VOV4.Êđê- Mđing truh kơ sa bruă mkra mjing lŏ hma hơĭt kjăp jing leh klei thâo săng hŏng lu ƀĭng ngă lŏ hma ti Dak Lak. Amâo lŏ dôk boh klei tui tiŏ ênoh ênil čiăng lŏ mñă wĭt klei koh druôm - pla mrâo, ƀĭng ngă lŏ hma ƀrư̆ mđing hĭn kơ bruă mđĭ hnơ̆ng jăk ana pla mjing, mđĭ hnơ̆ng boh mnga hlăm 1 anôk lăn.

Thŭn 2019, Lê Văn Hùng ti alŭ 8, să Êa Tiêu, kdriêk Čư̆ Kuiñ bi mklă ba yua gru hmô krih êa mkiêt mkriêm kơ đang kphê 1 ha, mbĭt anăn pruê hbâo bi knar, kriê dlăng jăk klei hluă ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă kreh mâo hluê hdră dlăng kriê wiê ênăk đang kphê mơ̆ng Knơ̆ng ksiêm hriăm bruă kreh knhâo – kdrăp mrâo bruă lŏ hma dliê kmrơ̆ng Lăn dap kngư. Gru hmô anei pral mđĭ lar klei găl mâo, hnơ̆ng êa krih mâo mkiêt mkriêm hlăm brô 50% mkă hŏng hdră krih msĕ đưm êlâo, mbĭt anăn đru mkăp hbâo pruê, êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing lik leh mŭt truh ti phŭn, đru kơ ana pral dưi thiăm mbŏ mnơ̆ng tŭ jăk… Kyua anăn, ñu dưi mkiêt mkriêm 30% ênoh bi liê, mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk kphê. Lê Văn Hùng yăl dliê:

“Êlâo adih, kâo mtŭk mtŭl nanao hŏng ana kphê, mâo dŭm blư̆ mĭn srăng koh jih čiăng pla dŭm mta ana mkăn ba wĭt boh tŭ bruă duh mkra lu hĭn, ƀiădah mĭn wĭt mĭn nao anei jing mnơ̆ng pla djŏ guôp hŏng krĭng lăn anei kyua anăn bi hrô hŏng bruă khăt lui hĕ kâo lŏ duh bi liê, ba yua kdrăp mrâo čiăng bi hrŏ ênoh bi liê ƀiădah đru mđĭ hnơ̆ng mâo boh mnga, ênoh čhĭ trŭn ƀiădah hnư hrui wĭt ăt h’ĭt mơh”

Bùi Hữu Dũng, ti alŭ 2, să Êa Tiêu brei thâo, gŏ sang ñu mâo êbeh 1ha lăn kphê pla pluă tiu. Mâo klei đru kčĕ mơ̆ng Êpul hgŭm mnuih ngă lŏ hma să hluê hŏng dŭm adŭ mjuăt bi hriăm kơ hdră mnêč mrâo, ñu ăt jhŏng bi mlih hdră pla, pla pluă djŏ guôp hĭn lehanăn ba yua hdră mnêč mrâo mrang hlăm bruă pla mjing. Truh kơ ară anei, hŏng 1 ha kphê pla pluă tiu, grăp thŭn, gŏ sang ñu mâo êbeh 3,5 ton kphê asăr, giăm 2 ton tiu, hrui wĭt êbeh 200 êklăk prăk. Bùi Hữu Dũng, brei thâo:

Boh sĭt lač kơ klei ba yua kdrăp mrâo mâo boh mnga lu hĭn mkă hŏng hdră pla mjing êlâo. Êlâo dih knŏng pla kphê đuič amâo mâo hnơ̆ng tŭ lu ôh, ară anei pla pluă mâo mdua leh kơnăn ba yua hdră mnêč mrâo ăt mâo lu hĭn mơh. Bruă duh mkra đĭ truh 1,5 blư̆ mkă hŏng êlâo.

Bi mklă kphê lehanăn tiu jing 2 mta mnơ̆ng pla phŭn hlăm hdră mđĭ kyar bruă duh mkra ti alŭ wăl, Êpul hgŭm mnuih ngă lŏ hma să Êa Tiêu, kdriêk Čư̆ Kuiñ kreh nao bi hgŭm hŏng adŭ bruă lŏ hma, anôk mtrŭt mjhar bruă lŏ hma kdriêk mkŏ mjing dŭm adŭ mjuăt bi hriăm, ba jao kdrăp mrâo truh kơ ƀĭng ngă lŏ hma. Klă klơ̆ng bruă pla pluă tiu lehanăn kphê srăng ba wĭt boh tŭ kdlưn hĭn. Nguyễn Đắc Tiến, Khua êpul hgŭm mnuih ngă lŏ hma să Êa Tiêu, kdriêk čư̆ Kuiñ brei thâo:

“Tơdah pla pluă djŏ guôp, srăng mâo hnư hrui wĭt h’ĭt, mơ̆ng anăn ƀĭng ngă lŏ hma ƀuh klă pla pluă jing hdră djŏ guôp êdi, boh nik kphê hŏng tiu. Khădah ênoh čhĭ mâo mmông đĭ mâo mmông trŭn ƀiădah dŭm ênhă mâo boh mnga lu ăt mđĭ hnư hrui wĭt h’ĭt kơ mnuih ƀuôn sang. Mlan 10 – 11 – 12 hrui pĕ kphê, leh hrui pĕ truh kơ mlan 3 – 4 lŏ hrui pĕ tiu snăn hnư hrui wĭt h’ĭt mơh. Mơ̆ng anăn, mnuih ƀuôn sang hơ̆k kdơ̆k hlăm bruă msir klei ư̆ êpa bi hrŏ klei ƀun knap h’ĭt kjăp”./.

Leh wưng hrui pĕ, yan không jing wưng phung pla kphê ti Dak Lak mŭt hlăm wưng kriê dlăng kơrŭ wĭt đang kphê hŏng klei čang hmăng lŏ dơ̆ng mâo sa yan boh mnga lu. Bruă kriê dlăng kphê wưng anei mâo ya klei brei drei mđing? Pô čih klei mrâo mâo klei blŭ hrăm hŏng Nguyễn Văn Minh, Khua Anôk bruă mtrŭt mjhar lŏ hma kdriêk Čư̆ Kuin, čar Dak Lak kơ boh phŭn anei, alum kơ ƀĭng găp kăp mđing hmư̆:

- Ơ Nguyễn Văn Minh, kčưm mŭt hlăm yan bhang thŭn anei, si ngă klei hmăi mơ̆ng yan adiê hŏng bruă pla mjing kphê hlăm alŭ wăl?

-Nguyễn Văn Minh: Yan adiê thŭn anei jing jăk găl kơ dŭm mta ana kyâo pla mjing sui thŭn, hlăm anăn mâo ana kphê. Tơdah mđing hlăm wưng tết nguyên đán thŭn 2022, mâo 2 gưl dhul k’uă prŏng guôm kluôm ênhă pla mjing ti čar Dak Lak, hlăm anăn tŭ klei hmăi lu hĭn jing ana kphê. Hŏng klei hlơr thŭn anei, mơ̆ng akŏ wưng tết nguyên đán truh kơ ară anei jing jăk găl êdi. Amâo hlơr đei ôh, mâo klei hơĭt plah wah hruê leh anăn mmăt mlam, êa mkăp, pioh krih kphê ăt mâo klei hơĭt. Tơdah ƀĭng ngă lŏ hma ngă krih mkiêt mkriêm êa, krih bi kna čiăng rơ̆ng êa krih truh kơ knhal jih yan krih êa, ênhă lăn pla mjing kphê dưi krih mâo klei hơĭt, amâo mâo kƀah êa hlăm gưl krih knhal tuč.

-Msĕ ih mrâo mñă kơ mnuih ƀuôn sang čiăng dưn yua klei krih mkiêt mkriêm, bi kna čiăng rơ̆ng êa pioh krih kơ ana kphê. Sơnăn si ngă dưi dlăng jing krih mkiêt mkriêm leh anăn bi kna hnơ̆ng êa mâo?

- Nguyễn Văn Minh: Klei ngă bruă yăng đar mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma jing ƀăng kphê êlam, prŏng srăng krih lu, ƀăng êđal, ƀăng điêt srăng krih ƀiă, amâo djŏ krih hŏng sa hnơ̆ng êa. Yăng đar arăng srăng krih mơ̆ng 700 – 800 lit kơ sa ana hlăm sa blư̆ krih. Leh anăn mơ̆ng 20 truh kơ 25 hruê srăng lŏ nao krih gưl mkăn.

Hdră hmei mtă jing brei krih hŏng boh êlam ti gŭ 40 cm. Tơdah krih msĕ sơnăn knŏng krih mă mơ̆ng 400 – 450 lĭt kơ sa phŭn hlăm sa blư̆ krih.

Si ngă srăng mkă mâo mơ̆ng 400 – 450 lĭt kơ sa phŭn hlăm sa blư̆ krih, ƀĭng ngă lŏ hma čiăng mâo sa hdră. Krih mkă êlâo, leh anăn tui krih sơnăn. Sitôhmô diñu yua 2 tônô êa 200 lĭt, bi mbŏ êa hlăm anăn hlăm wang dŭm mnĭt leh anăn diñu srăng yua dŭm mnĭt bi mbŏ êa kơ 2 tônô anăn krih kơ 1 phŭn kphê jing srăng dưi krơ̆ng hnơ̆ng êa mơ̆ng 400 truh kơ 450 lĭt kơ sa phŭn hlăm sa blư̆ krih.

Tơdah ƀĭng ngă lŏ hma dưi ngă msĕ sơnăn, srăng mâo lu mta klei jăk găl. Tal 1 jing ai mă bruă ƀiă, mkiêt mkriêm êa pui, yua êa ƀiă leh anăn rơ̆ng kơ dŭm mta hbâo pruê amâo srăng đuê̆ ôh. Sitôhmô krih êa lu đei ñu srăng hram kơ gŭ hĭn, ƀĭng ngă lŏ hma lŏ luč sa kdrêč hbâo pruê. Hbâo pruê ară anei đĭ mơ̆ng 50 truh kơ 70% mkă hŏng dŭm wưng êlâo, kyuanăn ƀĭng ngă lŏ hma čiăng mâo klei mđing êdi. Bruă anei dưi rơ̆ng kơ êa krih leh anăn amâo luč ôh hbâo pruê hlăm gưl krih tal 2.

- Sơnăn, mbĭt hŏng bruă krih êa, klei dlăng kriê hlăm wưng anei ăt lŏ čiăng bi mbŏ dŭm mta jăk kơ ana kphê. Si ngă klei ih mtă kơ ƀĭng ngă lŏ hma hlăm bruă pruê hbâo hlăm dŭm gưl krih êa?

-Nguyễn Văn Minh: Klei mtă hlăm gưl pruê hbâo tal êlâo hlăm klei krih êa kơ ana kphê jing srăng pruê hbâo hlăm gưl krih tal 2, amâo djŏ ôh pruê hbâo hlăm gưl krih êa tal êlâo hĭn. Gưl krih tal dua, ƀĭng ngă lŏ hma srăng pruê hbâo Urê, amâo yua ôh hbâo NPK leh anăn pruê hŏng hnơ̆ng 2,5 tôn hlăm sa ha kơ sa blư̆ krih. Tơdah gưl krih tal êbâo pruê leh hbâo Sunfat, hlăm dŭm gưl krih kơ anăp srăng pruê hbâo NPK leh anăn mbŏ thiăm dŭm mta hbâo brŭ vi sinh msĕ si HUMIC, KOMIC amâodah jing hbâo brŭ doh čiăng bi mbŏ dŭm mta vi lượng kơ ana kphê, sơnăn kơh ana kphê mâo klei hơĭt.

-Bi kơ hruê mmông ară anei, ya mta klei mnơ̆ng ngă kreh mâo, leh anăn si ngă hdră čiăng gang mkhư̆, mdrao kơ ana kphê?

-Nguyễn Văn Minh: Hlăm yan bhang anei kreh mâo êh kan bi suôp leh anăn mnơ̆ng ngă kơ agha kphê. Yan bhang 2 mta anei srăng bluh đĭ ktang, tơdah ƀĭng ngă lŏ hma amâo dưi yua ôh dŭm hdră krih êa, sitôhmô krih hŏng ƀec, êa kčhiêt truh kơ grăp pŏk hla kphê amâodah yua dŭm mta êa drao sinh học čiăng gang mkhư̆ mơ̆ng gưl krih tal êlâo, eh kan bi suôp amâodah mnơ̆ng ngă kơ agha kphê srăng bluh lar jing klei srăng mâo yơh.

Hlăm bruă ba jao klei ngă bruă lŏ hma, hmei mâo nanao dŭm hdră êlan yua êa drao sinh học čiăng mdjiê eh kan bi suôp kơ ana kphê. Ƀiădah ƀĭng ngă lŏ hma ăt srăng mâo klei mđing, amâo djŏ ôh krih sa blư̆ dưi gang mkhư̆, ƀiădah srăng krih mñă leh 5 truh kơ 7 hruê kơh dưi gang mkhư̆. Kyua mta êa drao sinh học ñu mâo msĕ sơnăn leh. Êjai krih êa drao sinh học srăng krih êdi kơ leh pô krih êa, êjai ana kphê mâo ênŭm klei msah, amâo krih êa êa drao tơdah ka krih êa kơ kphê, ngă sơnăn srăng hmăi amâo jăk kơ ana kphê leh anăn wăt kơ êa drao, ngă sơnăn kơ êa drao sinh học dưi pia jing êđăp ênang.

-Lač jăk kơ ih lu!