VOV4.Bahnar - ‘Năr to# hul hal, hơyuh to# to\k kjung pơjing lơ tơdrong j^, mă hăt noh găh j^ klak nhen: chroh, j^ klak ‘nhet, thương hàn... Noh tam mă jo# truh tơdrong răm [ơm truh tơdrong j^ plei nuih, j^ tơxoh.

Hơ yu\h to\ lơ\m te\h đak bơ\n to\k bo\k tơ pl^h pơ yan: to\ hang kơ tang. Dôm tơ drong tơ pl^h ư\h kơ ‘lơ\ng găh hơ yu\h to\ tơ băt dôm tơ drong ư\h kơ ‘lơ\ng găh pơ rang j^, pơm ăn kơ dôm tơ drong j^  klak chro\h păng j^ ‘ngok tơ\ hơ ‘io\h to\k hre\nh.   

To\ hang [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng tru\h jơ hngơ\m jăn, ‘no\h đei:

- Pơ jing tơ drong hiôk ăn kơ pơ rang chek lar lơ\m tơ mam sa, pơm ăn pơ nhu\l tơ mam sa.

- Pơm ăn dôm tơ drong j^ klak chro\h yua kơ đak ư\h kơ go\h.

- Pơm ăn kơ akâu jăn gle\h lap, pơ jing tơ drong hiôk ăn kơ lơ tơ drong j^ đei [o#h.

Dôm tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p: ‘Nâu j^ khei ‘năr đei [o#h lơ pơ rang j^, găh lơ hơ ‘io\h [ơm tơ drong j^ tă kơ tơ\ đơ\ng 2-5 sơ năm ngăl, [ơ\t jơ hngơ\m tơ jră oei ư\h kơ ke\. Hơ ‘io\h j^ đei dôm tơ drong j^ [ơm tru\h hơ yu\h to\ ‘mi kial nhen j^ hơ lo\ng, hơ nơ\k, j^ tơ so\h, yu\h de#h gơ\ yua đơ\ng pơ rang, yu\h le\ch đe, j^ klak chro\h, j^ ‘ngok.  

J^ trong dui jơ hngơ\m păng đei [o#h j^: J^ trong dui jơ hngơ\m yua đơ\ng pơ rang ‘no\h j^ tơ drong j^ đoa tơ [ơ\p hlo\h tơ\ hơ io\h mư\h hơ yu\h to\ đei [o#h ư\h kơ ‘lơ\ng. Kơ so# hơ ‘io\h đei j^ jơ\ng ti [ơ\r păng trong dui jơ hngơ\m ku\m to\k lơ. J^ đei [o#h blu\ng a ‘no\h j^ hie\n khor đang kơ ‘no\h pơ dui đunh păng to\k dar de\h mă lei ư\h kơ đei khoak. Hie\n pơ dui đunh păng đơ\ng ro\ng kơ ‘no\h đei [o#h khoak. Athei đơ\ng ro\ng 7 - 10 năr, hie\n mă dă [iơ\. Mă lei, tơ dăh ư\h kơ băt hơ dăh păng hơ met [lep, j^ gô pơm ăn j^ tru\h tơ\ đon, j^  xoang, j^ tơ so\h...

J^ klak chro\h: Yua [ơm kơ ne# đơ\ng hơ yu\h to\, hơ ‘io\h ku\m [ônh kơ đei j^ klak chro\h mă tơ drong tơm pơm ăn ‘no\h j^ yua đơ\ng pơ rang rota virus. Dang ei j^ klak chro\h to\k bo\k to\k hre\nh yua kơ dôm năr âu ki ‘năr tơ pl^h to\ pơm ăn kơ pơ rang lơ\m hơ yu\h, cham char păng pơ rang đơ\ng tơ mam sa, đak nhă đei [o#h pơm ăn pơ rang j^ klak chro\h tơ po\h hre\nh. Pơ rang kiơ\ tơ mam sa mơ\t lơ\m klak pơm ăn j^ klak ‘lơ\p, ư\h kơ ‘lơ\ng. J^ đei [o#h ư\h kơ tom băt pơm ăn kơ hơ ‘io\h đei hăk, chă pơ yơ\ng le\ch ^ch đak, rơ [ơ\r, [ơ\t lăp đei pham dăh mă ^ch jơk brưng, j^ klak, yu\h, pơ pông klak... Tơ dăh hơ ‘io\h đei j^ klak chro\h hiong đak lơ, mă [a\ kalư kơăn hơ io\h tơ mơ\t thim đak hloi păng tơ te\nh chơ ba hơ ‘io\h năm tơ\ hnam pơ gang tơ je# hlo\h.  

Hơ dro# hăm hơ ‘io\h, akâu jăn tôch kơ [ônh hiong đak kơ na kăl kơ tơ mơ\t thim tơ tom đak. Gơ\h ăn đe mon nhă đak to\ le# ngach, đak chanh, đak kam păng tơ dăh kăl ‘no\h nhă đak pơ gang Oresol vă tơ mơ\t thim hiong [o\h lơ\m akâu jăn. Tơ\ gơ măng ăn đe mon tep an^h rơ hơi, ư\h kơ pơ\ih kuat kơ măy dăh mă kơ măy pơm tơ ngie\t de#h hnang, pơm ăn kial mơ\t.

J^ ‘ngok: ‘Nâu j^ tơ drong j^ tôch kơ krê hơ mơt yua đơ\ng pơ rang dăh mă ký sinh trùng pơm ăn. J^ ‘ngok tơ dăh chă [o#h păng hơ met klui gô tôch kơ mơ mat klăh ‘lơ\ng, hơ mơt kơ lôch păng pơm ăn j^ tơ drong j^ nai kơ tang nhen hơ ving, ‘ngok pơ ‘nge\h, jo 1 păh akâu.  

Thoi no\h bơ\n athei pơm liơ vă vei lăng sơ đơ\ng jơ hngơ\m jăn mư\h to\ hang? M^h ma duch nă kăl kơ băt, kăl kơ vei rơ go\h cham char, sa s^n, nhă to\.

- Ư|h kơ gơ\h sa tơ mam sa le# đunh de#h hnang mă ư\h kơ đei vei lăng tơ ngie\t.

- Vei rơ go\h đak nhă păng đak hum hơ rao ‘nhao hơ pe\ch.

Găh tơ drong j^ tơ pl^h pơ yan tơ\ bơ ngai ‘lo\: Hơ yu\h to\ hang, tơ mam sa, đak nhă đei [ơm tru\h jơ hngơ\m jăn păng tơ drong ar^h sa kon bơ ngai kiơ\ trong kơ tă dăh mă đơ\ng nai. Mă lei lơ\m akâu jăn pơm joăt đei hăm lơ tơ drong ar^h sa ling lang tơ pl^h mă lei hăm bơ ngai kră tơ drong pơm joăt gô ư\h kơ ke\. Bơ ngai kră, kăl hơ len lăng dôm tơ drong đei [o#h đơ\ng pham to\k tơ\ ‘ngok ‘no\h j^ hơ mren jơ\ng ti, ư\h kơ jăng- jo jơ\ng ti, j^ kơ tơ\h, nơ\r pơ ma mơ\ng ư\h kơ gan rơ đăh, huyết áp ư\h kơ sơ đơ\ng...Yua kơ bơ ngai kră ư\h pă pran kơ na mư\h jơ hngơ\m jăn đei tơ pl^h pha athei năm tơ\ hnam pơ gang va\ kơ đei hơ len lăng j^.

To\ kơ tang ku\m pơm ăn akar đei j^, yua kơ akar hơ nơ\ng [ơm kơ ne# kơ tă đơ\ng ‘năr to\. To\ ‘no\h j^ tơ drong tơm pơm ăn j^ ung thư akar.

Găh j^ plei nu\ih: Kăl kơ hơ len lăng jơ hngơ\m jăn hơ nơ\ng păng sa tơ mam sa [ônh kơ hach, lơ kơ chơ\t prai va\ kơ plei nu\ih pơ pơ\ ‘lơ\ng. Bơ ngai pham to\k tơ\ plei nu\ih, to\k huyết áp oei vei kơ jăp trong pơ tâp akâu jăn păh lăp ( năm jơ\ng ho\h, pơ tâp dưỡng sinh). Ư|h kơ gơ\h hum lơ. Ka\l kơ hum tơ\ an^h hoei kơ đei kial, hum đak to\ vă huei kơ j^ tơ so\h.

Tang găn j^: Tơ pl^h pơ yan ‘no\h j^ khei ‘năr [ônh kơ đei [o#h pơ rang j^. Yua thoi no\h, mư\h [o#h hơ ‘io\h yu\h, hăk, j^ kơ\l, gơ\ dăh mă hơ nơ\k hie\n đei hloi j^ klak chro\h păh lăp, hơ io\h ‘lo\ hơ ko hơ răng athei ba hơ ‘io\h năm tơ\ hnam pơ gang vă kham păng hơ met j^. Rim ‘nu bơ ngai oei gơ\h tang găn ăn kơ d^h kâu păng ăn kơ u\nh hnam hăm trong ling lang vei rơ go\h hnam oei, vei lăng sơ đơ\ng tơ mam sa rim năr, ‘ne\ kơ kro\ng măng, ‘ne\ kơ tơ je# hăm ‘nhui hơ\t hla,...

Bơngai tơblơ\ nơ\r: Thuem