VOV4.Bahnar - J^ mu\h ư\h kơ hiôk ‘no\h j^ tơ drong j^ hơ met ư\h kơ jăh klăih, gô pơm ư\h kơ ‘lơ\ng kơ tang tru\h jơ hngơ\m jăn păng tơ drong bơ\ jang đơ\ng bơ ngai j^. ‘Ngoăih kơ ‘no\h j^ oei pơm thim dôm tơ drong j^ nai nhen: j^ soang yua đơ\ng kơ ch^l dôm pơ lo#h pơm rơ hơi soang, j^ mu\h soang pơ chu\ng yua đơ\ng kơ ch^l đak mu\h, pơ jing tơ drong hiôk ăn kơ pơ rang pơm j^, j^ hơ lo\ng – j^ dăng hơ lo\ng yua đơ\ng athei dui jơ hngơ\m hăm [ơ\r; j^ đon yua đơ\ng kơ ch^l mar, j^ mu\h, suyễn păng Polyp mu\h.

Dôm kơ loăi pơm ăn j^ mu\h ư\h kơ hiôk đoa yua đơ\ng dôm tơ mam hl^ch păr hrâu lơ\m hơ yu\h nhen:

- Lơ\m pu\k pơ kao.

- ‘Mui hnam, lơ\m no\h đei sơ mach (acarien) ‘no\h tơ ‘ngla pơm ăn tơm.

- Phơ\k.

- ‘Mui, ‘nhui kơ măy kơ mo\k.

- So\k kon tơ rong.

- Dôm kơ loăi pơ gang hoă chơ\t. 

Dôm kơ chơ\t hl^ch lơ\m tơ mam sa nhen đak to\h, kơ tăp ie\r, dôm kơ loăi tơ\h, ka hơ dang; dôm kơ loăi pơ gang kháng sinh, dôm kơ loăi phơ\ng pik, kơ chơ\t pik rơ [ơ\r tơ\ [ao kơ su, sơ [o\ng... adoi gô pơm ăn [ơ [rơk tơ\ mu\h. Dôm kơ chơ\t âu đoa pơm ăn [o#h j^ [e\nh hơ kâu dăh mă tơ\ trong klak, mă lei ku\m ăn đei [o#h tơ\ trong dui jơ hngơ\m kơ pal.

Đei ư\h kơ hiôk dăh ư\h oei pơ mơ\ng lơ\m hơ kâu, tơ drong tơ po\h đơ\ng rim bơ ngai. Đei đơ\ng bơ ngai lơ\m u\nh hnam j^ hơ drol ‘no\h đei [o#h tôch kơ g^t kăl. Tơ dăh me\ [a\ adoi đei [ơm ư\h kơ hiôk kơ so# gô đei [ơm tơ\ kon lơ hlo\h 50%. Tơ dăh lăp [a\ dăh mă me\ đei [ơm ư\h kơ ‘lơ\ng ‘no\h kơ so# âu ‘no\h 30%.

Hơ met păng tang găn j^ mu\h ư\h kơ hiôk

* ‘Ne\ kơ ngôi tơ je# hăm dôm tơ mam pơm ăn ư\h kơ hiôk

- Trong hơ met j^ mu\h ư\h kơ hiôk ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ ‘ne\ kơ ngôi tơ je# hăm dôm tơ mam pơm ăn j^ păng tang găn ư\h kơ le# dôm tơ drong đei [o#h j^.

- Vei hnam hre\ng rơ go\h, rơ hơi, hiup ‘mui hơ nơ\ng; ‘ne\ kơ rong ko\ meo lơ\m hnam; pơ lôch kơ ne, lu la..  

- Kăl kơ hu\t le# pơ mâu phơ\k, bơ\n sơ mach, dôm an^h ư\h kơ đei hơ dăh, chơ kho\ [ata so, hla ar [a\o so, ‘long pơm pơ ro\, hla ar pơ klep tơ năr, hơ kok, khăn, dôm kơ loăi pơ kao kro.

Mă lei, tơ dăh đei băt păng hlo#h vao tro\ [lep, lăp kăl kơ bơ\n pơ vei 1 tơ drong joăt vei rơ go\h hnam oei ‘lơ\ng ‘no\h j^ gơ\h ke\ tang găn păng pơ lôch tơ drong j^ ư\h kơ hiôk âu.

* Hơ to\k loi dơ\ng jơ hngơ\m pran:

- Vei tơ no\: Lơ\m pơ yan tơ ngie\t bơ\n kăl athei vei tơ no\ hơ kâu jăn mă loi ‘no\h j^ tơ\ hơ ko, kơ tơ\h păng mu\h, ư\h kơ gơ\h hum đak tơ ngie\t. Hăm dôm bơ ngai athei bơ\ jang măng de#h hnang, iung hro#ih de#h hnang, kăl kơ băt tru\h yua jơ năr âu [ônh kơ đei pơ lo\ păng [ônh kơ tơ pl^h jing j^ mu\h soang. Ve\h ver hrip [ơm hơ yu\h tơ ngie\t, to\ 1 trong ư\h kơ ê, dăh mă le# mu\h tơ je# kơ tă hăm trong kial kơ măy pơm tơ ngie\t, gô pơm ăn ư\h kơ ‘lơ\ng, pơm hre\ng hơ kar lơ\m mu\h soang. 

Pơm kiơ\ 1,2 tơ drong tơ gu\m pơm tơ no\ tơ\ mu\h lơ\m pơ gê hro#ih: yua 2 tơ pang ti kơ đôp 2 păh mu\h păng [ơ\r, ti hơ li pơ tâp dui sơk jơ hngơ\m, pơm thoi no\h dang 2, 3 pơ n^t.

- Vei lăng mu\h hoei kơ đei [ơm đơ\ng dôm tơ mam pơm ăn ư\h kơ hiôk: Lơ\m hơ yu\h đei tôch kơ lơ dôm tơ mam pơm ăn kơ ne#, pơm ư\h kơ ‘lơ\ng lơ\m hơ kar mu\h nhen; ‘mui, hơ yu\h ‘me# ‘mach, pơ rang, phơ\k, ‘nhui hơ\t, pơ gang hoă chơ\t... Kăl kơ ve\h ver păng tang găn tơ drong tơ gar mơ\t đơ\ng dôm kơ loăi âu hăm trong yua che gom mu\h măt mư\h bơ\ jang lơ\m an^h pơ nhu\l pơ răm, ‘me# ‘mach, mư\h le\ch tơ\ trong.

- Pơm rơ go\h tơ\ mu\h, đon, hơ lo\ng: Trong dui jơ hngơ\m tơ dăh ư\h kơ đei vei rơ go\h, gô pơ jing tơ drong hiôk ăn kơ rim pơ rang hơ r^h păng pơm j^. Kơ l^h thoi no\h kăl kơ pơm rơ go\h hơ lo\ng, hơ ne\nh, [ơ\r mă ‘lơ\ng: rim năr ôp hơ ne\nh hơ drol păng đơ\ng ro\ng kơ iung đơ\ng tep, đơ\ng ro\ng ‘măng so\ng sa păng kơ su hơ lo\ng hăm đak [o\h. Mư\h đei j^ hơ lo\ng, j^ amidan, gren sa hơ ne\nh, j^ jơ\ng hơ ne\nh, j^ lin... kăl athei khăm păng hơ met klăih hloi vă ve\h ver kơ j^ jing de#h [ônh kơ pơm ăn j^ soang tơ\ ro\ng âu kơnh. 

- Nhă lơ đak: Nhă lơ đak vă pơm ăn khoak hoei kơ krăl, tơ gu\m đak mu\h hoei kơ hluơ\l, đak mu\h le\ch tơ\ ‘ngoăih [ônh [o\ hlo\h, hoei kơ đom, pơm ăn j^.

- Yua pơ gang tro\ [lep: Ư|h kơ gơ\h yua 1,2 pơ gang kơ to\h mu\h, prech mu\h yua gô pơm ăn đei pơ mơ\ng kơ pơ gang, pơm lơn pơ gang. Kơ to\h pơ gang [lep kơ liêu vă hoei kơ đei [o#h [ơm tru\h j^ nai. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, dôm bơ ngai đei j^ soang de#h athei kơ to\h mu\h hăm đak [o\h sinh lý păng năm khăm hro#ih mư\h đei [o#h dôm tơ drong j^ đơ\ng mu\h, j^ soang, j^ trong dui jơ hngơ\m.

Mư\h đei j^ soang, j^ mu\h bơ\n ku\m gơ\h so\ng hăm đak [o\h tơ to\, đak [o\h dăh mă đak đei tu\h hrâu to\ se\t bạc hà… tơ gu\m rơ hơi mu\h. Kơ to\h đak [o\h sinh lý hơ nơ\ng vă ôp mu\h, pơm rơ go\h hơ kar lơ\m mu\h, tơ gu\m rơ hơi mu\h. 

Dôm tơ drong kăl kơ băt tru\h găh j^ mu\h ư\h kơ hiôk.  

1. Trong hơ met ‘lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ tang găn ư\h kơ ngôi tơ je# hăm dôm tơ mam pơm ăn j^.

2. ‘Lơ\ng hlo\h ‘no\h j^ yua pơ gang vă tang găn dôm tơ drong j^ ư\h kơ hiôk hlo\h kơ hơ met dôm tơ drong răm đơ\ng tơ jră ư\h kơ ‘lơ\ng.

3. Tơ dăh yua corticoids ‘no\h sơ đơ\ng hlo\h ‘no\h j^ yua kơ loăi pơ rang pru\ih kơ tă an^h.

5. Răih ư\h kơ hơ met đei j^ mu\h ư\h kơ hiôk, mă lei gơ\h hơ met pơ ‘lơ\ng đei dôm tơ drong ư\h kơ hơ to\ pơm lơ\m mu\h. 

6. Ư|h kơ s^ mư\h đei le\ch đak mu\h ‘no\h j^ mu\h ư\h kơ hiôk o#h.

7. Lăp yua pơ gang kháng sinh lơ\m dôm tơ drong đei [ơm pơ rang, kiơ\ athei đơ\ng [ak si.

8. Tơ dăh tơ drong hơ met ư\h kơ hiôk to\k bo\k ‘lơ\ng tă ư\h kơ jơ nei, kăl kơ lăng dơ\ng tơ drong tơm pơm ăn ư\h kơ hiôk hăm đei tơ pl^h ư\h, đei j^ mu\h yua đơ\ng pơ gang dăh mă đei [ơm pơ rang?

Thuem tơ blơ\