VOV4.Bahnar- Tây Nguyên oei mât lơ\m pơ yan to\ dêh hlo\h lơ\m pơ yan phang, khei ‘năr kơ plăh âu pơ gê ‘no\h tơ ngie\t, ‘năr dơ\ng, kơ sơ\ to\ hu\l hang, ưh kơ hiôk kiơ, hơ yuh to\ lơ\m năr tơ plih ưh tom băt. Hơ yuh to\ tơ plih ưh ê lơ\m năr pơm ưh ‘lơ\ng truh jơ hngâm jăn, tôch [ônh đei j^, mă loi hăm bơ ngai rơ mơ\n, ưh kơ jăng. ‘Năr to\ thoi âu ku\m jing tơ drong ‘lơ\ng vă pơ rang j^, virus chek lar păng tơ po\h, nhen thoi dôm tơ drong j^ dăng hơ lo\ng, j^ tơ so\h, hơ nơ\k, ich chroh, gro\nh, rubella, j^ chu\… Tơ drong tơ roi Jơ hngâm pran-Tơ drong erih năr ‘nâu, [ak si chuyên khoa 2 Lê Vũ Thức- Kơ dră vei lăng Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa dêh char Kon Tum pơ ma truh dôm tơ drong kăl vă tang găn j^ mưh ‘năr to\ kơ ne#, tơ gu\m ăn mih ma duch nă bơ\n băt păng đei đon vei lăng jơ hngâm pran, tang găn tơ drong j^.

Adrol kơ mơ\ng nhôn pơ ma nuh hăm {ak si chuyên khoa 2 Lê Vũ Thức- Kơ dră vei lăng Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa dêh char Kon Tum găh dôm tơ drong kăl vă tang găn j^ mưh ‘năr to\ kơ ne#, hơ pơi kơ mih ma duch nă păng bôl boăl đo\k [ai chih tơ roi truh tơ drong j^ găh trong dui jơ hngâm tơ\ đe hơ io\h, tơ drong j^ hơ nơ\ng kơ đei tơ\ Tây Nguyên.

Đ^ dôm năr kơ âu, klo kăn ‘nho\ng Nguyễn Văn Thịnh, Nguyễn Thị Việt tơ\  Plei Iệc, xăh Bờ Y, apu\ng Ngọc Hồi, de#h char Kon Tum ư\h kơ lu\ kơ so\ng, ư\h kơ su\k tep. Lơ\m nhơ\m ăr đơ\ng mon Nguyễn Thị Bảo Linh, mo\ Việt pơ lung răh, tơ roi tơ băt răh: mon Bảo Linh ‘nao đei hlo\h 2 khei, dôm năr âu ư\h kơ hlo#h yua kơ kiơ no\ng kơ nhơ\m. ‘Nge\h kơ ‘năr to\ mon Linh ư\h kơ hiôk, klo kăn rơ\ đak le# ngach đang kơ ‘no\h mă tơ hum ăn kơ kon. Ku\m yua kơ ‘mêm kơ eng kơ kon, bre klo kăn sư oei răt  thim hloi kuat điên ‘nao. Mă lei tă kơ tơ plơ\ dơ\ng, tơ drong j^ đơ\ng mon Bảo Linh roi ‘năr roi [o#h kơ ne#: “O|h ‘no\h [o#h mon hie\n, đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h mon no\ng kơ hie\n roi de#h, hie\n lơ, hie\n măh hơ [rơ\p mu\h măt hloi.”   

            Pơ ma dơ nu\h tơ roi găh tơ drong j^ kơ mon Nguyễn Thị Bảo Linh hăm [ak si Vũ Thị Phương Mai, Kơ dră vei lăng hnam pơ gang xăh Đak Rơ Va, pơ lei tơm Kon Tum, bơ ngai hlôi vă je# 20 sơ năm tơ klep hăm hnam pơ gang xăh tơ roi, ro\ lăng mon đei j^ tơ so\h yua đơ\ng kial mơ\t. {ak si Vũ Thị Phương Mai tơ roi tơ băt, hơ yu\h ‘năr tơ\ Tây Nguyên pơ gê tơ ngie\t, ‘năr dơ\ng kơ sơ\ to\ hang, hơ ‘io\h tôch kơ [ônh đei j^ trong dui jơ hngơ\m. Đơ\ng hơ tuch khei 3 tru\h dang blu\ng khei 5, kơ so# bơ ngai j^ ‘no\h j^ hơ ‘io\h mă Hnam pơ gang xăh sơng io\k ‘no\h to\k lơ dơ\ng. Tơ drong tơm pơm ăn tơ drong tơ pl^h ư\h kơ tom băt đơ\ng hơ yu\h ‘năr pơm ăn to\k rim tơ drong j^ tơ\ hơ ‘io\h, mă đei [o#h lơ ‘no\h j^ găh trong dui jơ hngơ\m: “Khei ‘nar tơ pl^h pơ yan ‘no\h j^ tă kơ đei j^ trong dui jơ hngơ\m, j^ hơ nơ\k ngăl. Mă 1 ‘no\h j^ kial, hơ yu\h kơ tang, đe mon ư\h kơ đei vei lăng hơ băn ao tơ no\ tơ\ pơ gê, pơm rơ go\h akâu jăn ku\m tam mă đei vei lăng hơ len.” 

Tơ [ơ\p dơ\ng me\ kon mo\ Nguyễn Thị Việt tơ\ an^h hơ met j^ hơ ‘io\h, hnam pơ gang de#h char Kon Tum, nhôn đei băt, mon Nguyễn Thị Bảo Linh đei đe [ak si tơ băt hơ dăh đei j^ tơ so\h păng to\k bo\k oei hơ met j^. Lei lăi tơ drong j^ đơ\ng mon Bảo Linh, tơ\ an^h hơ met j^ hơ io\h ku\m to\k bo\k đei dôm j^t ‘nu hơ ‘io\h nai hơ met rim tơ drong j^ [ơm tru\h trong dui jơ hngơ\m, nhen j^ tơ so\h.

            Ư|h kơ hiôk lăng kon dro\ nglo Bùi Danh Tài, hlo\h 1 khei [^ch lơ\m ti me\ sư, ‘nho\ng Bùi Viết Chung, [a\ mon Tài tơ roi tơ băt: blu\ng a [o#h mon hơ nơ\k, hie\n păh lăp kơ na ư\h kơ chăng. Tru\h [ơ\t [o#h tơ drong j^ đơ\ng mon roi ‘năr roi de#h, ba mon tru\h tơ\ hnam pơ gang đei đe [ak si tơ roi tơ băt kon hlôi đei j^ pơ chu\ng xă mơ\t lơ\m tơ so\h păng tôch kơ krê hơ mơt. Ku\m hăm vă kơ kon jăh klăih kơ j^, ‘nho\ng Bùi Viết Chung tơ roi tơ băt đơ\ng ro\ng âu gô vei lăng kon pơ ‘lơ\ng păng khoa ho\k [iơ\: “Kiơ\ đơ\ng tơ drong hlôi đei [o#h nhen thoi âu klo kăn nhi ku\m ‘moi kiơ\ tơ drong hlo#h vao vă khan kon nge athei vei tơ no\ hloi ăn kơ mon. Găh hnam nhôn ku\m tơ hum hơ rao hloi ăn kơ mon mă lei pơ ma atu\m ‘no\h j^ athei pơm đak to\ ơ o\r mă tro\ [lep. Mă 2 dơ\ng ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ ư\h kơ gơ\h yua kuat. Hơ nơ\ng athei vei tơ no\ ăn kơ mon, athei kơ chăng tru\h tơ\ mon”.   

Kiơ\ [ak si tơ\ hnam pơ gang de#h char Kon Tum, dang ei tơ\ Tây Nguyên to\k bo\k tơ pl^h răh đơ\ng pơ yan to\ jing pơ yan ‘mi. Hơ yu\h ‘năr thoi âu pơm hơ to\k rim tơ drong j^ tơ\ hơ ‘io\h, mă loi ‘no\h j^ hăm hơ ‘io\h đơ\ng 5 sơ năm tơ\ hơ la tam mă tơ jră pơ rang. Lơ\m khei ‘năr tơ pl^h pơ yan, rim tơ drong j^ găh trong dui jơ hngơ\m tơ\ hơ ‘io\h roi to\k yua kơ lơ pơ rang j^, vi rus [ônh kơ mơ\t mư\h hơ ‘io\h dui jơ hngơ\m. Đe me\, đe [a\ kăl kơ ‘măn tơ drong bơ ngơ\t hơ drol, vei lăng kon hơ ‘lơ\p bơ\n vă tang găn ‘lơ\ng tơ drong j^ jăn.

Vă kon pơ lei băt [iơ\ găh tơ drong tang j^ lơ\m khei ‘năr to\ kơ ne#, ku\m nhen lơ\m khei ‘năr tơ plih pơ yan, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm {ak si chuyên khoa 2 Lê Vũ Thức - Kơ dră vei lăng Khoa hơ met j^ ăn hơ io\h, Hnam pơ gang Đa khoa dêh char Kon Tum găh dôm tơ drong kăl vă tang găn j^.

P^nh: {ak si ăi, Tây Nguyên oei mât lơ\m khei ‘năr to\ kơ ne#, vă tơ plih pơ yan bơih, apinh ih tơ roi truh tơ drong hơ mơt đei j^ lơ\m khei ‘năr âu thoi yơ lăng?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Lơ\m khei ‘năr tơ plih, mă loi j^ tơ ring Tây Nguyên ‘no\h hơ yuh to\ lơ\m năr tơ plih lơ ‘măng, hơ yuh to\ til pơ gê, ‘năr dơ\ng, tơ\ kơ sơ\ jur to\k pha ra băl yoa thoi no\h hơ kâu jăn bơ\n [ât lăp tơ plih kiơ\ ưh tom.  Hlo\h kơ ‘no\h dơ\ng kơ plăh âu ‘năr tôch to\. Lơ tơ drong đa pơm tơ le\ch j^ pơ lo\ to\ hơ kâu nhen bơ\n pơ rang j^, virus [ônh chek lar, tơ po\h kơ na [ât vă tơ plih pơ yan âu athei vei lăng hơ kâu jăn mă ‘lơ\ng yoa tôch [ônh đei j^ jăn.

P^nh: {ak si ăi, dôm tơ drong j^ hơ mơt yơ [ônh đei lơ\m khei ‘năr âu?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Lơ\m khei ‘năr âu dôm tơ drong j^ đa đei ‘no\h, j^ găh trong dui jơ hngâm, j^ klak nhen ich chroh ‘no\h. ‘Ngoăih kơ ‘no\h oei đei 1,2 tơ drong j^ đơ\ng ‘năr to\ kơ ne# hai, nhen j^ kơ\l, đơ đik, đuh tơ\ kar yoa ‘năr to\ dêh hnang nge, hơ io\h hu\l hang kơ kach jing rơ ka. ‘Ngoăih kơ ‘no\h đei dơ\ng dôm tơ drong j^ tơ po\h nai, nhen j^ chu\, j^ jâng ti [ơ\r đa đei lơ\m pơ yan ‘nâu ‘năi. 

Pinh: Kon pơ lei athei pơm thoi yơ vă tang găn tơ drong j^ lơ\m pơ yan âu hă, [ak si?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Vă tang găn j^, mă 1 athei vei lăng ‘lơ\ng jơ hngâm pran. Athei bơ\ jang, pơ dơ\h ngôi mă lăp, so\ng xa tôm tơ mam, mă loi mưh ‘năr to\ athei nhă đak mă lơ [iơ\. Le# gan yoa kơ kuat dăh mă kơ măy điêu hoa lơ hnang, yoa mưh hơ yuh to\ tơ plih ưh ê ‘no\h hơ kâu jăn bơ\n tơ plih kiơ\ ưh tom, pơm ăn bơ\n đei j^ găh trong dui jơ hngâm ‘năi. ‘Ngoăih kơ ‘no\h dôm tơ drong j^ tơ\ klak, mă loi lơ\m pơ yan to\ kơ ne# âu, tơ mam xa [ônh [âu iu\, tơ drong vei lăng rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam xa tôch kơ kăl ‘năi vă gơ\h tang găn j^ pơ yan âu.

P^nh: Hăm dôm bơ ngai [ônh đei j^ jăn lơ\m pơ yan to\, ‘no\h j^ đe hơ io\h, ih tơ che\ng thoi yơ găh tơ drong hơ mơt đei j^ jăn hăm hơ io\h lơ\m khei ‘năr âu năng?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Hơ io\h hơ kâu jăn tam mă pran jăng kơ na [ônh đei j^ jăn [iơ\ kơ bơ ngai ‘lo\ bơ\n. Yoa thoi no\h dôm tơ drong j^ đa đei lơ\m pơ yan âu hơ nơ\ng đei tơ\ hơ io\h ‘năi. Nhen inh tơ roi kơ pal hei ‘no\h j^, j^ dăng hơ lo\ng, j^ kơ so\h. Đang kơ ‘no\h j^, j^ klak chroh hai. ‘Ngoăih kơ ‘no\h dôm tơ drong j^ nai đa đei lơ\m pơ yan to\ âu hai nhen j^ jâng ti [ơ\r, j^ chu\...

P^nh: Hrei ‘nâu đe me\, [ă tam mă tơ tom chơ ba kon hơ ‘lơ\p năm khăm tơ\ [ok thây pơ gang ưh, dăh mă đe oei ưh gan pơ ngơ\t hăm tơ drong j^ jăn kơ kon hơ ‘lơ\p kơ dih hă, [ak si?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Pơ têng hăm dôm sơ năm sơ\ tơ drong hlôh vao kơ kon pơ lei đei to\k [iơ\. Đe hơ io\h j^ mă lơ ‘no\h đei chơ ba, khăm hơ met j^ tơ tom. Mă lei, ku\m đei nge, hơ io\h mă loi tơ\ tơ ring atăih yăih mưh truh khăm, hơ met j^ tơ\ hnam pơ gang ‘no\h j^ đa ăl [iơ\ kơ đe hơ io\h tơ\ tơ ring kơ drâm.

P^nh: {ak si ăi, hăm đei trong yơ vă gơ\h găn ‘lơ\ng 1,2 tơ drong j^ nhen thoi j^ chu\, hie\n, hơ nơ\k, j^ hơ lo\ng, ich chroh… ưh hă?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Hăm dôm tơ drong j^ tơ po\h kiơ\ đơ\ng klak, nhen j^ ich chroh, j^ jâng ti [ơ\r ‘no\h tơ drong so\ng xa rơ go\h tôch kơ kăl. Tơ dro\ng so\ đak yoa, vei lăng rơ go\h ‘lơ\ng tơ mam xa; ôp ti mă rơ go\h, đang kơ ‘no\h j^ hnam hum, chă pơ yơ\ng pơm ‘lơ\ng ‘no\h j^ tơ drong tôch g^t kăl vă tang găn dôm tơ drong j^ kơ pal. Oei găh dôm tơ drong j^ dăng hơ lo\ng, j^ kơ so\h kơ plăh âu, mă loi j^ lơ\m năr to\ hang kơ ne# mưh le\ch tơ\ ‘ngoăih athei yơ\l môk đoăn, môk klêng vă da [iơ\ kơ to\. Mă 2 mưh yoa kơ kuat ‘no\h le# kơ yoa đunh, le# ăn kuat, kuat tơ păt tơ\ nghe, hơ io\h. Yoa kơ măy điêu hoa ‘no\h pơih rơ ngơp păh ai, vă hơ yuh to\ lơ\m hơ kâu jăn huei tơ plih ưh kơ ê, nhen mưh ngôi tơ\ lăm tơ ngie\t le\ch tơ\ đăih hơ kâu jăn ưh tom tơ pli\h kiơ\ [ônh pơm ăn bơ\n j^ pơ lo\ to\ hơ kâu. Đe hơ io\h kơ plăh khei ‘năr to\ âu [ônh đei hul hang. Hơ io\h đa đei pơ lo\ đơ\ng le\ch đak hu\l hang ‘no\h, yoa thoi no\h bơ\n athei tơ hru\k ăn sư hơ băn ao hơ tăng, rơ ngơp vă nge huei pơ lo\, hơ nơ\k, hơ drap.

P^nh: Ih hăm đei nơ\r tơ tă kiơ hăm rim bơ ngai mưh [ôh kơ dih kâu dăh mă bơ ngai lơ\m hnam j^ pơ lo\ lơ\m khei ‘năr âu ưh?

{ak si Lê Vũ Thức tơl: Mưh kơ dih kâu dăh mă bơ ngai lơ\m hnam j^ dôm tơ drong j^ kơ pal ‘no\h lăng kiơ\ tơ drong j^ kơ dih vă chă trong hơ met. Pơ tih gia nhen đe hơ io\h ich chroh tơ drong blu\ng a ‘no\h athei ăn hơ io\h nhăk đak mă lơ, so\ng xa tôm tơ mam. Tơ dăh gơ\h ăn sư nhăk đak Oresol ‘lơ\ng hlo\h, pha kiơ\ nơ\r pơ tho vă tơ huch ăn hơ io\h adrol kơ chơ hơ io\h năm khăm tơ\ hnam pơ gang. Oei dôm tơ drong j^ nhen pơ lo\ yuh, to\ ‘no\h athei tơ hru\k ao hơ tăng rơ ngơp ăn nge, tơ huch pơ gang tơ jur yuh vă nge, hơ io\h huei gơ\ hơ kâu. Tơ dăh lăp hie\n hmă đe\ch, oei so\ng xa, mo\m ‘no\h gơ\h io\k yoa pơ gang đơ\ng rơ\h, hla, ‘long ăn nge, hơ io\h. Athei lăng nge, hơ io\h hơ nơ\ng, tơ dăh sư j^ roi dêh, dui jơ hngâm hre\nh ‘no\h jăh chơ tơ\ hnam pơ gang vă gơ\h khăm hơ met tơ tom. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, dôm tơ drong j^ tơ po\h nhen j^ chu\, j^ jâng ti [ơ\r ‘no\h athei ăn nge, hơ io\h oei hơ dro# vă j^ huei tơ po\h tơ\ đe hơ io\h nai, dăh mă tơ po\h tơ\ dôm bơ ngai lơ\m hnam dơ\ng.

Nơ\r bơ nê: & àh, bơ nê kơ ih vang pơ ma nuh hăm nhôn!

Dơ\ng hăm Thuem tơ blơ\ păng pơ re