VOV4.Bahnar - Khei ‘năr âu ki, tơ drong khăm hơ met j^, vei lăng jơ hngâm pran ăn kon pơ lei tơ\ tơ ring atăih yăih, tơ ring kon kông oei tơ\ dêh char Lâm Đồng to\k ‘lơ\ng [iơ\ kơ adrol ki. Tơ\ Hnam pơ gang đa khoa quân dân y – xăh Phi Liêng kơ apu\ng Đam Rông, hăm đon jang tơ năp đơ\ng đe [ok thây pơ gang ku\m hăm dôm kơ măy kơ mo\k ‘nao, kon pơ lei tơ\ âu roi đunh roi đei vei lăng jơ hngâm pran, khăm hơ met j^ ‘lơ\ng [iơ\:

Hlôi 12 xơnăm jo# đơ\ng anihkhăm hơmet j^ khul linh tơguăt hămkon pơlei tơ\ tơring Phi Liêng, apu\ng Đam Rông đei axong ming man păng pơm jang,duh dôm nohkhei năr kon pơlei tơ\ dôm xăh Phi Liêng, Liêng Srônh, Đạ K'nàng kơ apu\ng Đam Rông pă đei năm ataih truh dôm anih khăm hơmet j^ [ơ\t chă j^ pơlo\ âu to. Mă ‘năr hmă dăhmă ‘năr lêh, tết, anih khăm hơmet j^ hơnơ\ngvei xđơ\ng jơ’năr jang păng kơchăng khămhơmet j^ ănkon pơlei. Pơmai Nguyễn Thị Huyên, tơ\ thôn Thanh Bình, xăh Phi Liêng tơroi: Khul thây pơgang tơ\ âu tơnăp ‘lơ\ng, tơklep hăm bngai j^. Bngai j^ nămklui dăh mă hrôih,kơmăng dăh mă kơ ‘năr duh đei thây pơgang khăm apinh jet gia pơma dơnuh păng pơtho ăn trong hơmet j^ hơdăh”

            ‘Ngoaih kơ tơdrong khăm hơmet j^, Anih khăm hơmet j^ khul linh păng kon pơlei xăh Phi Liêng oei tơre\k hơmet hơto\kkhul jang ytế tơ\ pơlei pơla, vă chă jang kiơ\ pơkăp ytế kơ t/đ, nhen tang găn păng hơmet pơlo\ pơgru\n, hơmet j^ hien hrekhrok, hơmet j^ tơxoh. Atu\m hăm noh, vei xđơ\ng tơdrong [et pơgang tang găn dôm tơdrong j^ ăn 100% hơ ioh păng dră kăn oei hơ ‘năp, jang atu\m hămdôm anih jang kpal tơle\ch hơlen tơdrong rơgoh xđơ\ng tơmam drăm xa, pơ ‘ngoaih cham char lơ\m tơring; tơle\ch chă hơvơn pơtho kon pơlei hlôh vao hơdăh găh tơdrong tang găn j^ pơlo\ tro\ tơngie\t, oei xa mă rơgoh xơgaih... Gơnơmd dơ\ngnoh, jơhngơ\m jăn konpơlei lơ\m tơring roi năr roi đei vei xđơ\ng. Minh ‘nu [ak sih mơlôh, tơguăt hămanih khăm hơmet j^ âu đei 5 xơnăm kơ âu bơih, [ak sih Nguyễn Thị Yến ăn tơbăt: Lơ\m tơdrong jang đei 5 xơnăm inh roi lui ngeh hloh kơ tơdrong jang po. Jơnu\m pơgơ\r duh pơm trong hiôk ăn kơ inh năm ho\k vă hơto\k hlôh vao lơ\m tơdrong jang po vă khămhơmet j^ ăn kon pơlei tơnăp hloh.

Dang ei anih khăm hơmet j^ âu vei xđơ\ng dôm tơmam drămytế kăl nhen: dôm kơloăi kmăi siêu âm, sinh hóa, kmăi pơkă plei nuih, kmăi ô xi… Atu\m hăm noh, hơnơ\ng kơ đei tôm pơgang kăl vă khăm hơmet j^ dôm tơdrọng^ hơnơ\ng kơ [ơôh noh j^ trong dui jơhngơ\m, j^ klak, brôn hơkar, pơlo\ pơgru\n... Đơ\ng xơnăm 2006 truh dang ei, anih jang âu hlôi khăm hơmet j^ ăn hloh 90 rơbâu ‘nu bngai j^, lơ\mnoh ka#p kư\u ăn hloh 2.000 ‘nu bngai j^hlăm, ưh kơ đei bngai j^ yơ lôch hơchăng. Kiơ\ [ak sih K’Ngọc Hùng, Kdră anih jang y tế apu\ng Đam Rông, gơnơm tơdrong tơgu\m jang dăp đon dăp bơnôh đơ\ngkhul thây pơgang linh noh tơdrong vei lăng jơhngơ\m jăn ăn kon pơlei lơ\m tơring roi năr roi đei vei xđơ\ng,mă kăl noh hăm kon pơlei kon kông tơ\ tơring: Gơnơm đei tơdrong tơgu\m noh mă jơhngơ\m jăn kon pơlei roi năr roi đei vei xđơ\ng pran, lơ pơrang j^ [ôh răh rai đe\ch, ưh kơ đei lang xă. Kiơ\ đơ\ng dôm tơdrong vei lăng jơhngơ\m jăn lơ\m tơpôl, dôm tơdrong khăm hơmet j^ tơ\ tơring tơnap tap âu roi năr roi đei xkơ\t tơnăp kjăp hloh.

M^nh [ar tơ drong kăl băt vă tang găn j^ jâng-ti-[ơ\r

Hrei ‘nâu tơ drong j^ jâng-ti-[ơ\r oei tôch kơ krê, hơ mơt tơ po\h hơ lơ\k dơ\ng. Vă tơ gu\m ăn mih ma duch nă, đe me\ [ă, hnam trưng băt hơ dăh [iơ\ găh trong tang găn j^ jâng-ti-[ơ\r ăn hơ io\h, nhôn đei jơ pơ ma nuh hăm [ak si Đặng Văn Huyên, Kơ  dră Khoa vei lăng j^ tơ po\h, An^h jang pơ gang tang găn tơ drong j^ dêh char Lâm Đồng.

-{ak si ăi, apinh ih tơ roi j^ jâng-ti-[ơ\r âu tơ po\h thoi yơ?

-{ak si Đặng Văn Huyên: J^ jâng-ti-[ơ\r tơ po\h kiơ\ đơ\ng tơ mam xa, đak nhă, tơ pang ti đe hơ io\h mă ưh ‘no\h bơ ngai vei rong hơ io\h, dôm tơ mam pơm ngôi, mă loi j^ dôm tơ mam pơm ngôi, tơ mam yoa rim năr nhen pơ nhan, tơ ‘mo\ng, kơ cho\k, đei pơ rang j^ đơ\ng ich mă ưh ‘no\h pơ to\k, rơ ka dăh mă đơ\ng đak hai. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, j^ oei gơ\h tơ po\h kiơ\ đơ\ng pơ ma nuh hăm băl, đơ\ng đak hai tơ prăh âu to. M^nh [ar tơ drong pơm ăn j^ tơ po\h roi dêh nhen kơ drâm bơ ngai, erih xa hrăt hrot, oei xa ưh kơ ‘you, ưh đei hnam chă pơ yơ\ng ‘lơ\ng mă ưh ‘no\h ưh đei đak rơ go\h vă yoa rim năr.

-Lei, [ak si ăi, me\ [ă athei pơm thoi yơ vă vă tang găn tơ drong j^ jâng-ti-[ơ\r ăn hơ io\h?

-{ak si Đặng Văn Huyên: J^ jâng-ti-[ơ\r [ônh tơ po\h hlo\h hăm hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm păng j^ ‘nâu tam mă đei vacine hơ met klăih. Yoa thoi no\h tơ drong so\ng xa rơ go\h, oei xa ‘you ‘no\h j^ tơ drong tôch kơ kăl mă đe me\ [ă athei pơm. Pơ tih gia, bơ\n athei pơm 3 rơ go\h, ‘no\h j^: so\ng xa, oei xa mă rơ go\h, tơ pang ti rơ go\h păng tơ mam pơm ngôi rơ go\h. Ôp ti hăm sơ [o\ng lơ ‘măng lơ\m năr, jo# hloi bơ ngai ‘lo\ păng đe hơ io\h. Mă loi, adrol kơ pai tơ mam xa, adrol kơ so\ng xa dăh mă ‘me hơ io\h, adrol kơ ‘m^n đe hơ io\h đơ\ng ro\ng kơ bơ\n chă pơ yơ\ng, ‘nglăih kâu, đơ\ng ro\ng kơ tơ plih che tơ ngle\p, sut hơ met hơ kâu đe hơ io\h. Athei so\ng xa mă rơ go\h, so\ng xa tơ mam s^n, nhă đak to\, tơ mam yoa vă so\ng xa athei ôp mă rơ go\h adrol kơ yoa, ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h athei kơ lo\ng hăm đak to\, yoa đak rơ go\h lơ\m rim năr. Ưh gơ\h mam tơ mam ăn kơ nghe, ưh ăn hơ io\h so\ng ti ho\h, ‘yôp ngôi hơ nglou ti, ‘mo\m tơ mam pơm ngôi. Ưh ăn hơ io\h yoa hơ dai khăn se\o, khăn ti, tơ mam vă so\ng xa nhen kơ cho\k, pơ nhan, tơ mam tam mă ôp hơ met rơ go\h.

Ưh ăn hơ io\h ngôi hơ dai hăm bơ ngai j^ dăh mă đei jâu tơ po\h j^. Mưh [ôh hơ io\h hơ mơt đei j^ ‘no\h jăh chơ ba tơ\ hnam pơ gang vă khăm, mă ưh ‘no\h tơ roi ăn an^h jang pơ gang je# hlo\h.

-{ak si ăi, hnam trưng j^ an^h đa tơ po\h j^ jâng-ti-[ơ\r tôch hre\nh, ‘ngoăih kơ me\ [ă, hnam trưng athei jang kiơ vă chă [ôh păng găn tơ tom tơ drong j^ hơ mơt âu?

-{ak si Đặng Văn Huyên: Bơ ngai [ôh tơ po\h j^ jâng ti [ơ\r dêh hlo\h ‘no\h j^ đe hơ io\h hơ la kơ 5 sơ năm, mă lơ ‘no\h tơ\ hnam ho\k mâm non păng mâu yăo. Yoa thoi no\h ‘ngoăih kơ tơ drong oei xa mă rơ go\h lơ\m hnam, tơ\ hnam trưng an^h đe hơ io\h đei măt hơ nơ\ng athei bơ\ jang ‘lơ\ng 1,2 tơ drong jang tang găn j^ jâng ti [ơ\r tơ po\h ‘năi.

Hăm hnam trưng ‘no\h hơ io\h đei j^ ưh gơ\h năm ho\k, to\ se\t hlo\h ‘no\h 10 năr jo# đơ\ng năr klăih j^, mă lăp năm ho\k ăp mă pă đei rơ ka tơ\ [ơ\r, pă đei pơ ‘ngie\h hmro\ng hmrônh bơih đe\ch. Tơ\ hnam trưng athei đei măh mai đak, sơ [o\ng ôp ti tơ\ hnam ho\k. Kô vei lăng, thây pơ thô athei lăng hơ len truh jơ hngâm pran đe hơ io\h rim năr. Mưh [ôh tơ\ lăm đei hơ io\h j^ ‘no\h athei tơ roi ăn u\nh hnam, kăn [o# jang pơ gang vă khăm hơ met tơ tom.

Hơ met ăn sơ năm ho\k ‘nao, hnam trưng athei puih, sut hơ met lăm ho\k mă rơ go\h, pruih pơ gang pơ lôch pơ rang j^ adrol kơ đe o\h năm ho\k. Lăng năng tơ drong j^ thoi yơ, tơ dăh đei lơ hơ io\h tơ po\h j^ ‘no\h tơ roi ăn an^h jang kơ pal, vă tang ‘măng lăm ho\k, ăn ho\k tro pơ do\h ho\k dang 10 năr đei jo# đơ\ng bơ ngai tơ po\h j^ mă hơ tuch vă chă pruih pơ lôch pơ rang j^, găn ưh ăn j^ tơ po\h jơ\p hnam trưng.

-Lei à, bơ nê kơ [ak si hơ!

Dơ\ng hăm Lan: Tơ blơ\ păng pơ re