{^ch kơ tă lơ\m giơng j^ tơ\ khoa Phục hồi chức năng – Hnam pơ gang Thiện Hạnh, yă Huỳnh Thị Thành, 78 sơ năm, oei tơ\ thị xăh Buôn Hồ, de#h char Dak Lak, ‘no\h j^ 1 ‘nu bơ ngai j^ đei hơ met hro#ih dôm tơ drong đei [o#h j^ đơ\ng pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok. Mă thoi no\h ră, kiơ\ kơ dôm [ak si hơ met j^, yă đei hơ mơt tôch kơ de#h gô  đei jo 1 păh hơ kâu, pơ ma ư\h kơ hơ đăl, tol 1 păh măt. Mo\ Đặng Thị Trúc, kon dro\ kăn yă Thành, tơ roi tơ băt, me\ sư đei vei lăng jơ hngơ\m jăn tơ\ hnam tôch kơ pơ ‘lơ\ng, mă lei j^ jăn oei tru\h yua kơ sơ năm kră jơ hngơ\m jăn pă gan pran: “ Me\ ^nh tơ\ hnam ku\m năm khăm hơ len lăng hơ nơ\ng, đang kơ ‘no\h sư ku\m huch pơ gang hơ met kơ ting, yua 1,2 kơ loăi pơ gang bơ\n rơ\h hla ‘long vă kơ pran jăng. Đunh kơ âu dôm năr ‘no\h [o#h sư ư\h kơ jăng 1 păh hơ kâu, [o#h ‘no\h u\nh hnam jăh ba năm tơ\ hnam pơ gang hloi”.

'Nâu lăp jing 1 lơ\m dôm j^t ‘nu bơ ngai j^ kơ pal kơ 60 sơ năm to\k bo\k hơ met tơ\ dôm khoa hôi sư\k kâp kư\u, thần kinh, phục hồi chức năng tơ\ hnam pơ gang Thiện Hạnh.

Kiơ\ kơ [ak si Nguyễn Hoài Phong, đơ\ng 50 sơ năm tơ\ kơ pal, hơ kâu jăn kon bơ ngai pơ tơm đei [o#h tơ tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng hơ dăh, tơ [o#h tơ\ bơ\n akar, so\k, kơ ting, hoan…ku\m hăm tơ drong roi pă jăng đơ\ng lơ\m hơ kâu. Tơ drong [ônh kơ lăng [o#h tơ\ bơ ngai kră ‘no\h j^ tơ drong akar ho\nh hơ ‘nheo hơ ‘nhôn, rơ mă rơ kăh roi to\k păng pă găn hơ be\ch hơ bal. Kơ\l ‘ngok roi kră hơ nhăk tru\h tơ drong ư\h kơ gan chăm, đoa hiơt, đei [o#h tơ tơ\. Hoan pham ‘ngok ku\m đei lơ tơ pl^h păng pơ ‘nge\h pơ chăh trong hoan pơm ăn đei [o#h ư\h kơ măh pham. Lei lăi nhen se\ch akar nai, trong klak kơ kon bơ ngai đơ\ng ro\ng 50 sơ năm ku\m pă gan ‘lơ\ng, đei [o#h tơ drong so\ng sa ư\h kơ ‘lơ\ng, kơ kă ư\h kơ jăng, đak ‘ngam păng [u\ih lơ\m klak ku\m tơ jur hơ nhăk tru\h tơ drong ư\h kơ ke\ tơ mơ\t  kơ chơ\t ‘lơ\ng đơ\ng tơ mam sa, [ônh kơ pơm ăn ^ch krang. Jơ hngơ\m jăn pă đei pran ‘no\h j^ tơ drong hiôk vă j^ jăn roi to\k. 

{ak si Nguyễn Hoài Phong, Hnam pơ gang Thiện Hạnh (de#h char Dak Lak), tơ roi tơ băt: “ Roi kră ‘no\h kon bơ ngai roi [ônh kơ đei dôm tơ drong j^ mơ mat, pơ t^h gia nhen pham blu\h to\k tơ\ ‘ngok, hơ yô s^k, to\k huêt ap, ư\h kơ ‘lơ\ng rơ mă pham păng dôm tơ drong j^ găh plei nu\ih nhen ư\h kơ măh pham lơ\m plei nu\ih… Đei 1,2 tơ drong j^ tơ dăh ư\h kơ đei khăm hơ nơ\ng ‘no\h ư\h kơ đei băt, pơ t^h gia nhen j^ hơ yô s^k tơ dăh mư\h ư\h kơ pơm hơ len lăng bơ\n pham, đak hơ yô ‘no\h ư\h kơ gơ\h băt hro#h. Yua thoi no\h tơ drong kăl hlo\h mă blu\ng ‘no\h j^ athei ăn kơ bơ ngai kră năm khăm hơ nơ\ng vă băt kơ j^. Păng vă tang găn dôm tơ drong hơ mơt kơ j^ jăn ‘no\h kăl athei đei trong so\ng sa tro\ [lep, trong pơ hrăm jơ hngơ\m jăn mă ‘lơ\ng, nhen năm pơ tâp akâu jăn tro\ [lep hăm kiơ\ kơ sơ năm”.

Găh tơ drong erih, roi kră roi rơ mơ\n ‘no\h j^ tơ drong ưh kơ gơ\h ve\h, mă lei, bơ\n ku\m gơ\h vei lăng jơ hngâm jăn pran jăng, pơm pơ hiơ\ [iơ\ tơ drong [ônh kră, rơ mơ\n păng găn [iơ\ tơ drong j^ jăn mưh no# tơ\ kră, ‘no\h j^ athei đei đon kơ chăng vei lăng jơ hngâm jăn, găn le# j^ jăn hơ drol, le# kơ gô đei j^ ‘mơ\i mă năm hơ met.

- Hơ nơ\ng năm khăm hơ len jơ hngâm pran: pơ to\ huêt ap, set hơ len rơ mă păng s^k lơ\m pham, pơ to\ hơ len năng kơ ting, set hơ len hoóc - môn… vă gơ\h [ôh tơ drong jk^ păng hơ met tơ tom.

- Pơ tâp pơ hrăm hơ kâu jăn mă lăp, glơi, năm jâng ho\h, jrot tang vang, pơ tâp pơ hơi jơ hngâm…

- Erih xa ‘lơ\ng, hiôk chơt, le# gan pơ ngơ\t, le# et tơ drô, [ier, le# et hât.

- Rim năr so\ng xa tôm kơ chơ\t, so\ng xa lăp ai, le# kơ pơ lu\k pơ lăk, huch thim vitamin păng khoang chơ\t kăl vă tơ gu\m ăn hơ kâu jăn pran jăng, ke\ tang găn [iơ\ tơ drong j^.

Tơ mam so\ng xa hăm bơ ngai kră athei đei tôm kơ chơ\t đam, kơ chơ\t bek, kơ chơ\t [ôt, ‘nhot, plei ‘long, chă rơih dôm tơ mam xa hơ drih ‘lơ\ng, rơ go\h. Bơ ngai kră xa kơ kă tơ mam hiơ\ păng tơ mam ưh jăh hach, yoa thoi no\h mưh pai tơ mam athei pai mă hơ len, xa [ônh hach, nhen: pai ‘nhie\m hầm kl^, luôk, hơ\p ‘no\h tôch kơ lăp. Le# gan xa tơ mam chiên, hơ dre\ng, xa [ăt [o\h, ‘ngam dăh mă rơ mă lơ hnang yoa thoi no\h sư pơm ưh kơ ‘lơ\ng truh tơ\ hlu\ng.

Găh no\h dơ\ng, tơ drong so\ng xa tro\ [lep, xa măh tôm ‘no\h tôch g^t kăl. Vă bơ ngai kră huei xa ph^ hnang, tơ\ kơ măng athei xa to\ se\t [iơ\ păng so\ng xa đơ\ng hrôih. {ak si Mai Công Chủng, 65 sơ năm, sơ\ pơm thây pơ tho khoa Y, Hnam trưng Đăi ho\k Tây Nguyên, roi tơ [ôh:

“Hăm bơ ngai kră tơ drong ‘nglăih kâu, chă pơ yơ\ng đ^ mơ mat bơih pơ ma kiơ tơ drong tih nai, yoa thoi no\h athei hơ met ming trong so\ng xa mă lăp. Bơ\n rơih dôm tơ mam [ônh kơ hach, so\ng xa lăp ai, le# pơ lu\k păng xa kơ kă dar de\h. Tơ dăh bơ ngai kră yơ ‘me\h ‘no\h xa chăo mă lơ [iơ\, 1 năr athei đei 1 ‘măng xa chăo ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Hăm dôm tơ mam xa nai bơ\n athei pai mă hơ len. Oei đak nhă ‘no\h đe kră athei băt, le# gan nhă đak [ăt lơ, athei rơih huch dôm tơ mam rơ ngơp ăn hơ kâu jăn.”

Hăm bơ ngai kră, pơ tâp hơ kâu jăn sư tơ gu\m ăn jơ hngâm roi pran, tơ jur [iơ\ tơ drong tơ to\ đon, pơ ngơ\t âu to lơ\m rim năr, đơ\ng no\h vă gơ\h erih sot [iơ\. Pơ tâp hơ kâu jăn tơ gu\m ăn bơ ngai kră pran jăng, huei kơ [ônh kră, da [iơ\ đei tơ drong j^ jăn.

Đei m^nh tơ drong dơ\ng ‘no\h bơ ngai kră đa tep to\ se\t. Yoa thoi no\h bơ ngai kră đa năm pơ tâp, yak tơ\ trong tôch hrôih ([ât kial oei tơ ngie\t), mă ưh ‘no\h [ât ‘năr oei to\ tơ\ kơ sơ\, sư pơm tơ le\ch tơ drong hơ mơt hăm jơ hngâm jăn ‘năi. {ak si Mai Công Chủng, tơ tă:

“Hơ pơi ‘me\h đe bơ ngai kră, bơ\n athei rơih jơ pơ tâp hơ kâu jăn mă lăp vă gơ\h đei yoa ‘lơ\ng. Păng năm pơ tâp hơ dai, pơ tâp kiơ\ tơ drong kơ dih ‘me\h, đơ\ng no\h bơ\n gơ\h tơ gu\m băl ‘lơ\ng [iơ\.”

M^nh [ar [ai tâp [ônh, tơ gu\m ăn bơ ngai kră đei jơ hngâm pran ‘lơ\ng [iơ\:

- Năm jâng ho\h ‘no\h ‘lơ\ng hlo\h. Năm jâng ho\h, hơ yak dơ dar dang 30 pơ n^t m^nh năr, 5 năr lơ\m gie\ng. Gơ\h nơ năm 2, 3 ‘măng lơ\m năr, m^nh ‘măng năm đunh 10 pơ n^t.

- Pơ tâp yon ku\l tăng: Rôp tơ\ tang do\ mă ưh ‘no\h kơ [ang kơ jăp, dơ\ng ro\ng tơ păt, kơ chôt iung, kơ chôt iung, hio\ng hơ kâu. Pơm hơ nơ\ng đơ\ng 10 - 15 ‘măng.

- Tưk kơ nơl jâng: Rôp tơ\ m^nh tang do\ mă ưh ‘no\h kơ [ang kơ jăp, ro\ng dơ\ng tơ păt, tưk kơ nơl jâng dar de\h, đang kơ ‘no\h tơ jur dơ\ng truh [ơm tơ\ te\h. Pơm hơ nơ\ng đơ\ng 10 -15 vât, tơ plih jâng, pơm thoi no\h dơ\ng.

- Tưk 1 păh jâng: Rôp tơ\ m^nh tang do\ mă ưh ‘no\h kơ [ang kơ jăp, ro\ng dơ\ng tơ păt, tưk m^nh păh jâng chro tơ\ găh to. Đang kơ ‘no\h tơ jur jâng tro\ [ât an^h so dơ\ng. Tưk jur hơ nơ\ng đơ\ng 10 – 15 vât păng tơ plih ming jâng, pơ tâp dơ\ng.

- Tơ oei iung: Io\k m^nh pôm tang do\ kơ jăp. Ngôi kơ pal tang do\, 2 păh jâng joă tơ\ te\h. Chro 2 păh tih tơ\ hơ năp kơ tơ\h. Đang kơ ‘no\h iung, tơ oei dar de\h mă ‘lơ\ng. Pơ tâp iung oei hơ nơ\ng truh 10 vât.

Dơ\ng hăm Thuem: Tơ blơ\ păng pơ re