Hằng năm, khi cây cối đâm chồi nảy lộc, chim rừng hót vang trên đại ngàn, khi người dân bước vào mùa lúa rẫy, đồng bào Cơ Tu ở tỉnh Quảng Nam làm lễ tạ ơn rừng.

Trong khi thiếu nữ Cơ Tu trong trang phục truyền thống với những hoa văn, sắc màu rực rỡ của vải thổ cẩm, như những đóa hoa rừng khoe sắc giữa núi rừng thì các già làng với trang phục bằng vỏ cây như là sự gợi nhớ tập quán ăn mặc một thời của đồng bào sống dọc dãy Trường sơn. Trang phục này đã đi theo họ suốt mấy mùa rẫy, và đây cũng là cách để nhắc nhớ một thời gian khổ, nhắc nhớ thế hệ trẻ luôn giữ rừng.

Chuẩn bị lễ tạ ơn rừng, già làng C’lâu Blao (75 tuổi), ở làng Voòng, xã Tr’hy, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam cùng các vị già làng ở các xã Axan,  Bhalêê, Gary, Ch’ơm, Dang… thay đổi y phục, sẵn sàng cho lễ.

Đây là lễ lớn diễn ra vào mùa xuân, là lễ hội quan trọng nhất trong năm của đồng bào Cơ Tu ở huyện miền núi cao Tây Giang mang ý nghĩa tạ ơn Giàng, rừng, núi, suối, sông đã che chở cho cuộc sống của buôn làng và gia đình, cho cây cối, hoa màu đâm chồi nảy lộc, mùa màng bội thu.

Trang phục mà già làng C’lâu Blao mang theo là bộ đồ vỏ cây được ông gìn giữ cẩn thận, còn thơm mùi nhựa cây. Chiếc áo quý hiếm này xuất hiện khiến nhiều người ngạc nhiên, thích thú. 

(Già làng C'lâu Blao mang bộ đồ vỏ cây đến dự lễ - Ảnh: VOV)

Theo lời Già làng C’lâu Blao, trước đây đồng bào Cơ Tu ở đây rất nghèo, không có đường sá để giao thương với bên ngoài nên quần áo, vải vóc để may đồ mặc rất hiếm. Việc dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào cũng gặp khó khăn, người dân đa số không có đồ mặc và vỏ cây là một nguyên liệu để người dân làm quần áo.

Với người Cơ Tu, phải chọn 4 loại cây mới được 1 cái áo chớ không phải cây nào cũng làm được. Phải chọn cây đẹp, ít gai mới làm được, nếu không áo bị rách, bị hư. Những người giàu có mới có được đồ này.

Cùng với người em rể của mình, già làng K’ro Tám cũng đem 2 chiếc áo làm bằng vỏ cây, màu hổ phách  ra  để mặc. Ông K’ro Tám cùng với các vị già làng ở huyện miền núi cao Tây Giang thành kính dâng hương và lễ vật trước di ảnh của Bác Hồ, khấn vái cúng thần linh, thần rừng đã chở che cho các thế hệ đồng bào Cơ Tu sinh sống yên bình trên dãy Trường Sơn hùng vĩ.

 (Già làng C'lâu Blao và già làng C'ro Tám mặc đồ vỏ cây biểu diễn nhạc cụ dân tộc- Ảnh: VOV)

Già làng K’ro Tám nhớ lại thời còn trẻ, ông từng băng rừng lội suối liệt kê một số cây vỏ dày, có nhiều nhựa như cây cao su, thân thẳng. Tìm được vỏ cây rừng ưng ý, già làng K’ro Tám dùng chiếc chày mang theo đập vào vỏ cây từ ngọn trở xuống để vỏ cây mềm, bong ra từ từ.

Lột lớp vỏ cây mang về, già làng K’ro Tám đem nướng cho dẻo, sau đó lột lớp da bên ngoài vỏ, còn lại lớp da mỏng bên trong. Lớp vỏ cây mỏng này tiếp tục được các già làng dùng chày gỗ đập cho mỏng và tơi ra rồi khâu lại theo mẫu hợp với thân hình của mình.

Theo lời già làng K’ro Tám: Phải mất cả ngày đi bộ, băng rừng lội suối mới vào đến nơi có cây phù hợp để bóc vỏ. Phải chọn cây to, đoạn vỏ dài từ 2 m trở lên không bị con sâu, cái kiến phá để sau này làm thân áo cho đẹp. Mang vỏ cây về nhà tiếp tục ngâm trong nồi nước đun sôi để nguội nấu chung với các loại cây lá khác để chống mối mọt, chống mốc và giữ hương cho áo được bền, được lâu.

Khi đã có đầy đủ nguyên liệu để kết thành áo bằng vỏ cây, người Cơ Tu bắt đầu tỉa tót các sợi cho bằng phẳng tương ứng với từng lứa tuổi. Mất hơn 30 ngày đêm, mới có thể làm xong một chiếc áo đẹp, mang hương thơm của cây rừng.

Ông Trần Tấn Vịnh, người có nhiều năm nghiên cứu văn hóa đồng bào các dân tộc ở miền Trung- Tây nguyên cho biết, đồng bào Cơ Tu trước đây rất thích mặc bộ đồ này, nhất là khi đi sắn bắn để đôi tay được thoải mái. Còn vào mùa đông thì họ kết thêm vỏ cây vào để tấm áo dày thêm mới giữ ấm được cơ thể.

(Trang phục bằng vỏ cây trong lễ tạ ơn rừng - Ảnh: VOV)

Người Cơ Tu tính toán làm sao cái cây đó đủ 1 tấm áo, không to quá cũng không nhỏ quá. Nếu nhỏ quá thì chỉ đủ tấm áo trẻ con thôi, còn người lớn thì phải tìm 1 cái cây để bao đủ thân thể của họ. So với những trang phục bằng bông vải thì áo vỏ cây ấm hơn. Loại trang phục này không tổn hại đến môi trường, bởi thông thường đồ mặc phải nhuộm thuốc còn áo vỏ cây thì không nhuộm thuốc.

Ngày nay, thế hệ trẻ Cơ Tu không mấy mặn mà với y phục truyền thống bằng vỏ cây. Tại huyện miền núi cao Tây Giang, tỉnh Quảng Nam hiện còn rất ít nghệ nhân người Cơ Tu biết được nghệ thuật làm áo bằng vỏ cây. Từ việc vào rừng lột vỏ cây đến công đoạn bóc vỏ, khâu áo là cả một quá trình gửi gắm tâm hồn của người khâu áo đến với chiếc áo, điều mà được người Cơ Tu xem như niềm tự hào của dân tộc mình.

Vào các dịp lễ hội như Tết, lễ đâm trâu, mừng lúa mới, lễ kết nghĩa giữa hai làng anh em… Những tấm áo này được già làng, và một số ít nam nữ thanh niên mặc vào múa điệu tăng tung da dá truyền thống của người Cơ Tu vang vọng giữa núi rừng./.

Hoài Nam/ VOV Miền Trung