VOV4.Bahnar - Tơ drong che\p vei păng tơ iung dôm kơ jă kăp g^t đơ\ng jo\h ayo\ kơ do\ xoang so, lơ\m no\h đei tơ drong hơ ri, hơ xoang ưh lăp vă pơ ‘nho\ ăn tơ drong pơ tho tơ [ôh, roi tơ băt dôm tơ drong juăt ‘lơ\ng hơ iă đơ\ng kon bơ ngai tơ\ tơ ring kon kông đe\ch mă oei jing tơ drong pran ‘lơ\ng tih ăn tơ drong jang ato\k tơ iung jo\h ayo\ kơ do\ xoang, chă tơ mang lăng kiơ\ trong kơ jăp ‘lơ\ng.

Kiơ\ yă Nguyễn Thị Hải Nhung, Kơ dră An^h vei lăng joh ayo\ kơ do\ xoang hơ dre\ch kon kông, An^h tơm vei lăng jo\h ayo\ kơ do\ xoang, tơ plo\ng kơ dâu păng chă tơ mang lăng, hrei ‘nâu tơ drong mât le\ch kiơ\ băl găh joh ayo\ kơ do\ xoang kơ plăh dôm te\h đak, hơ dre\ch hơ drung đei roi đunh roi dêh. Kơ lih thoi noh, jo\h ayo\ kơ do\ xoang tơ\ tơ ring kon kông oei dơ\ng tơ\ hơ năp lơ tơ drong krê. Tơ drong chă đei trong jang lăp ‘lơ\ng vă vă vei kơ jăp păng tưk tơ iung tơ drong hơ ri, hơ xoang chăl hrei ‘nâu ‘no\h j^ tơ drong tôch g^t kăl, athei jăh jang hloi.

Tơ drong hơ xoang kơ kon pơ lei kon kông

M^nh lơ\m dôm trong jang tơm hlo\h mă yă Nguyễn Thị Hải Nhung pơ ma truh ‘no\h j^ pơih dôm lăm ho\k er, lơ boa hơ ri păng tơ drong hơ xoang ăn kon pơ lei kon kông: “Lơ\m khei ‘năr âu ki, An^h tơm vei lăng jo\h ayo\ kơ do\ xoang, tơ plo\ng kơ dâu păng chă tơ mang lăng jang hơ doi hăm dôm tơ ring đei lơ kon pơ lei kon kông pơih lơ lăm ho\k pơ tho hơ ri hơ xoang ăn kon pơ lei kon kông păng tơ gu\m ăn kon pơ lei kon kông đei kơ so# măt bơ ngai hơ la kơ 10.000 ‘nu. Lơ\m 5 sơ năm âu ki An^h tơm pơih đei hlo\h 20 lăm. Đơ\ng dôm lăm pơ tho âu đe nge# nhơ\n chă roi tơ [ôh ăn jơ hnơr mơ lôh ‘no\h j^ kon sâu đe sư vă vei kơ jăp tơ drong juăt ‘lơ\ng đơ\ng hơ dre\ch hơ dih. Yoa thoi no\h dôm tơ ring tôch hơ iă jang kiơ\”.

J^ tơ ring groi kông sơ lam te\h đak, dêh char Lạng Sơn đei 7 hơ dre\ch kon kông arih xa, mă lơ ‘no\h bơ ngai Tày, Nùng. Tơ drong che\p vei păng tưk tơ iung dôm kơ jă kăp g^t đơ\ng jo\h ayo\ kơ do\ xoang pơ ma atu\m păng hơ ri hơ xoang kơ bơ ngai Tày - Nùng pơ ma adro#, mă loi j^ dôm boa hơ ri Sli, lượn dăh mă hơ ri then hơ nơ\ng đei tơ ring tơ le\ch jang. Kiơ\ [ok Phan Văn Hòa, Pho\ Kơ dră An^h vei lăng jo\h ayo\ kơ do\ xoang, tơ plo\ng kơ dâu păng chă tơ mang lăng, lơ\m dêh char dang ei đei hlo\h 1000 gru\p hơ ri then, hơ ri sli, lượn, jo# hloi hơ ri Páo Dung kơ bơ ngai Dao. Yoa thoi no\h, tơ drong che\p vei păng ato\k tơ iung [ai hơ ri, hơ xoang tơ\ tơ ring ling lang đei năng kăl. Đơ\ng đon pơ ngơ\t đơ\ng Khul kơ dră pơ gơ\r tơ ring lơ\m tơ drong che\p vei tơ drong jo\h ayo\ kơ do\ xoang hơ dre\ch kon kông mă đon hlôh vao đơ\ng kon pơ lei roi đunh roi to\k ‘năi:

“Nhôn pơ jing lơ khul gru\p păng pơ tho ăn An^h jo\h ayo\ kơ do\ xoang dêh char jur tơ\ dôm xăh, dôm apu\ng vă pơ lung kon pơ lei vang mât lơ\m khul gru\p hơ ri hơ xoang păng chă pơ vih ăn tơ moi năm tơ mang lăng. Nhôn ‘me\h kiơ\ đơ\ng tơ drong ‘nâu roi tơ [ôh ăn tơ moi lơ\m te\h đak păng đơ\ng te\h đak đe băt truh tơ drong joh ayo\ kơ do\ xoang tơ ring Lạng hăm hơ dre\ch bơ ngai Tày Nùng ‘no\h đei Then, Sli, lượn đang kơ ‘no\h j^ 1,2 hơ dre\ch kon kông nai nhen Páo dung kơ bơ ngai Dao, [lă đơ\ng noh j^ bơ ngai Mông găh tơ drong hơ ri hơ xoang đe sư vă đơ\ng no\h vă ato\k tơ iung tơ drong chă tơ mang lăng pran kơ jăp”.

Hơ dai hăm tơ drong che\p vei dôm tơ drong hơ ri, hrei ‘nâu tơ drong hơ xoang lơ\m tơ dỏng arih xa kơ kon pơ lei kon kông đei lơ tơ ring vei lăng ‘lơ\ng ‘năi. Kiơ\ nge# nhơ\n kon pơ lei Sầm Văn Dừn tơ\ apu\ng Sơn Dương, dêh char Tuyên Quang, tơ drong hơ xoang kơ bơ ngai Cao Lan đei blu\ng a ‘no\h vă pơ ‘nho\ ăn tơ drong et soi kơ yang đơ\ng kon pơ lei. Đơ\ng ro\ng âu, mưh tơ drong arih xa roi to\k, dôm tơ drong hơ xoang ‘no\h ưh lăp pơ ‘nho\ ăn tơ drong et soi đe\ch mă jing tơ drong ngôi pơ chơt hloi, pơ chôp đei lơ tơ pôl, vei kơ jăp păng tưk tơ iung tơ juăt ‘lơ\ng hơ iă hăm tơ drong vang ako\m đơ\ng lơ dro\ kăn. Yoa kiơ\ đon tơ che\ng đơ\ng bơ ngai Cao Lan kră sơ\, lăp hơ dro# dro\ nglo đe\ch gơ\h hơ xoang, oei dro\ kăn ‘no\h ưh. Vă che\p vei dôm tơ drong hơ xoang so, hrei ‘nâu dro\ kăn Cao Lan vang hơ xoang roi đunh roi lơ:

“Adrol sơ\ lăp hơ dro# dro\ nglo đe\ch hơ xoang, tơ drong tơm ‘no\h vă soi kơ yang kiơ\ tơ dỏng juăt kơ kon pơ lei Cao Lan, dro\ kăn lăp truh lăng đe\ch. Oei hrei ‘nâu ‘no\h ăn đe dro\ kăn vang xoang vă sư roi chơt hơ iă [iơ\, roi ‘lơ\ng [iơ\. Dro\ kăn dang ei đei khul hơ ri hơ xoang kơ na ku\m ako\m đei lơ bơ ngai ‘năi”.

Kiơ\ PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Kơ dră An^h jo\h ayo\ kơ do\ xoang te\h đak Việt Nam, hrei ‘nâu, ku\m hăm pơih lơ lăm pơ tho hơ ri hơ xoang ăn kon pơ lei kon kông, tơ mât dôm [ai hơ ri, hơ xoang lơ\m tơ drong chă tơ mang lăng hơ dai hăm chih ako\m, che\p vei, in tơ le\ch hla ar chih tơ\ rim tơ ring, an^h jang athei jang mă ‘lơ\ng ‘năi. Kơ lih ‘nâu j^ tơ mam jo\h ayo\ kơ do\ xoang kăp g^t ăn ning mônh kơnh kơ rim hơ dre\ch hơ drung:

“Rim sơ năm, An^h hơ nơ\ng đei 1 tơ drong jang vă ato\k tơ iung tơ drong jo\h ayo\ kơ do\ xoang, lơ\m tơ drong jang ‘nâu An^h nhôn pơ gơ\r năm tơ che\ng hơ len, chih ako\m, kuay phim, hyup lơ\m bro\ păng ‘măn răk đ^ đăng lơ\m an^h ‘măn răk nhôn. Tơ drong ‘nâu tôch g^t kăl tơ dăh bơ\n ưh đei trong vei lăng ‘no\h gô đei lơ tơ drong mơ mat tat mưh ‘me\h che\p vei păng ato\k tơ iung dôm kơ jă kăp g^t đơ\ng jo\h ayo\ kơ do\ xoang âu. Kơ lih thoi no\h mưh bơ\n đei an^h ‘măn răk ‘no\h gơ\h tơ le\ch đei lơ trong jang lăp ‘lơ\ng hăm rim hơ dre\ch hơ drung păng rim tơ ring”.

            Tơ drong hơ to\k hlo\h dơ\ng tơ drong jang che\p vei, tưk tơ iung kơ jă kăp g^t đơ\ng [ai hơ ri, hơ xoang pơ ma adro#, dôm tơ mam joh ayo\ kơ do\ xoang kăp g^t nai pơ ma atu\m ‘no\h j^ [ai toăn tôch mơ mat. Hơ dai hăm dôm tơ drong adrin, đon pơ hno\ng “pơ lung jơ hngâm” ăn đe nge# nhơ\n ‘no\h athei hơ to\k hlo\h dơ\ng, athei tơ re\k, pơ gơ\r jang mă kơ jăp, mă tơ tom đơ\ng rim an^h jang, khul gru\p păng tơ drong vang jang đơ\ng đ^ đăng tơ pôl vă bơ\ jang hrơ\ch ‘lơ\ng dôm trong jang nhen: Hơ to\k tơ drong vei lăng te\h đak; tưk păng hơ to\k tơ drong tơ roi tơ băt; hơ nhăk tơ drong che\p vei, tơ iung ming dơ\ng păng vei kơ jăp kơ jă kăp g^t đơ\ng joh ayo\ kơ do\ xoang păng dôm tơ drong juăt lơ\m tơ drong pơ tho pơ hrăm tơ\ dôm hnam trưng chinh tr^, dôm lăm pơ tâp pơ hrăm ăn kăn [o#, tơ drong ho\k tơ\ ‘ngoăih tơ\ dôm hnam trưng. Atu\m hăm ‘no\h, chih tơ le\ch păng in kơ sơ\p hla ar găh dôm tơ drong hơ ri, hơ xoang đơ\ng kon pơ lei kon kông vă pơ tâp pơ hrăm păng che\p vei, pơ tho ăn jơ hnơr đơ\ng ro\ng.

Dơ\ng: Tơ blơ\