VOV4.Êđê - Dưi pŏk ngă mơ̆ng thŭn 2016 truh kơ ară anei, Hdră bi mlih bruă lŏ hma h’ĭt kjăp (VnSAT) hŏng bruă kphê, đru leh kơ ƀĭng ngă lŏ hma čar Gia Lai thâo săng hĭn dŭm klei mrâo kơ mnơ̆ng pla juăt mưng leh. Pla kphê, hŏng lu ƀĭng ngă lŏ hma Gia Lai ară anei amâo djŏ knŏng jing jik rơ̆k, klei ƀăng suaĭ êmăn, dôk ti gŭ adiê mđiă ktang, krah hjan prŏng ôh. “Hdră mnêč dlăng kriê wiê ênăk, “Kdrăp mrâo” hlăm bruă mkra mjing jing leh klei mđing tal êlâo, đru kơ mnuih ƀuôn sang mđĭ hnơ̆ng mâo boh mnga lehanăn mđĭ boh tŭ bruă duh mkra. Thŭn 2022 truh ti dŭm ƀuôn sang čar Gia Lai hŏng klei m’ak kơ sa yan ngă kphê mâo ênoh čhĭ đĭ, djŏ boh mnga, mnuih ƀuôn sang mđing hĭn kơ bruă ba yua kdrăp mrâo, čiăng kơ ana kphê đĭ jing mtah mda, mâo hnư hrui wĭt h’ĭt kơ gŏ sang.

Dŭm hruê anei, yan adiê thu leh anăn êăt, đang kphê mơ̆ng Ayŏng Siu Bôp ti ƀuôn Mnông Yô̆ 2, să Ia Ka, kdriêk Čư̆ Pah hla dliu leh, jing klei bi knăl ana kphê čiăng êa krih leh. Ayŏng Siu Bôp pŏk đĭng êa nao kơ đang kphê, kđăl hĕ êlan êa pom hlăm prŏng êa yua grăp hruê, leh kơ anăn mtam, êa êđăp krih kluôm grăp phŭn kphê. Ayŏng Siu Bôp brei thâo, grăp thŭn ayŏng mă nao dơ̆ng truh 10 hruê, mă mơ̆ng aguah truh kơ mlan čiăng bi leh sa tal krih êa kơ êbeh 2000 phŭn kphê. Bi ară anei knŏng pŏk kđăl mă đĭng êa, kdrăp krih êa mrâo mrang srăng hrô kơ jih ai mnuih. Siu Bôp brei thâo, mbĭt hŏng gŏ sang ayŏng, dŭm gŏ sang mkăn hlăm êpul bi mguôp mkra mjing, mnia mblei, bruă lŏ hma leh anăn hiu čhưn ênguê Ia Mnông ăt yua leh klei krih êa mrâo anei:“Êlâo dih êjai êpul bi mguôp ka brei hmei krih hŏng ƀec, hmei krih hŏng kngan, hlăm 1 ha srăng luč mơ̆ng 4 truh kơ 5 hruê. Mơ̆ng hruê hmei mdưm masin čŏng krih êa anei, 3 truh kơ 4 hruê leh yơh, amâo liê ai pô, ăt kăn liê pui kmlă leh anăn êa rei. Truh yan pô pŏk masin leh anăn pruê hbâo jing ênưih hĭn, mâo lŏ dleh dlan msĕ êlâo ôh.”

Mbĭt hŏng kdrăp krih mkiêt mkriêm êa, kyua mâo ênoh prăk duh bi liê mơ̆ng hdră mkăp VnSat, êpul bi mguôp mkra mjing - mnia mblei - bruă lŏ hma leh anăn hiu čhưn ênguê Ia Mnông, kdriêk Čư̆ pah lŏ duh bi liê 1 boh masin bi kah boh ksă, mtah, kdrăp bhu krô čiăng mkra mjing kphê hnơ̆ng tŭ jăk, duh bi liê 2 sang hjiê leh anăn 2 km êlan hlăm hma. Êbeh 300 čô nao hgŭm hlăm êpul bi mguôp dưi mtô mjuăt klei pla mjing kphê 4C. Amai Rơ Čom Seng ti ƀuôn Mnông Yô̆ 2, să Ia Ka, sa čô nao hgŭm hlăm êpơul bi mguôp brei thâo:“Pô pla mjing kphê amâo dưi pruê lu ôh hbâo NPK kyua mâo lu mta ăngre đei, pruê lu srăng hmăi amâo jăk kơ ana kphê leh anăn lăn, drei srăng pruê hbâo vi sinh. Hbâo vi sinh jing jăk kơ agha, kơ ana kphê, đru kơ ana đĭ hriê, mâo boh lu. Êjai pô yua lu hbâo ăngre, êa drao hluăt srăng hmăi amâo jăk kơ klei suaih pral pô”

Hluê si Lê Quốc Tuấn, k’iăng khua kiă kriê êpul ksiêm dlăng hdră mkăp VnSat čar Gia Lai, hdră mkăp mlih bruă lŏ hma kjăp VnSat dưi mkŏ mjing ti čar Gia Lai mơ̆ng thŭn 2015 truh kơ ară anei ti 6 kdriêk Čư̆ Prông, Đăk Đoa, Ia Grai, Čư̆ Pah, Đức Cơ, Mang Yang. Hluê anăn, hdră mkăp anei đru leh kơ dŭm pluh hdră mkŏ mkra, masin kơ 20 êpul êya ƀĭng ngă lŏ hma, êpul bi mguôp, mtô mjuăt klei pla mjing kphê kjăp leh anăn lŏ wĭt pla kphê kơ 15 êbâo gŏ sang ƀĭng ngă lŏ hma. Ăt mơ̆ng anăn, mâo leh 432 gŏ sang pla mjing kphê dưi lĭng čan hŏng ênoh prăk kluôm jing 185 êklai prăk čiăng lŏ wĭt pla mjing êbeh 1.470 ha kphê. Lê Quốc Tuấn brei thâo, wưng thŭn 2021 – 2022, hdră mkăp VnSat srăng lŏ mkŏ mjing dŭm hdră mkŏ điêt đru hrăm mbĭt hŏng dŭm êpul êya, êpul bi mguôp leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma hlăm bruă pla mjing kphê kjăp:“Bi kơ bruă mkra mjing kphê kjăp, knơ̆ng bruă kphê mơ̆ng hdră mkăp VnSat mâo leh dŭm hnơ̆ng čoh čuăn. Ƀiădah hlăm hruê mmông kơ anăp, čiăng kơ knŭk kna lŏ đru hlăm klei bi mguôp hŏng dŭm knơ̆ng bruă ba čhĭ, mkra mjing, đru dŭm anôk bruă mkŏ mkra čiăng kơ ƀĭng ngă lŏ hma dưi thâo klei kreh knhâo mrâo mrang hlăm klei ngă bruă mkra mjing kphê ƀrư̆ hruê ƀrư̆ mâo boh tŭ dưn hĭn.”

Tŭ ư mlih mrâo klei mkra mjing čiăng djŏ guôp hŏng boh sĭt anôk mnia mblei, ƀĭng ngă lŏ hma čar Gia Lai dôk mkŏ mjing klei bi tưn, bi lông mơ̆ng mnơ̆ng dhơ̆ng kphê alŭ wăl. Hnơ̆ng tŭ jăk đru kơ asăr kphê ti čar Gia Lai dưi truh kơ anôk mnia mblei mrâo, ba wĭt ênoh prăk hơĭt leh anăn kjăp kơ mnuih ƀuôn sang hlăm dŭm alŭ ƀuôn.