VOV4.Êđê - Kdriêk Krông Ƀŭk čar DakLak ară anei mâo ênhă kphê lu êdi mơ̆ng čar Dak Lak êbeh 20 êbâo ha, truh 10% ênhă kluôm čar. Mkrah wah ênhă anei dưi pla sui hŏng anei êbeh 25 thŭn ară anei khua leh, amâo đei mâo boh mnga. Hlăm wang 2 – 3 thŭn hŏng anei, mnuih pla lŏ pla mrâo ƀiădah amâo hluê ngă kjăp klei ktrâo lač, ngă kơ mnơ̆ng pla amâo đei đĭ jing, đa djiê, luič liê lu hlăm bruă duh mkra. Anôk bruă lŏ hma alŭ wăl dôk pŏk lu hdră kñăm đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma lŏ wĭt pla mrâo mta mnơ̆ng anei:

Đang kphê lŏ wĭt pla thŭn tal 3 leh ti ênhă 1,1 ha mơ̆ng gŏ sang Lê Thanh Long, ti ƀuon E Kmu, să Čư Nĕ, kdriêk Krông Ƀuk ana amâo mâo thâo prŏng, kñĭ hla, lu ana djiê krô hĕ. Long brei thâo: đang kphê anei dưi lŏ pla mrâo thŭn 2019, hrô kơ đang kphê sui thŭn pla mơ̆ng thŭn 1995. Čiăng lŏ pla mrâo, ñu mgrơ̆ng mă hră ba yua lăn čan 200 êklăk prăk mơ̆ng knơ̆ng prăk wĭt ngă. Thŭn tal êlâo ana kphê đĭ jing jăk, truh thŭn tal 2, lu ana mâo klei bi knăl kñĭ hla, ana amâo bluh knăt, amâo thâo prŏng, boh nik djiê. Lông buič snăn ñu ƀuh lu ana mâo agha bi bŏk, brŭ anăn buič hwiê. Anei jing mta phŭn Long mâo mơ̆ng klei amâo tŭ jing: “Đang kphê sang pô êbeh 20 thŭn anăn pô lŏ pla mrâo. Hlăk lŏ pla mrâo snăn amâo ba lăn nao ksiêm dlăng hnơ̆ng kman amâodah mnơ̆ng ngă, knŏng ƀhu lăn hlăm brô 4 mlan kơh lŏ pla mrâo. Mjeh kphê jing mta TR4, ƀiădah blei ti kdriêk Krông Ƀuk amâo djŏ mơ̆ng Anôk ksiêm hriăm mjeh Ea Kmat ôh. Leh anăn hlăm brô thŭn tal êlâo snăn dưi, ƀiădah mŭt hlăm thŭn tal 2 snăn lu ana dơ̆ng djiê ram. Ară anei ana djiê snăn lui jih. Gŏ sang luič liê giăm 200 êklăk prăk.

Kphê jing ana pla mjing phŭn mơ̆ng mnuih ƀuôn sang ti kdriêk Krông Ƀuk. Kluôm kdriêk ară anei mâo êbeh 20 êbâo ha, hlăm anăn mkrah wah ênoh ênhă anei dưi pla mơ̆ng hlăk thŭn 1990 čiăng lŏ rŭ pla mrâo. Truh wưng anei, kluôm kdriêk lŏ pla mrâo mâo 15% ênhă, bi knar hŏng 2.500 ha. Hlăm anăn mâo êbeh 320 ha amâo tŭ dưn, boh nik lu đang djiê, ngă luič liê kơ bruă duh mkra.

Nguyễn Đình Kính –  K’iăng Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk brei thâo, mta phŭn ngă kơ lu đang kphê rŭ lŏ pla mrâo ti kdriêk amâo tŭ dưn mphŭn mơ̆ng bruă phung pla ngă ka djŏ hdră msĕ si: Ruah mjeh amâo jăk, amâo čuh ƀhu lăm, amâo ngă ôh klei ksiêm dlăng lăn ala, amâodah ba yua êa drao krih kơ mnơ̆ng pla mjing lu đei…

Nguyễn Đình Kính brei thâo, čiăng ngă tŭ dưn bruă rŭ lŏ pla mrâo đang kphê đru kơ mnuih ƀuôn sang, hŏng bruă hâo hưn mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang brei ngă jăk hdră rŭ lŏ wĭt pla mrâo mơ̆ng bruă lŏ hma, snăn adŭ bruă dôk gĭr pŏk ngă lu hdră êlan đru kơ mnuih ƀuôn sang “Adŭ bruă lŏ hma dôk mtă kơ mnuih ƀuôn sang brei ƀhu lăn amâodah pla ana ƀiă hruê mlan hlăm lăn djăp 3 thŭn, ba mta lăn nao ksiêm mkă kman; hlue ngă bi mlih ênhă ba yua lăn. Sitôhmô mnuih ƀuôn sang mâo 1 ha, snăn brei lŏ rŭ pla mrâo 1/3 ênhă, leh anăn rŭ lŏ pla mrâo dŭm ênhă adôk. Hŏng Hdră êlan đru kơ mnuih ƀuôn sang, adŭ bruă dôk bi hgŭm hŏng Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa dŭm să čih anăn čiăng kơ mnuih ƀuôn sang čih anăn blei mjeh jăk mâo boh mnga lu, dưi mdrơ̆ng hŏng klei adiê không kƀah êa čiăng mơĭt kơ dŭm knơ̆ng bruă mjeh bi mguôp blei ênoh mdul bi hrŏ hlăm brô 30% kơ phung pla mjing”.

Čar Dak Lak ară anei mâo 208 êbâo ha kphê, hlăm anăn mâo giăm mkrah wah dưi pla mơ̆ng 20 thŭn êlâo brei lŏ wĭt pla mrâo. Ti gŭ anei, nai prĭn Trần Vinh – Khua knơ̆ng ksiêm duah kơ bruă kreh knhâo – kdrăp mrâo bruă lŏ hma dliê kmrơ̆ng Lăn dap kngư srăng mtă kơ dŭm klei brei mđing hlăm bruă hluê ngă hdră lŏ pla mrâo đang kphê kñăm ba wĭt boh tŭ dưn, bi hrŏ klei mnơ̆ng pla amâo đĭ jing, đa đa djiê, ngă luič liê hlăm bruă duh mkra.

- Ơ nai prĭn Trần Vinh, akâo kơ ih brei thâo kơ boh sĭt bruă lŏ wĭt pla mrâo đang kphê leh khua ana ti čar Dak Lak hlăm hruê mmông êgao?

 Nai prĭn Trần Vinh: Hluê si klei hưn mdah, truh kơ ară anei čar Dak Lak knŏng mrâo lŏ wĭt pla mrâo hlăm brô 30% hlăm 200 êbâo ha kphê. Khădah ƀiă, ƀiădah boh tŭ hlăm bruă lŏ wĭt pla mrâo jing jăk êdi. Hlăm klei ksiêm dlăng, hmei tui ngă đa đa hdră kreh knhâo ăt ƀuh mâo klei jăk, dŭm đang kphê wĭt pla mrâo hluê si klei mtô lač mơ̆ng phŭn bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang ba mdah hlăk thŭn 2016 mâo kah knar mơ̆ng 5 truh kơ 6 tôn kphê asăr hlăm sa ha. Anei jing boh tŭ lu mkă hŏng hnơ̆ng kah knar. Êngao kơ anăn, hnơ̆ng tŭ jăk asăr kphê, boh prŏng asăr kphê ăt êgao hnơ̆ng mkă hŏng êlâo. Khădah sơnăn, êngao kơ năn ăt mâo đa đa ênhă pla mjing amâo mâo boh tŭ msĕ hŏng klei čang hmăng, luč liê hlăm klei wĭt pla mrâo.

-Ih mrâo lač leh mâo đa đa đang kphê wĭt pla mrâo ti čar Dak Lak amâo mâo boh tŭ msĕ hŏng klei čang hmăng, sơnăn, ya ngă phŭn agha truh kơ klei anăn?

Nai prĭn Trần Vinh: Msĕ si kâo mrâo lač leh, dŭm đang kphê amâo mâo boh tŭ hlăm klei wĭt pla mrâo jing kyua ƀĭng ngă lŏ hma amâo jăk uêñ ôh kơ đang kphê, kyuanăn amâo mâo boh tŭ. Êngao kơ anăn lŏ mâo dŭm mta mkăn, anăn jing ƀĭng ngă lŏ hma ka hluê ngă djŏ ôh dŭm klei mtô hdră êlan wĭt pla mrâo. Sitôhmô: Dŭm ênhă mâo mnơ̆ng ngă kơ ana kphê mơ̆ng 60 -70%, jăk hĭn srăng mlih pla dŭm mta ana kyâo mkăn, tơdah lŏ mgô̆ pla kphê amâo srăng mâo boh tŭ ôh. Lŏ dơ̆ng kơ anăn, dŭm đang kphê mâo klei mnơ̆ng ngă ƀiă mơ̆ng 20 -50% dưi lŏ wĭt pla mrâo, ƀiădah ƀĭng ngă lŏ amâo hluê ngă ôh klei bhiăn lui lăn mdei. Êngao kơ anăn, ƀĭng ngă lŏ hma čiăng ngă bruă ksiêm mkă lăn, mnơ̆ng ngă kơ agha kphê hlăm lăn, bruă anei yuôm bhăn êdi. Yăng đar tơdah gao hĕ bruă anei amâo srăng mâo boh tŭ ôh.

-Msĕ ih mrâo lač leh, boh phŭn klei amâo jing hlăm bruă wĭt pla mrâo jing kyua ƀĭng ngă lŏ hma amâo hluê ngă djŏ hdră wĭt pal mrâo, hlăm anăn mâo bruă lui lăn, ksiêm dlăng mta lăn. Sơnăn si ngă srăng ngă bruă anei?

Nai prĭn Trần Vinh: Bruă mprăp lăn jing yuôm bhăn sơnăk, mprăp lăn ti nei tal êlâo hĭn jing mta lăn ba nao ksiêm mkă, leh ksiêm mkă kơh drei srăng mprăp dŭm mta kơ bruă wĭt pla mrâo kphê. Čiăng ksiêm mkă lăn, ƀĭng ngă lŏ hma srăng mă lăn hlăm boh êlam 30 cm, 1 ha mă mơ̆ng 1 – 2 mta ksiêm mkă hlăm anôk mdê mdê leh anăn ba ti nei hmei ksiêm mkă. Hlăm anôk bruă hmei, mâo klei ksiêm mkă lăn, mnơ̆ng ngă dôk hlăm lăn. Leh mâo mta ksiêm mkă, phung ayŏng adei srăng ksiêm mkă leh anăn hlăk mblang kơ ƀĭng ngă lŏ hma, mơ̆ng anăn mâo hdră lŏ wĭt pla mrâo. Ƀĭng ngă lŏ hma dưi wĭt pla mrâo mtam tơdah hlăm lăn ƀiă mâo mnơ̆ng ngă, tơdah lu srăng pla dŭm mta ana kyâo mkăn mơ̆ng 1 – 2 thŭn êlâo čiăng bi jăk lăn amâodah lŏ wĭt pla mrâo mrâo mtam.

-Sơnăn, leh ngă bruă anei, ya mta bruă ƀĭng ngă lŏ hma lŏ dơ̆ng ngă leh kơ anăn?

Nai prĭn Trần Vinh: Bruă mprăp lăn hluê si hdră lač klă leh: Jing ƀĭng ngă lŏ hma srăng yua êdeh kčao, kčao mă hĕ jih phŭn, agha phŭn kphê êlâo anăn. boh nik jing ƀĭng ngă lŏ hma srăng ngă bruă anei ti yan bhang. Leh mă jih srăng ba čuh hĕ, amâo dưi lui hlăm đang kphê, tơdah lui srăng mâo mnơ̆ng ngă. Kkuai ƀăng hŏng êdeh kčao điêt, amâo kkuai ôh hŏng kngan, boh prŏng ƀăng jing 60 – 60 cm. Êjai pô kkuai srăng lŏ mă jih dŭm bĕ agha ka ênŭm čiăng bi hrŏ kman ngă kơ agha.

-Bruă pruê hbâo êlâo kơ pla êđai kphê amâodah ruah mjeh ăt yuôm bhăn sơnăk, dưi mơ̆ ih hlăk mblang kơ bruă anei?

Nai prĭn Trần Vinh: Čiăng wĭt pla mrâo tŭ jing, ƀĭng ngă lŏ hma srăng dưm eh kbao, eh êmô, grăp ƀăng srăng dưm mơ̆ng 10 -15 kg. Mjeh kphê wĭt pla mrâo ăt yuôm sơnăk, kyuadah mjeh amâo jăk srăng ênưih mâo mnơ̆ng ngă. Dŭm mta mjeh mâo hnơ̆ng tŭ jăk ară anei hmei mtă kơ ƀĭng ngă lŏ hma mblei pla mâo leh phŭn bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang tŭ yap jing TR4, TR9, TR14, TR15, amâodah mjeh Zace ti čar Dak Nông. Jih jang dŭm mta anăn jing mjeh jăk, ba wĭt boh tŭ êjai wĭt pla mrâo. Boh nik, kpŭng lăn êđai kphê srăng yua phŭn mâo kpŭng lăn prŏng 15 - 25 amâodah 17 -27, dŭm phŭn mâo kpŭng lăn prŏng anei srăng dleh mâo mnơ̆ng ngă hĭn.

-Bruă bi mdjiê mkhư̆ mnơ̆ng ngă hŏng čŭr ăt yuôm êdi, akâo kơ ih brei thâo kơ bruă anei?

Nai prĭn Trần Vinh: Čŭr drei srăng yua pioh mdjiê kman hlăm dŭm anôk lăn mâo klei mnơ̆ng ngă kjham. Yăng đar drei kreh yua êjai kčao ƀăng, grăp ƀăng hlăm brô 100 gram. Ƀiădah jăk hĭn jing ƀĭng ngă lŏ hma srăng mă hĕ jih agha ana kphê êlâo čiăng bi jih hĕ mnơ̆ng mngă.

- Sơnăn, čiăng lŏ wĭt pla mrâo kphê mâo boh tŭ, bruă mdjiê hluăt, mnơ̆ng ngă ăt yuôm bhăn êdi. Si klei ih mtă kơ bruă anei?

Nai prĭn Trần Vinh: Lŏ wĭt pla prâo, êjai drei hluê ngă djăp ênŭm klei mtă mơ̆ng phŭn bruă msĕ si: ksiêm mkă lăn, kkuai ƀăng, pla mjeh, drei lŏ srăng mđing kơ dŭm mta hluăt ƀơ̆ng hla, eh kan. Hlăm dŭm thŭn mrâo wĭt pla amâo jăk mâo lu ôh mnơ̆ng ngă, kyuanăn drei srăng krih êa brei djiê hĕ dŭm mta mnơ̆ng ngă, amâo yua đei ôh êa drao.

- Lač jăk kơ ih lu!