VOV4.Bahnar - ‘Năr pơ yan pơ dơ\h ho\k to\ ‘mi ư\h kơ sơ đơ\ng hơ yu\h to\ tơ pl^h, tơ drong hơ yu\h cham char lơ...’no\h j^ tơ drong hiôk ăn pơ rang, virus chek lar păng pơm ăn j^. Hơ io\h tam mă đei joăt hăm tơ drong tơ pl^h đơ\ng to\ ‘mi kial, [ônh kơ đei j^.

Lơ\m dôm năr âu, kơ so# hơ io\h athei [^ch tơ\ hnam pơ gang hlôi to\k tôch kơ lơ. Đei dôm hnam pơ gang, kơ so# bơ ngai hơ io\h j^ tru\h 40%, ‘no\h j^ yua đơ\ng to\ de#h hnang.

Kiơ\ kơ an^h jang găh jơ hngơ\m pran tơ drong jang păng cham char ( An^h tơm vei lăng jang pơ gang), ‘năr to\ pơ dui đunh, hơ yu\h to\ to\k lơ pơm ăn hơ io\h tơ [ơ\p lơ tơ drong găh jơ hngơ\m jăn nhen j^ trong dui jơ hngơ\m, j^ klak chro\h. Đei lơ hơ io\h yua đơ\ng ‘năr to\, pơ ngôi tơ\ ‘ngoăih [ơ\t ‘năr to\ de#h gô đei soai kơ to\, Kơ l^h thoi no\h, đe me\ [a\ kăl kơ băt trong vei lăng hơ io\h vă hơ io\h hoei đei j^ pơ lo\ lơ\m pơ yan pơ dơ\h ho\k to\ hang âu.

J^ trong dui jơ hngơ\m

J^ trong dui jơ hngơ\m đa đei yua đơ\ng hơ io\h đei [ơm tơ ngie\t. Mư\h hơ io\h to\, đak pơ u\h le\ch lơ pơm hơ yu\ih ao, tơ dăh pơ\ih kuat jăng kơ tă lơ\m hơ kâu hơ io\h, đak pơ u\h gô păr hre\nh pơm ăn tơ to\ jur, hơ io\h gô [ơm tơ ngie\t. Hơ dai hăm ‘no\h, tơ drong pơ\ih kơ măy pơm rơ ngơp tơ ngie\t de#h hnang lơ\m lăm tep ku\m pơm ăn hơ io\h [ônh đei [ơm kơ ngie\t.

Lơ\m an^h thoi no\h, hơ io\h [ônh kơ đei j^ hơ lo\ng, j^ VA, j^ amidan, j^ tơ so\h hăm dôm tơ drong đei [o#h gle\h lap, ư\h kơ so\ng sa, dui jơ hngơ\m mơ mat, yu\h de#h [ơ\t lăp đei gơ\.

Kơ l^h thoi no\h, vă hơ io\h hoei kơ đei j^ trong dui jơ hngơ\m mư\h ‘năr to\, ư\h kơ gơ\h pơ\ih kuat kơ tă lơ\m hơ kâu hơ io\h jăng de#h hnang; mư\h hơ io\h le\ch đak pơ u\h lơ ‘no\h yua khăn seo sut hre\ng ăn hơ io\h, mă loi ‘no\h j^ tơ\ ro\ng; ‘ne\ kơ le#\ hơ yu\h to\ đơ\ng kơ măy pơm rơ ngơp păng to\ tơ\ ‘ngoăih pha ra băl de#h hnang ( ư\h kơ gơ\h le# hơ yu\h pha băl hlo\h 5⁰C); ‘ne\ kơ gan ăn hơ io\h huch đak pre\l, sa kơ rem, sa tơ mam sa kơ tă đơ\ng hơ tu\h pơm tơ ngie\t. Ăn hơ io\h sa tôm kơ chơ\t, tơ mơ\t thim vitamin păng chất khoáng vă hơ to\k jơ hngơ\m pran ăn kơ hơ io\h.

Mư\h hơ io\h yu\h, ăn hơ io\h huch đak pơ gang oresol vă ‘mong đak. Mư\h hơ io\h yu\h kơ pal kơ 38, 50⁰C, kăl kơ ăn hơ io\h huch pơ gang tơ jur yu\h. Kăl ăn hơ io\h năm khăm tơ\ rim an^h jang pơ jang vă hơ met tơ tom, ve\h ver le# j^ ăl păng dôm tơ drong đei [o#h jing j^ nai.

Ư|h kơ hiôk yua đơ\ng hu\l hang

Ư|h kơ hiôk yua đơ\ng hu\l hang ‘no\h j^ đei [o#h đơ\ng tơ drong to\k hơ yu\h tơ\ lơ\m hơ kâu pơm ăn yua đơ\ng ư\h kơ đei hơ to\ hơ nơ\ng hơ yu\h đơ\ng tơ drong pơ jing hơ yu\h păng tơ le\ch hơ yu\h. Đe oei krao ư\h kơ hiôk yua đơ\ng hu\l hang ‘no\h tơ drong j^ pơ\k yua đơ\ng to\.

Tơ drong tơm pơm ăn đei [o#h ‘no\h j^ yua đơ\ng hơ io\h, ho\k tro đơ\ng ro\ng kơ pơ ngôi, kơ dâu tơ plo\ng dăh mă pơ ngôi lơ tơ\ an^h đei hơ yu\ih, to\, ư\h kơ đei kial pơm pơ găn hơ kâu tơ le\ch tơ\ lơ\m hơ yu\h, hơ nhăk tru\h hơ yu\h lơ\m hơ kâu to\k tru\h 38,5⁰C, [ơ\p lăp to\k tru\h 40 -41⁰C.

Bơ ngai đei ư\h kơ hiôk yua đơ\ng hu\l hang păh lăp đei [o#h le\ch hu\l hang, j^ kơ\l, hơ vang măt, đei hal kơ đak roi ‘năr roi to\k, đei [ơ [lut hăk, dui jơ hngơ\m mơ mat, j^ kơ tơ\h, hơ kâu to\. Hơ anơ\k păng dui hngơ\m hre\nh. Mư\h j^ ăl ‘no\h đei dui jơ hngơ\m hre\nh păng ư\h kơ jăng, hơ kâu brơ\p păng gô đei hơ ngơ\t.

Trong hơ met; tơ dăh đei ư\h kơ hiôk yua đơ\ng hu\l hang păh lăp, kăl tơ te\nh ăn bơ ngai j^ mơ\t lơ\m an^h rơ hơi rơ ngơp, ăn [^ch pơ dơ\h ngôi ‘no\h dôm tơ drong j^ gô hiong răh. Tơ dăh đei j^ ăl kăl tơ te\nh ăn bơ ngai j^ mơ\t lơ\m an^h rơ ngơp, plơ\ih [ơk hơ băn ao. Gơ\h sut tơ ngie\t tơ\ kle\ng păng ko\ng koi hăm che hơ yu\ih păng răp hơ len hơ kâu to\. Ăn bơ ngai j^ nhă đak rơ ngơp, ‘lơ\ng hlo\h ăn nhă đak pơm hăm oresol [lep kơ liêu. Kăl hlo\h gơ\h [et pơ gang tơ gu\m plei nu\ih păng [et pơ gang si rôm vă kơ pran.

Soai yua đơ\ng to\

Soai yua đơ\ng kơ to\ ku\m đa tơ [ơ\p tơ\ hơ io\h, ho\k tro mư\h năm dăh mă pơ ngôi đunh tơ\ ‘ngoăih ‘năr to\ mă ư\h kơ yơ\l môk le# ‘năr pơ chrang tơ\ kơ\l, ko\ng koi păng lơ\m hơ kâu. ‘Năr to\ pơ chrang kle\ch hơ kar pơm ăn khôi hơ kar ( pơ to\k độ I) păng soai kơ to\.

Mư\h đei soai kơ to\ păh lăp ‘no\h đe o\h gô [o#h lap rơ mơ\n, hơ ving măt, đon si. {ơ\p lăp đei [ơ [lut dăh mă hăk. Hơ yu\h to\ lơ\m hơ kâu gô to\k lơ [iơ\ kơ hmă. Tơ dăh đei soai kơ to\ de#h, bơ ngai j^ gô đei gơ\ hơ kâu.

Hơ met soai kơ to\ kăl tơ te\nh ăn hơ io\h mơ\t tơ\ an^h rơ ngơp păng rơ hơi, hơ dai hăm plơ\ih rơ hơi hơ băn ao, yua che tong đak tơ ngie\t sut lơ\m hơ kâu hơ io\h. Ăn hơ io\h nhă lơ đak, gơ\h ăn hơ io\h huch pơ gang tơ jur to\ tơ dăh bơ ngai prăih. Mư\h hơ io\h ư\h kơ hơ dơ\r ‘no\h tơ te\nh chơ ba tru\h tơ\ hnam pơ gang je# hlo\h.

‘Ngoăih kơ ‘no\h, yua đơ\ng to\ kơ na rim kơ loăi virus, pơ rang pơm ăn j^, roi, mur tơ po\h j^ ku\m ku\m che\k lar pran lơ\m tơ mam sa ku\m nhen ‘ngoăih cham char, pơm hơ to\k hơ mơt kơ pơ nhu\l tơ mam sa păng đei 1 pơ rang j^ nhen pơ lo\ vi rus, j^ klak chro\h, pơ lo\ le\ch [re [rônh... Yua thoi no\h, kăl kơ hơ met ‘yâu păng vei sơ go\h an^h oei sa, sa s^n, nhă to\, yua tơ mam sa rơ go\h ‘lơ\ng.

‘Nâu ku\m jing khei ‘năr [ônh đei glơ\k kơ đak yua đơ\ng ‘năr to\ hơ io\h đa pơ tơm băl năm tơ\ đak krong, đak glung, dơ nâu đak vă hum. Tơ pă yan âu glơ\k kơ đak đa đei [o#h tơ\ kơ tă je# an^h ar^h sa kơ đe o\h. Vă tang găn đei [o#h glơ\k kơ đak, đe me\ [a\ kăl ling lang tơ tă ăn hơ io\h ư\h kơ gơ\h hum đak krong, dơ nâu đak jru\. Tơ dăh đei jơ rơ vơn ‘no\h pơ gơ\r pơ tho glơi ăn đe o\h.

M^nh [ar nơ\r tơ tă ăn m^h ma duch nă kăl kơ [lo\k, ‘no\h j^:  

- Lăng kăl vei sơ đơ\ng tôm kơ chơ\t bek ‘lơ\ng ăn hơ io\h: pơm kiơ\ sa s^n, nhă to\, ư\h kơ sa tơ mam sa ôm [âu, ư\h kơ plei kơ ke\, ‘nhot hơ dr^h, nhă tôm đak, yua đak lơ\m oei sa, pơm rơ go\h mư\h pơm đak to\h ăn kơ hơ io\h, mư\h pai sa tơ mam sa.  

- Lăng kăl vei lăng hơ io\h pơ ‘lơ\ng, ‘ne\ kơ le# hơ io\h pơ ngôi tơ\ ‘năr to\, hnam oei athei rơ go\h, ‘yâu, rơ ngơp.

{lo\k ăn hơ io\h hru\k hơ băn ao tai vă hoei kơ mur kăp.  

- Mư\h [o#h hơ io\h yu\h kăl kơ hơ len lăng, tơ dăh hơ io\h yu\h đơ\ng 38,5⁰C tơ\ kơ pal kăl kơ tơ jur yu\h ăn kơ hơ io\h hăm trong plơ\ih hơ băn ao, dan che hơ yu\ih tơ\ kle\ng, po\k ak, tơm blu; ăn hơ io\h huch pơ gang tơ jur yu\h (paracetamol), đang kơ ‘no\h ăn hơ io\h năm khăm j^ hloi.    

            Thuem tơ blơ\