VOV4.Bahnar - Chrăh mul meo ‘no\h m^nh tơdrong pơm um rup hơ iă kơ kon pơlei kon kông Tây Nguyên. Tơdrong au hlôi tơ klep hăm kon pơlei đơ\ng sơ\ bơih. Dôm mul meo pơm hăm ‘long ư\h kơ măh pơm hơlen mă le\i tơbăt hơdăh lơ tơdrong er^h sa kơ kon bơngai, kơcham char bri brăh, pơm ăn bơngai lăng tôch hơ iă liong lang [lo\k hơdơ\r kơ groi te\h bri kông kơdrơ\ng.

Pơma tru\h rup ‘long Tây Nguyên, đe tơche\ng tru\h hloi mul meo pơsat. Kơ yuơ kă kiơ pơma lơ lo\h kơ yuơ kon pơlei oe\i tơ\ Tây Nguyên hmă hmă chă chră\h mul meo lơ\m năr brư\ yang đang pơsat. Dôm mul meo đei chă pơto\ hăm plăih ti. Mư\h chrăh đang, mul meo kơ jung dang pă m^nh plăih m^nh hlok. Lơ\m au m^nh hlok [u\ tơtơ\p lơ\m te\h, m^nh plăih tơ\ kông. Lơ\m chă chrăh mul meo, bơngai gơ\h chă pơtho ăn bơngai tim mă gơ\h. Kiơ\ đơ\ng [ok Ksor Krôh, pơlei Ngo\ 1, tơring Ia Ka, apu\ng Chư\ Păh, dêh char Gia Lai, dôm mul meo ‘lơ\ng gômơ\ng “tơpang ti” gơ\h hơgei păng măt lăng gơ\h kơ bơngai chrăh: “Chrăh mul meo au ba je\i chă pơ hrăm đơ\ng đe [ok, đe [a\, đe m^h ma đe\ch, mư\h ba chrăh gơ\h lơ lau bơih ‘no\h ba je\i chă pơtho ăn kôn mon kon sau dơ\ng. Pơm lơ liơ vă đe kôn mon kon sau hưch hanh păng vei răk tơ [a\k mong tơdong joăt joe kơ bơngai Jarai bơ\n.”

‘Moi kiơ\ tơdrong joăt, bơngai chrăh mul meo gô mơ\ng kơ d^h chă chrăh pơm yă kiơ mơ\ng kơ vă. Dôm mul meo hơ iă kơ yuơ đơ\ng kon pơlei ư\h kơ đe\i ho\k pơ hrăm tơdrong pơm um rup chă pơm tôch hơ iă. Sơ\, pơm mul meo lăp hơdro# sung păng tơgăk đe\ch. Mă le\i, dôm mul meo pơsat oe\i tôch hơ iă, tơbăt hơdăh tơdrong er^h sa, jơhngơ\m đon kơ kơ bơngai er^h lơ\m no\h. Hưch hanh hăm dôm tơdrong ‘lơ\ng hơ iă tơdrong oe\i sa joăt joe Tây Nguyên, găh mul meo pơsat, Tiến sĩ Lê Quang Lâm, Bơngai chă tơche\ng hơlen hơdre\ch hơdrung hlôi ‘măn vă je# đ^ jơhnơr er^h vă tơchă nơ\r tơl hơdăh ăn tơdrong chr^h chre\ng au:"Găh chrăh mul meo, bơngai Jarai ho\k pơ hrăm năm tơ\ bri ko\h ‘long tung v^h. Lơ\m pơlei đei bơngai chrăh mul meo mă lei sư ư\h tơ che\ng hơdrol vă chrăh pơm yă kiơ, mă lei mư\h et hơ\t đang, sư lăng tơ\ jăl ‘long, io\k sung chrăh păng tơdrong vă chrăh pơm yă kiơ hlôi [o#h hơdăh lơ\m kơ\l ‘ngok sư đơ\ng [ơ\t do\h hloi.”

            Mul meo Tây Nguyên đe\i pơjing đơ\ng bri brăh, đe\i pơlăp lơ\m tơdrong cham char, đơ\ng no\h yak hơdoi hăm cham char, ư\h kơ mơ\ng bri hli tăr văr kơ ‘mi kial pơm hư răm. Hăm trong io\k ‘long hơpôm, bơngai chrăh lăp chă chrăh pơjing to\ se\t tơ\ ‘long hlôi đe\i jing he# um rup tôch hơ iă. Bơngai pơm mul meo chă chrăh kơru\n đ^ jơhngơ\m vă mul meo đe\i jing [lep hăm jơhngơ\m đon po hơpơi ‘me\h vă. Vang năm lơ\m ‘măng pơlong chrăh mul meo kră sơ\, [ok Rơ Châm Khir, pơlei Kênh, tơring Ia Ph^, apu\ng Chư\ Păh, dêh char Gia Lai tơbăt: “&nh vang năm pơlong chrăh mul meo păng chrăh pơm mul meo tơbăt ăn tơdrong rơnge\i te\h đak. &nh to\k bo\k hơdrin vă mul meo au tơbăt hơdăh ăn tơdrong rơnge\i keh kong, sơđơ\ng dơ\ng kơ jăp.”

Lơ\m lơ mul meo pơsat, găh lơ rup meo ‘no\h bơngai  tơ oe\i tơ nhơ\m bơngai lôch răm. ‘Nau đe\i lăng jing mul meo kră sơ\ hlo\h lơ\m rum rup mul meo Tây Nguyên. Kiơ\ đơ\ng ro\ng ‘no\h rup meo me\ pu\ kon dăh mă kơ ‘m^n kon, dăh mă rup sem, tơbăt hơdăh tơdrong er^h sa tơ klep hăm bri brăh kơ kon pơlei Tây Nguyên. ‘Ngoăih kơ ‘no\h dôm mul mo\l pơsat. Kiơ\ đơ\ng ‘nho\ng Rơ Lan Ven, Kơ ie\ng Kơdră chep pơgơ\r Dơno\ an^h ve\i lăng Jo\h ayo\ kơdo\ soang apu\ng Chư\ Păh, dêh char Gia Lai, mă đơ\ng chă pơ jing gômơ\ng kơ vă đơ\ng bơngai chrăh, mă le\i rim mul meo hlôi pơjing đe\i tơdrong g^t kăl kơ d^h kơ hăp:" Rim bơngai chrăh pơm tơbăt ăn um rup pơ t^h gia nhen Kra Kôm – [ar păh tơpang ti pơ jră meng, ‘no\h tơbăt ăn dôm bơngai ‘no\h ling lang gôchang, [lo\k hơdơ\r bơngai hiong răm, bơngai lôch hơchăng bơ\n. Găh rup kơ ‘m^n kon dăh mă bơngai klo lôch ‘no\h tơbăt ăn bơngai akăn ling lang tơchă klo, gôchang lo.”

Tơ\ dôm pơsat t^h sơ\, ‘long vă chrăh mul meo hmă hmă io\k ‘long ‘lơ\ng kơ jăp. Dôm mul meo au ge\i tru\h dôm j^t sơnăm pơ pră tơ\ to\ ‘mi kial. Mư\h ‘long ‘lơ\ng pă gan đe\i, mul meo pơsat đe chă pơm hăm bơ\n ‘long jri, ‘long [lang au to kơna [ônh kơ bu\k. Tơ je# au, mư\h bri ‘long pă gan đe\i, kon pơlei lơ tơring tơnap mă tơchă đei ‘long vă chrăh mul meo pơsat. Tơdrong joăt joe au to\k bo\k dơ\ng tơ\ anăp tơdrong hiong dong.

Lơ\m hơdrin ve\i răk tơ [a\k mong dôm tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng ro\ tơ\ Tây Nguyên, lơ\m au đe\i tơdrong chrăh mul meo, rim dêh char lơ\m tơring hlôi hơdrin pơgơ\r rim ‘măng pơlong chrăh mul meo kră sơ\. Kiơ\ đơ\ng Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân, ‘nau jing jơ ‘năr vă rim bơngai gơ\h pơm đe\i jơ ‘năr tơbăt hơdăh jơhngơ\m đon hơge\i, jơ\ng ti hơbe\ch hơ\bal păng jơhnơr mơ lo#h ho\k pơ hrăm tơgoăt io\k dôm trong jang gơ\h hơge\i g^t kăl au: “Pơgơ\r rim ‘măng pơlong lơ lau, ư\h kơ jor dôm bơngai joăt chă tơche\ng hơlen găh tơdrong oe\i sa sơ\ ki đe sư jei ư\h gan lăp đon ră. Mă lei kiơ\ kơ ^nh, adoi nhen lơ\m tơdrong tôn ch^ng chêng, mư\h an^h joăt joe vă chă tôn pă đei, lei tơdrong chă pơgơ\r lơ lau hơmo\ hơmăi bơ\n ke\ ve\i răk tơ [a\k mong gơ\h ge\i dôm tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng ro\ kơ kon pơlei kơ tă tơring Tây Nguyên ăn jơhnơr mơlo#h chăl hre\i au păng ăn chăl đơ\ng ro\ng au kơnh.”

            Chrăh pơm mul meo joăt joe đơ\ng sơ\ Tây Nguyên jing m^nh tơdrong oe\i sa ‘lơ\ng ro\ hơmo\ nhen, lơ\m găh tơdrong pơgơ\r tôn ch^ng chêng Tây Nguyên hlôi đe\i UNESCO drơ\ng jing tơdrong jo\h ayo\ kơdo\ soang g^t kăl dăr sơnăm kơ kon char gơmar. Tơdrong kăp g^t tơdrong oe\i sa joăt joe ‘lơ\ng ro\ au hlôi păng to\k bo\k đe\i tơpôl adoi nhen kơdră che\p pơgơ\r rim dêh char Tây Nguyên kơru\n jơhngơ\m ve\i răk tơ [a\k mong. ‘Nau dôm tơdrong hơ iă vă tơdrong oe\i sa joăt joe au ling lang ge\i kơ jăp lơ\m tơdrong er^h sa kơ kon pơlei rim hơdre\ch hơdrung Tây Nguyên.

Bơngai ch^h: Công Bắk

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt