VOV4.Êđê - Lu mnuih Mnông ti krĭng knông lăn să Quảng Trực, kdriêk Tuy Đức tlaih mơ̆ng klei hiu duah mnơ̆ng ƀơ̆ng grăp hruê. Boh nik lu gŏ êsei gĭr ktưn tlaih ƀun, ƀrư̆ hruê kpưn đĭ kơ mdrŏng.

Truh kơ Bon Bu Prâng 1, să Quảng Trực, hlăm knhal jih thŭn mnga ana măkka hlăk čuh blang. Dua nah êlan mŭt hlăm ƀuôn, dŭm đang ana măkka mtah siam lă liă ală dlăng... Êlan mŭt hlăm ƀuôn bi k’ĭk êdeh êdâo, mnuih găn êrô bi mtluk bi mtlak hŏng bruă knuă pô.

Leh sa hrue mă bruă, mduôn Điểu Rây, Khua ƀuôn Bu Prâng 1, dôk mdei mnăm hĕ sa kčok kpiê mbĭt hŏng phung anak hlăm găp djuê. Ñu lŏ bi hdơr, mnuih hlăm ƀuôn êlâo dih jing gŏ êsei knap mñai sơăi, lu jing phung nao ngă hma, nao ngă lŏ lehanăn nao mă bruă mưn.

Ƀiădah, nga hma hang mdiê mboh ƀrư̆ hrue ƀrư̆ ƀiă, lehanăn amâo mâo djăp huă ƀơ̆ng ôh. Lŏ dơ̆ng hiu duah mă bruă mưn kơh ciăng mâo djăp êsei huă hlăm grăp hrue. klei ƀun ƀin, klei knap mñai dleh dlan tui kgue ƀuôn sang. Mduôn Điểu Rây lŏ bi hdơr: “ih hlăm sa wưng sui, hŏng gưl mnuih djuê ana Mnông ti Bu Prâng 1 hdĭp hŏng bruă ngă pưk ngă hma, hlue knhuah buh pla hđăp snăn dôk nanao hlăm klei ư̆ êpa yơh”.

Ƀiădah leh kơ anăn mâo bruă sang čư̆ êa alŭ wăl kčưm dơ̆ng đru phung ƀuôn sang ktrâo atăt hdră duh ƀơ̆ng. Thŭn 2012, bruă lŏ hma lehanăn kdriêk Tuy Đức lông ngă sa hdră bi hmô ba pla mjeh ana măkka, hbâo pruê đru kơ phung ƀuôn sang ti Bu Prâng 1 pla mjing.

Knuă dru kăp ktrâo atăt mơ̆ng bruă anei đru leh djă ti kngan ktrâo ti bruă, lehanăn tui tiŏ nanao hlăm jih bruă phung ƀuôn sang ngă, čiăng kơ thâo hdră dlăng kriê wiê ênăk ana mnơ̆ng pla. Mduôn Điểu Rây lŏ bi hdơr, hlăk anăn, lu mnuih amâo mâo čiăng pla ôh ana măkka. Kyuadah lač dôk guôn sui đei êla mâo ƀơ̆ng. Phung ƀuôn sang knŏng čiăng pla mdiê, khă bi mâo êsei huă grăp hrue leh truh yan wiă. Klei hiu duah êsei huă hlăm grăp hrue hlŏng jing leh klei mưng kơ phung ƀuôn sang hlăm ƀuôn. Ñu hlŏng mjing kơ klei hdĭp phung ƀuôn sang dôk nanao hlăm klei dleh dlan.

Tui si Nguyễn Hải Lý, Khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa să Quảng Trực, hlăk wưng anăn, čiăng kơ phung ƀuôn sang nao hlăm bruă pla ana măkka, dŭm gưl bruă sang čư̆ êa, mbĭt hŏng djăp êpul êya bruă truh hlăm grwap boh sang mtrŭt mjhar mđĭ ai, lehanăn bruă knuă.

Kyua mâo bruă sang čư̆ êa lehanăn dŭm êpul êya bruă jih ai tiê hur har sĭt suôr hŏng phung ƀuôn sang, mơ̆ng 2012 – 2015, mâo hlăm brô 300 ha ana măkka mâo pla ti Bu Prâng 1. Khădah snăn, bruă čiăng bi mlih klei bhiăn mưng hlăm phung ƀuôn sang kơ klei pla mjing ăt adôk kmô kơh srăng ba wĭt klei tŭ dưn sĭt. Plao, ti Bu Prâng 1, tuôm jing leh gŏ sang knap mñai, ară anei mâo leh klei bi mlih, leh ñu dơ̆ng hriăm bruă dlăng kriê ana măkka. Ana măkka jing ênưih pla mjing, djŏ guôp hŏng lăn lehanăn adiê ti Bu Prâng 1, snăn klei dlăng kriê wiê ênăk amâo mâo suăi ôh, ana măkka đĭ jing pral. Knŏng hlăm wang 2;3 thŭn, 200 phŭn ana măkka gŏ sang Plao pla mâo ƀơ̆ng leh. Leh kơ anăn, nanao hlăm grăp thŭn ñu mâo ba wĭt giăm 2 tôn asăr boh măkka. Hŏng ênoh čhĭ mơ̆ng 70 êbâo truh 90 êbâo prăk/kg, grăp thŭn ñu mâo ba wĭt hlăm brô 140 – 180 êklăk prăk.

 Gŏ sang Plao ƀrư̆ dơ̆ng hơĭt yơh, kpưn đĭ tlaih mơ̆ng klei dleh dlan. Plao yăl dliê: “Ana măkka đru bi mlih leh klei hdĭp gŏ sang kâo. Hmei mâo klei lač jăk prŏng êdi kơ Đảng, knŭk kna lehanăn bruă sang čư̆ êa djăp gưl. Klei hdĭp hmei ară anei amâo mâo lŏ knap mñai msĕ si êlâo ôh”.

Bi gŏ sang Điểu Ñuêč, to Bon Bo Prâng 1, ăt mrâo pla thiăm 300 phŭn ana măkka leh ƀuh klei tŭ dưn mơ̆ng 200 phŭn ana măkka pla mơ̆ng hlăk thŭn 2015. Dơ̆ng mơ̆ng hrue pla mjing ana măkka, ñu jêñ jêñ hĭn nao kơ pưk hma čiăng dlăng kriê mnơ̆ng pla mjing. Điểu Ñuêč yăl dliê “Ana măkka ba wĭt klei tŭ dưn êdi, lehanăn ênưih mơh pla mjing, čhĭ yuôm. Ară anei hlăm ƀuôn grăp boh sang thâo bi pla mjing ana măkka sơăi lehanăn mdul leh êdi mơh klei hdĭp. Kyua mâo ana măkka gŏ sang kâo tlaih leh mơ̆ng klei dleh dlan mơ̆ng thŭn 2019”.

Ana măkka yơh jing mnơ̆ng pla đru leh kơ phung ƀuôn sang mâo ênoh ba wĭt phŭn ti dŭm boh ƀuôn hlăm să Quảng Trực. Kluôm să mâo hlăm brô 500 ha ana măkka, kah knar mâo ba wĭt 1 tôn mkra/ha. Ară anei, phung ƀuôn sang čŏng dơng thâo lehanăn raih leh hlăm bruă dlăng kriê ana măkka. Mbĭt hŏng anăn, grăp thŭn, bruă sang čư̆ êa alŭ wăl mkŏ mjing jêñ jêñ adŭ mjuăt bi hriăm ktrâo atăt bruă dlăng kriê ana măkka kơ phung ƀuôn sang.

Să Quảng Trực mâo 2 êbâo 440 gŏ êsei, thŭn 2020 să mâo leh giăm 300 gŏ êsei tlaih mơ̆ng klei dleh dlan, klei hdĭp trei mđao, lu jing kbiă hriê mơ̆ng bruă pla mjing ana măkka. Ară anei hlăm să adôk êbeh 900 gŏ êsei ƀun. Lu gŏ êsei ƀun anăn ară anei dơ̆ng pla ana măkka leh sơăi mơ̆ng thŭn dih lehanăn thŭn anei, ƀiă kơ anei srăng mâo ƀơ̆ng. Bruă sang čư̆ êa alŭ wăl đăo knang, leh mâo ênoh ba wĭt hơĭt, klei hdĭp phung ƀuôn sang knư̆ hrue knư̆ dưi lŏ mđĭ hĭn, lehanăn diñu pral mơh srăng tlaih mơ̆ng klei dleh dlan.

Bruă pla mjing ana măkka jing leh bruă ba wĭt phŭn kơ klei hdĭp mda phung ƀuôn sang, lehanăn đru leh kơ phung ƀuôn tlaih mơ̆ng klei dleh dlan. Phung ƀuôn sang dơ̆ng bi mlih leh mơh hdră duh ƀơ̆ng lui hĕ klei bhiăn hđăp knŏng nga hma hang, ƀiădah thâo duh bi liê, dlăng kriê wiê ênăk ana măkka lehanăn lu mta ana mnơ̆ng pla mkăn./.