VOV4.Bahnar - Hăm hloh 122.000 ‘nu bơngai, tơ\ dêh char Kon Tum kon pơlei Sédang đei kơdra#m măt bơngai hloh pơtêng hăm kon pơlei kon kông tơ\ tơring. Rơneh tih vơ\ đơ\ng bri, tơguăt hăm bri kông, găn ga kơ rơbâu xơnăm hnưr erih, kon pơlei Sédang hlôi pơjing dôm kơjă joh ayo\ kăp g^t kơ kon bơngau. {ơ\t puih mak ‘nao, {ơ\t puih mak ‘nao, hơvơn kơ mih ma duch nă păng bôl boăl atu\m vih apong tơring joh ayo\ Sédang, hrau dơh po hăm lêh ako\m, et xa dôm tơmam xa tơpôl, hram dơh po lơ\m jơva ching chêng, tơdra hơxuang hăt hot kơ khei năr et xa lơ\m xơnăm.

Tơ\ dêh char Kon Tum, kon pơlei Sédang oei lơ\m tơring xă, đơ\ng găh hle\ch truh pơmơ\t hơbon Trường Sơn. ‘Meh vă đei hram dơh po lơ\m tơdrong joh ayo\ kơ kon pơlei Sédang, noh tơmoi athei năm truh apu\ng Đak Hà, Kon Plông, Kon Braih, Đak Tô păng Tu Mơ Rông, anih tơm a hla chă kơ kon pơlei Sédang.

Anih [ônh kơ băt hloh vă tơmoi hơlen hơdăh pơlei kơ bơngai Sédang noh jing dôm bơbu\ng rông juăt jue kơjung ti ti. Bơngai noh akhan nhen le\ pla xung hơlơ\k tơ\ plenh, nhen klang tơpăr lơ\m kial tơhlu, oei kon pơlei Sédang kơche\ng hiôk hian nhen ier yo\ng pring vei kon xâu vih ako\m. Rông đei xơkơ\t jing um ai joh ayo\ kăp g^t kơ kon pơlei Sédang. Um bieh bơ\ rông đei răk vei lơ\m kơ\l ‘ngok bơngai Sédang gơh rơgei, đei pơtho pơjao đơ\ng chăl yă [ok xơ\ păng tam mă đei in tơle\ch.

Kon pơlei Sédang bơ\ rông lơ\m pơyan phang. Khei năr âu ưh đei kon pơlei yơ bơ\ jang tơdrong kơdih, tôm kon pơlei atu\m jơhngơ\m bơ\ rông. Tơdrong kăp g^t hăm rông kơ kon pơlei Sédang đei truh dôm j^t rơbâu tơdrong kăl, cho\ng mă ưh đei vă minh hlak mam tơlei kong vă pơdjoi tơroh. Tôm tơmam đei pơjing minh pôm rông kơjung kơjăp noh đơ\ng bri ngăl, đơ\ng cham char vă pơjing minh mu\k tơmam joh ayo\ kăp g^t nhen xung xăng tơgăk đe\ch. ‘Nho\ng A Tuyên, oei tơ\ pơlei Linh La, xăh Đak Pxi, apu\ng Đak Hà chơt hơ iă hăm rông kơ pơlei ‘nao et hơto\k: “Vă tơle\ch bơ\ rông kon pơlei athei ako\m ho\k hôp pơđăp, lơ\m noh ưh gơh kơ[ah dôm bơngai kăp g^t nhen kră pơlei, anih jang măt tra#n, tôm anih jang lơ\m Jơnu\m vei hơlen pơlei pơla păng tôm kon pơlei. Lơ\m khei năr hơmet ako\m tơmam drăm noh rim unh hnam athei axong bơngai jang. Mă kăl noh hăm bơngai dro\ nglo bu bu duh năm koh ‘long vă bơ\ jrăng rông. Jrăng rông noh hơnơ\ng bơ\ hăm tơm ‘long tih pơhlom 50cm. Đơ\ng xơ\ ki truh dang ei tơdrong tơguăt đơ\ng kon pơlei tơnăp tôch dêh”.  

Truh hăm pơlei kơ bơngai Sédang lơ\m pơyan et xa, pơhlom đơ\ng khei 10 xơnăm adrol ki truh khei 4 xơnăm đơ\ng ro\ng. Mưh pu\n ai tro\ khei âu, tơmoi gô đei hrau atu\m lơ\m dôm lêh et xa kơ pơlei pơla atu\m tơmơ\ng jơva ching chêng. Hăm đon lui kơ yang hơpang, kon pơlei Sédang oei răk vei lơ khôi xoi tơbeh kăp g^t hloh lơ\m lêh et xa đei tơre\k truh tơpôl păng hnưr erih kon pơlei. Ưh đei kiơ hơ iă hloh [ơ\t đei hrau atu\m lơ\m lêh ako\m kơ kon pơlei Sédang. Đơ\ng tơdrong ku\p yom, graxia kơ llêh xoi tơbeh kơ yang đak lơ\m khei xoi hơdra#m đak rim xơnăm kơ pơlei pơla; truh jơva ching chêng ang bang kơ tơdrong xa kơpô et hơto\k rông ‘nao; đang kơ noh tơdrong tơguăt kon pơlei lơ\m et jur jang, et xo\ng [a ‘nao... Tơmoi gô [rơ\k găh jơhngơ\m pran tơpôl, găh đon lui, tơdrong vang glơng păng dôm tơdrong ‘lơ\ng hơ iă. {ok Jean Frangois Leonardi, tơmoi bơngai Phlăng [ơ\t truh Kon Tum hlôi akhan thoi âu: “ ‘Nâu jing ‘măng mă 4 inh năm truh Việt Nam. Inh hlôi đei hrau atu\m hăm dôm tơdrong ako\m hơ iă tôch dêh. Inh lăp kơ đon hăm ‘măng năm apong âu yuơ ‘meh vă đang măt [ôh dôm tơdrong joh ayo\ ‘lơ\ng ro\ kơ kon pơlei Tây Nguyên tơ\ âu”.

Mưh joh ayo\ tơmam drăm kơ kon pơlei Sédang hơvơn lơ tơmoi đơ\ng mă blu\ng, noh dôm kơjă joh ayo\ đon bơnôh jing [uih xoai, roi hram lơ\m đon bơnôh tơmoi. Kon pơlei Sédang dơnưp, băt ‘mêm kơ tơmoi cho\ng mă duh pran nuih mơng [ơ\t khul ayăt pơjuă. Hăm dôm j^t tơmam drăm pơm tơle\ch, rim tơmam pơm tơle\ch, rim tơdrong tơroi kơjung kơ rơbâu nơ\r tơroi, hri hơ ‘mon kơ kon pơlei Sédang ăn [ôh, đon lui kơ kon pơlei Sédang găh cham char plenh teh; tơdrong hơpơi đơ\ng kon pơlei Sédang găh minh tơpôl ‘lơ\ng ro\, tơdrong erih tôm tong, hơto\ hơnơ\ng, tơdrong dơnưp jơnei tơdrong kơne#... Tơdra hri kơ kon pơlei Sédang, mă hơdăh noh ching chêng ang jơva lơ\m cham char joh ayo\ kơ kon pơlei Sédang tơgăl jing mu\k drăm kăp g^t kơ kon bơngai. Tơmam xa kăp g^t [âu phu tru hu\t kơ bri kông, hăm tơdrô ge bơ\ đơ\ng [uih hla, sâm Ngọc Linh rơ\ hăm xem ku\t, por prung, ka đak glung... gô pơm ăn tơmoi tơnap kơ hiơt hăm tơring âu. Tơdrong kăp g^t kiơ\ kơ [ok A Kây, Pho\ kơdră Anih joh ayo\ tơroi tơbăt apu\ng Đak Hà, jing bơngai Sédang oei vei răk tơ[ăk mong dôm kơjă kăp g^t joh ayo\ juăt jue kơtă lơ\m tơdrong erih rim kơ năr: “Hăm kon pơlei Sédang duh oei răk vei juăt jue, nhen et xo\ng [a ‘nao, et xoi đak hơdra#m, et jang ‘nhe\t đang gô [a xrông. Noh jing dôm tơdrong kăp g^t oei đei pơtoi truh dang ei. Tơdrong ako\m noh hơnơ\ng đei pơgơ\r rim xơnăm mă trong pơgơ\r xoi tơbeh duh oei đei pơtoi tơnăp”.

Vă tơring joh ayo\ sédang jing tơmam tơmang pơhiơ\ kăp g^t, jing tơring hơvơn lơ tơmoi ataih je# truh tơmang, dôm xơnăm tơje# âu jơnu\m pơgơ\r tơring tơ\ dêh char Kon Tum hlôi xơkơ\t hơdăh joh ayo\ jing tơdrong tơm ăn tơdrong hơto\k tơ iung. Tơdrong hơmet mong rông juăt jue, hơmet dôm tơdrong et xoi tơbeh kơ kon pơlei đei hơlêm hơmet tơtom. {ok Nguyễn Phúc Đoan, Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Đak Pxi, apu\ng Đak Hà, tơring đei hloh 4.300 măt bơngai jing kon pơlei Sédang ăn tơbăt: “Nhôn xơkơ\t hơdăh dôm tơdrong pơm jang kơ kon pơlei Sédang tơ\ xăh nhôn noh tơguăt hăm joh ayo\. Tơdrong mă âu jing jơhngơ\m pran ăn kon pơlei vă kon pơlei hơto\k pơm jang păng tơguăt băl vă pơjing pơlei pơla ph^ tơto\, xơđơ\ng. Lơ\m xơkơ\t vei răk tơ[ăk mong nhôn gô tơgu\m găh tơdrong jang tơmang pơhiơ\ vă hơto\k io\k yua ăn kon pơlei lơ\m tơring. ‘Nguaih kơ choh jang xa noh tơdrong pơyua đơ\ng tơmang pơhiơ\ lơ\m noh io\k joh ayo\ juăt jue pơm tơm”.

Truh hăm dôm pơlei pơla kơ kon pơlei Sédang tơ\ Kon Tum ăh puih mak âu, hrau dơh po hăm lêh ako\m, xa dôm tơmam xa kơ pơlei pơla, hram dơh po hăm jơva ching chêng, tơdra hơxuang hăt hot kơ pơyan et xa, tơmoi oei hram găh tơdrong ‘nao, tơdrong erih ‘nao to\k bo\k oei vih hăm kon pơlei Sédang. Dôm pơgar cà phê tơring hơ ngeo Arabica jơk [l^k, hơdre\ch cà phê kăp g^t lơ\m kơpal teh đei kon pơlei Sédang pơtăm kiơ\ trong xo; oei lơ\m tơring bri ăh anih kơjung hloh 1.800m pơtêng hăm dơmăn đak dơx^ noh dôm pơgar sâm Ngọc Linh kăp g^t lơ\m kơpal teh, dăh mă Hồng đẳng sâm, ngũ vị tử… oei pơkăp ăn kon pơlei Sédang io\k yua lơ păng jing tơmam kăp g^t mă rim tơmoi yơ truh tơmang ‘meh et xa [ơ\t truh hăm tơring joh ayo\ Sédang.

Lan chih păng rapor