Trong nếp nhà sàn truyền thống của người Thái Tây Bắc, không thể thiếu bếp lửa.

Ngày xưa, mỗi gia đình người Thái thường có nhiều thế hệ cùng chung sống, nên ngôi nhà sàn cũng thường có từ 3-5 gian; có 2 cầu thang lên xuống nhà đặt ở 2 đầu hồi và đặc biệt có 2 gian bếp trong nhà.

Bếp lửa nhà sàn người Thái Tây Bắc - Ảnh: VOV

Gian bếp phía dưới phòng ngủ của gia chủ tiếng Thái gọi là chi phay cốc. Gian bếp ngoài cùng của gia đình gọi là chi phay pai. Cả 2 bếp lửa này đều có công dụng và ý nghĩa nhân văn khác nhau, cũng như có những điều kiêng kỵ nhất định.

Ông Cà Văn Chung, người am hiểu văn hoá Thái, ở bản Co Pục, xã Chiềng Ngần, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết: “Bếp lửa rất cần thiết đối với một cái nhà sàn. Một ngôi nhà ấm cúng thì phải có bếp lửa, theo phong tục của người Thái thì người ta thường nhờ bên ngoại làm cho. Người anh em bên mẹ của chủ nhà là tốt nhất. Làm bếp xong, bên ngoại cũng chính là người đại diện nhóm bếp đầu tiên cho gia chủ. Bếp lửa thể hiện sự ấm cúng của gia đình. Bếp có luôn đỏ lửa thì gia đình mới làm ăn tốt đẹp và phát đạt.

Trước đây, ở vùng nông thôn miền núi không có điện, vì thế bếp lửa vừa là nơi thắp sáng, sưởi ấm cho cả gia đình, vừa là nơi bàn bạc, thống nhất mọi công to việc lớn trong nhà.

... là nơi  bàn bạc, thống nhất mọi công to việc lớn trong nhà - Ảnh: VOV

Cũng chinh vì vậy mà rất ít khi người Thái để ngọn lửa tắt, nhất là trong mùa đông giá lạnh ở miền núi Tây Bắc. Ông Tòng Văn Hịa, người am hiểu văn hóa Thái ở bản Mòng, xã Hua La, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết: “Gian bếp chi phay cốc, thường đặt ở phía dưới, đối diện với gian thờ tổ tiên của gia đình. Bếp này rất ít khi dùng để nấu nướng hàng ngày, thường chỉ để các cụ ông (người có tuổi) ngồi quây quần sưởi ấm, đun nước uống trà. Khi nhà có khách quý đến thăm cũng sẽ trò chuyện tiếp khách tại vị trí này”.

Bếp phải luôn đỏ lửa - Ảnh: VOV

Đặc biệt, ở gian bếp phía dưới phòng ngủ của gia chủ (chi phay cốc), con cháu, nhất là phận dâu, con, chị em phụ nữ không được tự tiện sử dụng để đun nấu, hoặc ngồi ngang hàng với bề trên. Điều này thể hiện sự tôn trọng ông bà cha mẹ, giữ gìn tôn ty trật tự của gia phả. 

Gian bếp chi phay pai, được đặt ở gian ngoài cùng nhất của nhà sàn. Bếp này là nơi dùng để đun nấu, ăn uống của cả gia đình và không có những điều kiêng kỵ riêng.

là nơi dùng để đun nấu, ăn uống của cả gia đình 

Mọi sinh hoạt của gia đình chủ yếu diễn ra tại gian bếp này. Kể cả khi trong nhà có chị em sau sinh cũng ăn ngủ ngay cạnh bếp lửa này cho đến làm lễ đầy cữ cho bé (đầy tháng) mới được chuyển về phòng ngủ của vợ chồng, để tiện cho việc chăm bẵm mẹ và bé được khoẻ mạnh.

Ngày nay, xã hội phát triển, đời sống kinh tế được nâng lên, thiết bị đun nấu cũng đa dạng và tiện lợi hơn trước. Nhưng cơ bản  gia đình người Thái ở trong bản vẫn duy trì bếp lửa.

Trong các ngôi nhà sàn của bà con bây giờ, nếu không có 2 bếp lửa như xưa thì cũng phải có ít nhất một bếp. Điều này cho thấy bếp lửa thực sự có ý nghĩa trong đời sống của đồng bào./.

                                                   Tòng Đức Anh/VOV Tây Bắc