Giữa đại ngàn Tây Bắc hùng vĩ, bản Hang Chú, xã Hang Chú, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La ẩn chứa một âm thanh quen thuộc mà thân thương: tiếng búa rèn đều đều vang vọng từ lò rèn của anh Mùa Sáy Tủa. Lò rèn nhỏ bé ấy như một điểm sáng giữa núi rừng, nơi anh Tủa cần mẫn thổi hồn vào những thanh sắt thô sơ, biến chúng thành những vật dụng hữu ích cho cuộc sống thường nhật của bà con.

Ngọn lửa trong lò rèn của anh Tủa dường như chưa bao giờ tắt, cháy miệt mài quanh năm suốt tháng. Vào những ngày nông nhàn, anh tập trung rèn dao, tỉ mỉ trau chuốt từng đường nét. Mỗi con dao hoàn thành là cả tâm huyết của người thợ, sắc bén và bền bỉ, có giá từ 250 đến 500 nghìn đồng tùy loại. Nhờ đó, mỗi tháng anh thu về khoảng 4 - 5 triệu đồng, góp phần cải thiện cuộc sống gia đình.

"Bà con trong bản ủng hộ tôi nhiều lắm," anh Tủa chia sẻ với nụ cười rạng rỡ, "có người còn đặt dao trước cả tháng trời. Nhiều lúc tôi làm không kịp để bán cho họ." Khi mùa vụ đến, khoảng tháng hai, tháng ba hàng năm, anh lại tất bật sửa cuốc, xẻng, dao phát... cho bà con kịp thời xuống đồng. Mỗi lần sửa chữa như vậy, anh chỉ lấy công từ 20 đến 30 nghìn đồng.

Nghề rèn đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính xác đến từng chi tiết. Ngày xưa, khi kỹ thuật còn hạn chế, người thợ rèn chủ yếu dựa vào kinh nghiệm để ước lượng khối lượng sắt cần thiết. Vì vậy, đôi khi sản phẩm làm ra lại dư thừa hoặc thiếu hụt nguyên liệu.

Ngày nay, với sự hỗ trợ của các công cụ đo lường hiện đại, việc rèn đã trở nên thuận tiện và chính xác hơn rất nhiều. Sắt được cân đo, cắt gọt cẩn thận trước khi đưa vào lò nung. Nhờ vậy, người thợ có thể tạo ra những con dao, cái cuốc với kích thước, trọng lượng phù hợp với nhu cầu và sở thích của từng khách hàng.

Ví dụ, để rèn một con dao, người thợ sẽ sử dụng loại sắt chất lượng cao từ nhíp ô tô, xích xe máy xúc hay lam máy cưa. Tùy vào độ dày của sắt mà mỗi đoạn sẽ được cân đo với trọng lượng khác nhau. Thông thường, một con dao lớn sẽ cần khoảng 5 lạng sắt, trong khi những con dao nhỏ hơn chỉ cần 2-3 lạng là đủ. Sự linh hoạt này giúp đáp ứng tối đa nhu cầu sử dụng đa dạng của người mua.

Hành trình tạo nên một con dao sắc bén từ đôi bàn tay tài hoa của người thợ rèn là cả một nghệ thuật. Những thanh sắt thô sơ được cắt gọt cẩn thận, rồi đưa vào lò than nung đỏ rực. Khi sắt đã đạt đến độ nóng cần thiết, người thợ nhanh chóng lấy ra, đặt lên đe và dùng búa đập nhịp nhàng, đều đặn.

Cứ như vậy, thanh sắt được nung đỏ rồi lại được quai búa rèn giũa, dần dần mỏng đi, kéo dài ra và uốn cong thành hình dáng một con dao. Khi lưỡi dao đã thành hình, người thợ sẽ tôi dao bằng cách nhúng nhanh vào nước lạnh, dầu nhớt hoặc thân cây chuối. Công đoạn này giúp tăng độ cứng và độ bền cho lưỡi dao.

Điều đặc biệt là tất cả các công đoạn, từ nung, rèn, tạo hình đến tôi dao đều được thực hiện hoàn toàn thủ công, không hề có sự hỗ trợ của máy móc hiện đại. Chính sự tỉ mỉ, khéo léo và kinh nghiệm của người thợ đã tạo nên những con dao chất lượng, sắc bén và bền bỉ.

Tiếng lành đồn xa, những con dao do anh Mùa Sáy Tủa làm ra không chỉ được người dân trong vùng ưa chuộng mà còn vang danh đến tận các vùng lân cận như Mai Sơn, Mường La (Sơn La), Trạm Tấu (Yên Bái)... Ông Hờ A Và, ở xã Nà Bó, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, chia sẻ bằng tiếng Mông: "Muốn dùng dao được lâu dài thì phải dùng dao do người Mông mình rèn. Dao của người Mông mình tôi luyện kỹ càng, chỉ cần mài đi mài lại là sắc bén. Còn dao mua ở chợ chỉ dùng được một thời gian là cùn".

Lời nhận xét chân thành của ông Hờ A Và chính là minh chứng rõ nét nhất cho chất lượng vượt trội của những con dao do người thợ rèn Mùa Sáy Tủa tạo ra.

Không chỉ riêng gia đình anh Mùa Sáy Tủa, mà tại xã Hang Chú, huyện Bắc Yên còn có 5 nghệ nhân dân tộc Mông khác đang miệt mài gìn giữ và phát triển nghề rèn truyền thống. Ngọn lửa nghề rèn vẫn âm ỉ cháy, thắp sáng nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Mông nơi đây.

Ông Hờ A Dua, Chủ tịch UBND xã Hang Chú, cho biết xã đang tích cực triển khai kế hoạch bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống theo Nghị quyết 20 của Ban Thường vụ Huyện ủy huyện Bắc Yên và đề án 1719. Theo đó, xã kiến nghị nhà nước tiếp tục quan tâm hỗ trợ kinh phí để duy trì và phát triển các nghề truyền thống của địa phương, đặc biệt là nghề rèn của đồng bào Mông.

"Chúng tôi đang tiến hành rà soát, thống kê các nghệ nhân, những người biết nghề rèn trên địa bàn để có kế hoạch bảo tồn, lưu giữ và truyền dạy lại cho thế hệ trẻ", ông Dua nhấn mạnh. "Bên cạnh đó, xã cũng sẽ đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu sản phẩm rèn đến du khách, góp phần tăng thu nhập cho các hộ gia đình."

Hy vọng rằng với những nỗ lực của chính quyền địa phương và sự tâm huyết của những người thợ rèn, nghề rèn truyền thống của đồng bào Mông tại xã Hang Chú sẽ tiếp tục được gìn giữ và phát triển, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa của dân tộc./.