TRONG TANG GĂN HƠLAU, TƠ JRĂ TANG GĂN J& TRONG DUI JƠHNGƠ|M

ĂN ĐE HƠ IO|H

Dang ei oei vă tơ plih pơ yan, ‘năr to\ ‘mi pơ tih ưh kơ ê, pơ gê to\, kơ sơ\ ‘mi, [ơm ưh ‘lơ\ng truh jơ hngâm jăn rim bơ ngai, mă loi hăm đe hơ io\h tơ\ dôm dêh char Tây Nguyên [ônh đei j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap. Vă tang găn j^ hơ nơ\k hơ drap tơ\ đe hơ io\h, mih ma duch nă athei băt tơ drong tơm pơm tơ le\ch tơ drong j^ âu.

Akâu jăn hơ io\h ư\h tam mă pran kơ na tơ drong tơ jră plơ\ rim tơ drong pơm ăn j^ jăn pơ ma atu\m ư\h kơ găn ke\. Lơ\m no\h, j^ trong dui jơ hngơ\m ‘no\h j^ 1 tơ drong j^ hơ nơ\ng đei [o#h kơ so# bơ ngai tơ po\h j^ păng lôch lơ. 

J^ trong dui jơ hngơ\m đei [o#h pơm ăn đơ\ng rim virus pơm ăn j^ đơ\ng cham char găh ‘ngoăih mơ\t lơ\m akâu jăn hơ io\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m. Rim kơ loăi virus pơm ăn j^ trong dui jơ hngơ\m tơ\ hơ io\h ‘no\h đei: virus ako\m trong dui jơ hngơ\m, virus hơ nơ\k, virus gro\nh … Yua kơ hơ io\h ư\h kơ pran, trong dui jơ hngơ\m kơ đe\h kơ na tơ drong tơ jră  plơ\ rim virus ư\h kơ gan ke\ kơ na [ônh kơ đei tơ po\h j^. Yua thoi no\h, me\ [a\ kăl kơ vei lăng akâu jăn hơ io\h ma ưpơ ‘lơ\ng tơ hơ năp dôm tơ drong tơ pl^h đơ\ng hơ yu\h to\ ‘mi kial, nhen ‘ne\ kơ ăn hơ io\h năm tơ\ to\ hlơ hle\ng dăh mă đei hơ yu\ih ‘mi…Dôm tơ drong tơm nai pơm ăn đoa hơ nhăk tru\h hơ io\h đei j^ trong dui jơ hngơ\m ‘no\h j^ yua đơ\ng an^h oei  kơ đe hơ io\h hrăt hrot, ư\h kơ rơ go\h, đei lơ ‘nhui ‘me#, ‘nhui hơ\t hla….  

Kiơ\ kơ khu\l joăt jang, hơ io\h ie\ hơ la kơ 1 xơ năm, kon nge ‘nao rơ ne\h, hơ io\h rơ ne\h to\ xe\t k^, hơ ke\ hơ kong, kơ ting kre\, hơ io\h j^ dôm tơ drong j^ nhen: gro\nh, chu\, dăh mă  hơ yu\h to\ tơ pl^h, ‘năr tơ ngie\t, ‘năr to\, cham char đei ‘me# ‘mach ‘no\h j^ dôm tơ drong tơm hơ mơt kơ pơm ăn kơ hơ io\h [ônh kơ tơ po\h j^ hlo\h.

J^ trong dui jơ hngơ\m tơ\ hơ io\h đei [o#h j^ hơ dăh yan âu tôch kơ lơ păng đei [o#h j^ pha ra băl. Mă hơ dăh ‘no\h gô đei [o#h nhen: Hie\n, yu\h, le\ch đak mu\h, dui jơ hngơ\m hre\nh, mu\h pông, kơ tơ\h chơ klo\m mư\h dui jơ hngơ\m, [ơ\t lăp akâu jăn hơ [ra\p hloi…Tơ dăh ư\h kơ đei hơ met tơ tom gô hơ mơt kơ nhăk tru\h ư\h kơ hơ dơ\r, gơ\, ư\h kơ băt kiơ, ư\h kơ mo\m. Đei [o#h j^ đơ\ng păh lăp jing tru\h j^ ăl tôch kơ hre\nh kơ na kăl kơ đei trong jang hơ met tro\ [lep, đei yua ‘lơ\ng ve\h ver kơ dôm tơ drong đei j^ hli hlơt nai ăn kơ hơ io\h. 

Rim bơ ngai joăt jang tơ tă, tơ dăh hơ io\h lăp đei hie\n, j^ pơ lo\ hmă đei [o#h nhen hie\n, yu\h, le\ch đak mu\h, dui jơ hngơ\m hăm [ơ\r, trong dui jơ hngơ\m hmă. J^ gô klăih kơ d^h lơ\m dang 2 gie\ng, tơ drong tơm pơm ăn đoa yua đơ\ng vi rus, yua pơ gang khang sinh ư\h kơ đei klăih, lăp kăl kơ hơ met tơ drong đei [o#h j^ păng vei lăng hơ io\h tơ\ hnam. Ăn hơ io\h [^ch tơ\ an^h rơ hơi, vei tơ no\.

Tơ dăh hơ io\h hie\n lơ, athei yua pơ gang hie\n kră sơ\ nhen pơ kao hồng bạch, kuơ\t pơ to\ hăm đak sut kơ drot….păng pơm rơ go\h mu\h, hơ lo\ng ăn kơ hơ io\h. Kăl kơ bơ ngơ\t tru\h trong so\ng sa kơ hơ io\h: ăn sa lơ ‘măng lơ\m năr, sa tơ mam sa [ônh kơ hach, lơ kơ chơ\t bek( ‘nhe\m, ka, kơ tăp bip, kơ tăp ie\r, đak to\h…), pai sa tơ mam sa mă ‘lơ\ng. Kăl kơ ăn hơ io\h nhă thêm đak, plei ‘long va\ hơ to\k loi dơ\ng kơ chơ\t vitamin A păng C. Tơ dăh yu\h de#h hlo\h 38 độ C, kăl tơ jur yu\h ăn hơ io\h hăm pơ gang Paracetamol kơ liêu 10 - 15 mg kiơ\ ko\ng k^ 1 ‘măng. Lơ\m kơ plăh hơ met j^ tơ\ hnam, tơ dăh hơ io\h đei [o#h hie\n đunh, dui jơ hngơ\m hre\nh, dui jơ hngơ\m mơ mat, mo\m to\ xe\t, ư\h kơ gơ\h huch dăh mă rơ mơ\n hlo\h, kăl kơ ba hơ io\h năm khăm tơ\ [ak si vă hơ len lăng păng hơ met j^ tơ tom.

Hơ io\h yu\h de#h, dui jơ hngơ\m hre\nh ‘no\h j^ tơ [o#h j^ tơ so\h. Hơ io\h j^ tơ so\h ăl đoa đei hie\n yu\h, dui jơ hngơ\m hre\nh, kơ to\h chơ klo\m. Lơ\m dôm hơ io\h đei j^ tơ so\h, me\ [a\ athei hơ len lăng hơ nơ\ng. Kăl kơ vei lăng ‘me kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ăn kơ hơ io\h. Tơ dăh đơ\ng ro\ng 2 năr ư\h kơ dă [iơ\, ‘no\h kăl kơ ăn hơ io\h năm tơ\ hnam pơ gang vă hơ met j^ kâp kư\u păng vei lăng ‘lơ\ng hlo\h. 

Kiơ\ kơ rim [ak si joăt joang, hăm hơ io\h hơ la kơ 2 khei, ‘ngoăih đei [o#h atu\m đơ\ng j^ tơ so\h ‘no\h hơ io\h đei dôm tơ drong j^ hơ dro# nhen đei [ơ\t lăp hơ io\h ư\h kơ yu\h mă lei tơ ngie\t, mo\m to\ xe\t, le\ch đak hai, dui jơ hngơ\m ư\h kơ hơ to\, gơ\, tep ư\h kơ dơ\r, hơ io\h hơ la kơ 2 khei mư\h đei j^ tơ so\h ư\h kơ gơ\h hơ met j^ tơ\ hnam, kăl kơ hơ met j^ tơ\ hnam pơ gang.

.............................................................

Nhen nhôn ‘nao tơ roi, j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap đei lơ lơ\m khei ‘năr oei tơ plih pơ yan, tơ dăh ưh đei tang găn tơ tom ‘no\h tôch hơ mơt hăm hơ io\h. Tơ\ hơ la âu nhôn pơ ma nuh hăm {ak si Phạm Hồng Lâm, Pho\ khoa hơ met j^ tơ po\h, Hnam pơ gang Đa khoa dêh char Dak Lak găh dôm tơ drong me\ [ă athei kơ chăng vă tang găn j^ hơ nơ\k, hơ drap ăn hơ io\h.

            Bơngai ch^h kơtơ\ng ang: {ak si ăi, tơ\ Dak Lak tơ drong j^ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k, hơ drap tơ\ đe hơ io\h oei tơ po\h thoi yơ?

            {ak si Phạm Hồng Lâm: Dak Lak j^ tơ ring groi kông, to\ ‘mi tơ plih ưh kơ tom băt kơ na tơ drong j^ jăn lơ\m dêh char tôch hơ mơt, lơ\m no\h đei j^ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap tơ\ hơ io\h tơ po\h tôch krê, hmă hmă sư đei j^ lơ\m pơ yan to\ mă ưh ‘no\h mưh vă tơ plih pơ yan, pơ tih gia nhen đơ\ng khei 3 truh khei 6. Mă lei, yoa to\ ‘mi kial ưh ‘lơ\ng tơ\ tơ ring Tây Nguyên kơ na tơ drong j^ ‘nâu đei prăt sơ năm.….

            Bơngai ch^h kơtơ\ng ang: Mưh lei, lơ\m khei ‘năr oei vă tơ plih pơ yan hrei ‘nâu, tơ drong j^ hơ mơt thoi yơ?

            {ak si Phạm Hồng Lâm: J^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap yoa lơ tơ drong, lơ\m no\h đei virus, pơ rang j^ păng lơ tơ drong nai hai, mă lei j^ tơ\ đe hơ io\h ‘no\h hmă hmă yoa virus păng virus j^ âu sư ưh đei pơ gang hơ met klăih ‘lơ\ng kơ na j^ tôch hơ mơt. Kơ plăh dang ei sư roi hơ mơt dơ\ng… Lơ bơ ngai năm hơ met j^ tơ\ hnam pơ gang yoa j^ tơ so\h, hie\n hơ nơ\k, hơ met tôch mơ mat…

            Bơngai ch^h kơtơ\ng ang: Dôm tơ drong kiơ, đe me\ [ă athei kơ chăng vă tang găn j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap ăn hơ io\h?

            {ak si Phạm Hồng Lâm: Vă tang găn j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơk hơ drap ăn hơ io\h blu\ng a athei oei xa mă rơ go\h, vei rong nghe mă tơ no\. Tơ hum ‘nhao ăn hơ io\h mă ‘yo\u, ôp hơ ne\nh, ‘me xo\ng xa mă ‘lơ\ng vă hơ io\h pran jăng, mă kăl hăm hơ io\h ho\k mâu yăo ‘no\h tơ drong jang hơ doi đơ\ng me\ [ă hăm đe kô tôch g^t kăl. Tơ dăh vei lăng đe hơ io\h ‘yo\u, rơ go\h ‘no\h tơ drong j^ hui kơ đei păng da [iơ\ hơ mơt [iơ\.

            Bơngai ch^h kơtơ\ng ang: Mưh hơ io\h đei j^, tơ drong blu\ng a đe me\ [ă athei pơm ‘no\h yă kiơ?

            {ak si Phạm Hồng Lâm: Mưh hơ io\h j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap ‘no\h me\ [ă athei chơ ba hơ io\h năm tơ\ hnam pơ gang je# hlo\h. Dôm bơ ngai j^ ăl ‘no\h tôch hơ mơt lôch răm, yoa j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap tơ\ đe hơ io\h đa đei tôch ăl, yoa jơ hngâm jăn đe hơ io\h oei rơ mơ\n, kơ na sư đe pơm tơ le\ch hloi lơ tơ drong j^ nai tôch krê, ‘lơ\ng hlo\h ‘mưh [ôh hơ io\h j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap ‘no\h me\ [ă jăh cho đe mon năm tơ\ hnam pơ gang roi hrôih roi ‘lơ\ng.

            Bơngai ch^h kơtơ\ng ang: Hrei ‘nâu j^ gro\nh lơ\m te\h đak oei tơ po\h tôch hơ mơt, dôm tơ drong đei [ôh mưh đei j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap păng j^ gro\nh ‘no\h thoi yơ hă [ak si?

{ak si Phạm Hồng Lâm: Tơ\ Dak Lak, j^ gro\nh ưh măh krê hơ mơt dang yơ mơ\n, kơ so# bơ ngai j^ to\ se\t. Mă lei kơ plăh j^ gro\nh păng j^ tơ\ trong dui jơ hngâm, hơ nơ\k hơ drap blu\ng a [ôh vă lei lăi băl, nhen hie\n, kơ se\h, kơ ch^l muh, yuh to\... ‘no\h đe me\ [ă jăh chơ kon hơ ‘lơ\p kơ dih năm tơ\ hnam pơ gang hloi vă đe [ak si khăm hơ len, đei trong hơ met ‘lơ\ng.

            Bơngai ch^h kơtơ\ng ang: Lei à, bơ nê kơ ih hơ!