VOV4.Bahnar - M^h ma duch nă păng bôl buăl ‘mêm kơ eng! Khei 3-5, j^ chu\ to\k bo\k lơ\m pơ yan đei [o#h pơ rang j^, ku\m jing khei ‘năr pơ rang j^ [ônh kơ tơ po\h hlo\h yua kơ ‘năr to\, hngôm, pơ rang, virus [ônh kơ po\h. J^ chu\ ‘no\h tơ po\h kiơ\ trong dui jơ hngơ\m kơ na tơ drong tang găn tôch kơ kăl. Tơ drong tơ roi “ Jơ hngơ\m pran- Tơ drong ar^h gie\ng ‘nâu, nhôn tơ roi tơ băt trong tang găn hơ mơt kơ đei j^ chu\ tơ\ hơ io\h, ve\h ver kơ hơ nhăk tru\h dôm tơ drong j^ krê hơ mơt:

          Hơ io\h ‘no\h j^ bơ ngai đei j^ chu\ pơ răm pran hlo\h yua kơ jơ hngơ\m jăn ư\h kơ pran. Kơ loăi j^ âu tơ po\h hre\nh kiơ\ trong dui jơ hngơ\m hăm pơ rang Varicella Zoster Virus. Lăp kăl kơ bơ ngai đei j^ chu\ pơ ma, kơ se\h dăh mă hie\n, dôm pơ rang no\h kiơ\ đak hai, đak mu\h tơ po\h ăn păng [ônh kơ đei [o#h pơ rang.

J^ chu\ đei jơ năr j^ đơ\ng 10 tru\h 1 puăt khei, lơ me\ [a\ hơ io\h ư\h kơ băt hơ io\h đei j^ pơ rang kơ na [ơ\t đei [o#h jing j^, hăm le\ch hmro\ng hmrônh tơ\ jơ\p kơ kơ\l, mu\h măt, jơ\ng ti păng hơ kâu. Lăp lơ\m dang 12-24 jơ, gô le\ch hmro\ng hmrônh jơ\p lơ\m hơ kâu hơ io\h, bơ ngai de#h ‘no\h đak hmro\ng hmrônh gô đei kơ mâu kơ so\k yua đơ\ng đei đu\h.  

Đei le\ch hmro\ng hmrônh [e\nh [ang, hơ io\h gô [o#h đơ đik, ư\h kơ hiôk, đei hloi yu\h păh lăp, hơ lăh kơ so\ng sa, hăk. Tơ drong pơm ăn kơ me\ [a\ bơ ngơ\t hlo\h ‘no\h j^ kơ loăi j^ chu\ hơ mơt kơ pơm ăn dôm tơ drong j^ nai, păh lăp ‘no\h pơ chu\ng, pơm ăn rơ ka, de#h ‘no\h pơ rang mơ\t đơ\ng đak hmro\ng hmrônh mơ\t lơ\m pham pơm ăn pơ chu\ng, j^ tơ so\h, j^ ‘ngok… krê hơ mơt tru\h akâu jăn păng hơ nhăk ăn tơ drong j^ jăn.  

Trong tang găn j^ chu\ ăn hơ io\h.

Vă tang găn, me\ [a\ kăl kơ hơ to\k loi dơ\ng tơ drong pran ăn kơ hơ io\h hăm tơ drong tơ mơ\t dơ\ng lơ kơ loăi vitamin păng khoáng chất kăl hlo\h, sa lơ kơ loăi plei ‘long đei lơ vitamin C. Lơ\m pơ yan pơ rang j^, me\ [a\ kăl kơ chăng hum hơ rao mă rơ go\h pơ đ^ hơ kâu jăn hơ io\h hăm sơ [o\ng pơ lôch pơ rang.  

Trong tang găn ‘lơ\ng j^ chu\ dang ei ‘no\h j^ [et pơ gang vaccine tang găn j^ hro#ih, mă loi ‘no\h j^ [ơ\t vă mơ\t lơ\m pơ yan pơ rang j^. Rim bơ ngai joăt jang pơ gang tơ roi tơ băt, pơ gang vaccine đei io\k yua tôch kơ ‘lơ\ng păng đei yua đunh đai, tơ gu\m hơ kâu jăn hơ io\h pơ jing tơ drong pran tơ jră plơ\ virus j^ chu\. Pơ gang Vaccine tang găn j^ chu\ đei tơ chơ\t gơ\h [et ăn kơ hơ io\h đơ\ng 12 khei tơ\ kơ pal, hơ to\k tơ drong ke\ tang găn j^ tru\h 80-90%. Dang 10% uơ oei dơ\ng ‘no\h đei j^ chu\ đơ\ng ro\ng kơ [et bơ\ng, mă lei dôm bơ ngai âu ku\m đei j^ păh lăp, le\ch hmro\ng hmrônh to\ se\t păng hmă hmă ‘no\h j^ ư\h kơ đei pơm ăn j^ nai.

Minh tơ drong glăi đoa tơ [ơ\p tơ\ me\ [a\ hơ io\h ‘no\h j^ ăn hơ io\h [et pơ gang vaccine [ơ\t jum dăr đei lơ hơ io\h đei j^. Mă lei, [et roi klui đei io\k yua roi to\ se\t, yua kơ ro\ lăng hơ io\h hlôi ngôi tơ je# hăm pơ rang pơm ăn j^ bơ\ih. Khei ‘năr [et pơ gang vaccine ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ hơ io\h pơ tơm năm gơ\ih ăn đe rong, dăh mă đơ\ng 12 tru\h 18 khei.

‘Ngoăih kơ ‘no\h, me\ [a\ lăp gơ\h ăn hơ io\h năm [et bơ\ng tơ\ rim an^h jang pơ gang tang găn hiă j^ jăn păng an^h [et bơ\ng hlôi đei asong hla ar kơ sơ\t. Vă vei lăng sơ đơ\ng, ư\h kơ gơ\h yua dôm lơ loăi pơ gang vaccien ư\h kơ băt đơ\ng yơ, an^h hơ yơ pơm tơ le\ch.

Trong vei lăng

J^ chu\ hoei kơ krê hơ mơt mă lei tơ dăh ư\h kơ băt trong vei lăng păng hơ met ‘no\h gô hơ nhăk tru\h lơ tơ drong j^ yua đơ\ng j^ chu\ pơm ăn j^ tơ so\h, pơ chu\ng pham.  

Mư\h hơ io\h đei j^ pơ chu\ng kăl kơ vei lăng ư\h kơ le# đak hmro\ng hmrônh pơ chăh.

M^nh [ar trong tơ po\h j^ hơ mơt kơ đei [o#h tơ dăh bơ\n ư\h kơ pơ ‘lơ\ng mư\h ngôi tơ je# hăm bơ ngai j^ chu\ nhen: J^ gô tơ po\h đơ\ng le\ch hmro\ng hmro\ng mư\h kơ đei pơ chăh, tơ po\h đơ\ng akar đei rơ ka đơ\ng bơ ngai j^. Mă loi ‘no\h, dro\ kăn oei hơ năp ư\h kơ pu\n đei j^ gô [ônh kơ tơ po\h de#h ăn kơ nge ‘moi kiơ\ tơ pu kon.

Mư\h đei [o#h le\ch j^, bơ ngai j^ gô đei [o#h yu\h, j^ kơ\l, j^ hơ ơ\m hơ ăm, 1,2 ‘nu hơ io\h [ơ\t lăp ư\h kơ đei [o#h j^ hơ drol… Đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h hơ kâu jăn bơ ngai j^ gô đei [o#h le\ch hmro\ng hmrônh. ‘Nâu j^ le\ch hmro\ng hmrônh đei [o#h hre\nh lơ\m dang 12-24 jơ, le\ch hmro\ng hmrônh âu gô jing roi lơ.  

J^ tơ po\h kơ na mư\h hơ io\h đei j^ chu\, tơ drong mă blu\ng ‘no\h j^ đe me\ [a\ athei ăn hơ io\h oei hơ dro# tơ\ hnam ding tru\h klăih hloi. Tơ mơ\t dơ\ng vitamin C, kơ to\h mu\h 2 ‘măng 1 năr ăn kơ hơ io\h. Hru\k hơ băn ao che rơ moăn, hiup đak pơ u\h păng mă loi ‘no\h kơ chăng tru\h tơ drong vei rơ go\h akar ăn kơ hơ io\h vă hoei kơ đei [o#h j^ jăn. Vei tơ pang ti ăn hơ ioh mă rơ go\h. Ư|h kơ gơ\h pơm pơ chăh hmro\ng hmrônh yua kơ mư\h pơ chăh [ônh kơ pơm ăn pơ chu\ng păng gô pơm jing rơ ka đei [o#h đunh đai.

Vă tang găn j^, kiơ\ kơ [ak si, ư\h kơ đei trong hơ yơ ‘ngoăih kơ [et tang găn j^ chu\. Hơ ioh tam mă đei [et kăl kơ đei [et hloi păng mă loi ‘no\h j^ dro\ kăn lơ\m sơ năm rơ ne\h kon ku\m kăl kơ [et pơ gang vaccine tang găn j^ chu\.

Thuem tơ blơ\