j^ hơ yô đak s^k ‘no\h đei truh 50% kơ so# bơ ngai j^ đei j^ [ơm truh tơ\ huyêt ap, plei nuih. Yoa thoi no\h, tơ drong băt j^ hơ yô đak s^k kiơ\ trong khăm hơ len lơ\m tơ pôl ‘no\h tôch g^t kăl.

-P^nh: Dôm bơ ngai yơ kăl đei khăm hơ len tơ drong j^ hơ yô đak s^k hă [ak si?

-{ak si Nguyễn Chí Huân tơl: Dôm bơ ngai lơ\m sơ năm hơ mơt đei j^ dêh hlo\h athei khăm hơ len s^k lơ\m pham, ưh gơ\h gô đei j^ ‘mơ\i, vă akhan gô [ôh kơ dih kâu ‘nglăih kâu lơ, tơ te\nh ol đak, ‘me\h xa s^k, [ônh hơ ke\, kơ plăh âu s^k to\k lơ bơih kơ na sư pơm tơ le\ch dôm tơ drong kơ pal. Vă băt hrôih j^ hơ yô đak s^k ‘no\h dôm bơ ngai đơ\ng kơ pal kơ 30 sơ năm, bơ ngai bek, huyêt ap to\k, dro\ kăn hơ năp klak tih dêh hnang, dôm bơ ngai đei rơ mă lơ\m pham, et xa hlo\h tơ drong ‘no\h athei khăm hơ len j^ hơ yô đak s^k vă băt păng đei trong hơ met j^.

-P^nh: Mưh băt kơ dih kâu đei j^, bơ ngai j^ athei pơm thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Nguyễn Chí Huân tơl: Mưh băt đei j^ hơ yô đak s^k, athei tơ [âp đe [ak si juăt hơ met j^ âu vă đe pơ tho ăn bơ\n trong găn j^, so\ng xa lăp ‘lơ\ng, pơ tâp pơ hrăm hơ kâu jăn păng trong huch pơ gang. Tơ dăh ưh đei m^nh lơ\m 3 tơ drong kơ pal ‘no\h hơ met j^ ưh đei yoa ‘lơ\ng. Rim sơ năm athei khăm hơ len bơ\n măt, plei le\n, set hơ len bơ\n rơ mă lơ\m pham, axit uric… dôm tơ drong âu athei lăng hơ len hơ nơ\ng, to\ se\t hlo\h ‘no\h 1 sơ năm 1 ‘măng.

-P^nh:Vă tang găn tơ drong j^ hơ yô đak s^k athei pơm thoi yơ hă [ak si?

-{ak si Nguyễn Chí Huân tơl: Vă tang găn j^ hơ yô đak s^k, mă mônh ‘no\h j^ tơ drong so\ng xa, athei so\ng xa hơ nơ\ng tro\ jơ, le# kơ et xa pơ lu\k pơ lăk, mă loi hăm dôm bơ ngai đa et tơ drô, [ier, kơ chơ\t calo mât lơ\m hơ kâu lơ dêh hnang, hơ lăk, [ier et lơ sư pơm ăn klak tih, găn insulin păng pơm tơ le\ch j^ hơ yô đak s^k. Mă [ar ‘no\h j^ athei pơ tâp hơ kâu jăn, to\ se\t hlo\h ‘no\h 30 pơ n^t, mă loi hăm dôm bơ ngai đ^ vă kră bơih păng mă hơ tuch ‘no\h athei erih xa mă ‘lơ\ng.

Nơ\r bơ nê: Lei à, bơ nê kơ ih hơ!

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\ păng pơ re