Dŭm hrue dôk “dôk êjai jưh knang”

Pưng myưn jing hdră mđung asăp tal êlâo mơ̆ng hdră mđung asăp jih jang mnuih djuê ƀiă mơ̆ng Sang mđung asăp blŭ Việt Nam mâo mđung ti alŭ wăl lăn dap kngư, mơ̆ng leh lăn čar mâo klei hluh lir, phung ngă bruă mđung asăp blŭ hŏng klei Ê Đê “mâo hĕ klei găl” čiăng yăl dliê kơ jih jang kdrăp pô ngă bruă mphŭn dô. Y Khem Niê, ară anei jing mnuih ngă bruă sui hĭn êdi (mŭt mă bruă ti anôk bruă anei mơ̆ng hlăk thŭn 1994) lŏ yăl dliê: Leh anôk bruă Jưh dôk ti Lăn Dap Kngư mâo mkŏ mjing, anôk mă bruă ka mâo mnơ̆ng mnuă ôh, jing anôk dôk mưn yua mơ̆ng anôk bruă Đang dliê knŭk kna mkuôm Yook Đôn khă bi plă pliê (ti sang mrô 60 Nguyễn Chí Thanh, ară anei jing êlan Nguyễn Tất Thành).

Bruă mkra hdră mđung asăp wưng anăn knŏng jưh knang kluôm dhuôm kơ Sang mđung asăp, mđung rup čar Daklak. Kdrêč klei mrâo lehanăn hdră kluôm mơ̆ng Klei Yuăn, mâo êpul čih klei mrâo, čih mkra dăp mơ̆ng dŭm hră klei mrâo gưl dlông, lehanăn alŭ wăl jing mơ̆ng hră klei mrâo mơar, mơ̆ng anăn jao kơ êpul čih mblang tĕk tĕk kčoh hŏng masin kčoh hră hđăp, đa đa čih hŏng kngan. Leh ruĕ mblang, phung răk hdră mđung asăp lŏ đĭ êdeh wai jơ̆ng nao truh kơ sang mđung asăp blŭ, mđung rup čar Daklak ti êlan Độc Lập – ară anei pia êlan Lê Duẩn – klă anăp hŏng sang dăp pioh ngăn drăp čar Daklak, knang kơ Y-Tuiñ Kmăn lŏ mkra klei leh mblang êlâo kơ mŭt răk. Hlăm wưng anăn, kdrăp mă asăp mơ̆ng Sang mđung asăp blŭ jing dôk ba yua kdrăp hđăp đưm hŏng bŭl thep prŏng. Hŏng mnuih mrâo mŭt hriăm ngă bruă mđung asăp mơh, răk soh wĭt soh nao, snăn ngă kơ masin mă asăp, tơl ksuă bŭl thep, thâodah tloh, lŏ mduê wĭt mduê nao lu blư̆, kyua anăn luič lu mmông êdi dưi bi leh sa kdrêč klei mrâo. Leh msĕ snăn, phung ngă bruă mđung asăp lŏ dôk guôn mơ̆ng leh jih mkra hdră mđung asăp mơ̆ng čar êlâo kơh truh ti gưl pô mŭt răk, kyuanăn tăp năng truh adiê tlam mmăt mâo leh sa hdră mđung asăp. Phung ngă bruă mđung asăp, lŏ tŏk trŏk đĭ êdeh wai wĭt kơ sang pô adiê mmăt leh. Nanao msĕ snăn, amâo mâo mđing kơ mđiă hjan, jih thŭn mlan Dôk jưh knang anôk mañ dôk sui mơh čiăng mâo mđung asăp lehanăn mđĭ kyar hdră mđung asăp blŭ hŏng klei Ê Đê, tưl truh ti wưng Anôk bruă jưh dôk ti lăn dap kngư dưi mâo hĕ sa boh sang prŏng siam mă bruă ti kang êlan ktlah mpă Lý Thường Kiệt – Phan Bội Châu.

Gưl phung ngă bruă tal êlâo hlăm hdră mđung asăp blŭ klei ÊĐê ară anei lu wĭt mdei jih thŭn msĕ si: Y Ler Niê, H’Ngơi, Y Thoan, H'Wiăk, H'Mrư Ayŭn, H'Nga Êban, Ksor Roza. Bi Y Khem Niê jing mnuih knhal tuič hlăm êpul gưl êlâo ăt dôk čung atăt phung hđeh gưl mrâo lŏ čuê ngă bruă digơ̆ hŏng klei pral kdal, hur har jih ai tiê kơ bruă anăn jing H’Yawut Ƀuôn Yă, H’Nêč Êñuôl; Y-Bel Êban, čiăng kơ hdră mđung asăp blŭ hŏng klei ÊĐê mơ̆ng sang mđung asăp blŭ Việt Nam lŏ dơ̆ng hriê kơ prŏng hĭn.

“Nao truh anăp, blŭ leh pruĕ”

Bruă phŭn mơ̆ng phung ngă bruă mđung asăp blŭ hŏng klei blŭ mnuih djuê ƀiă, ti anôk bruă jưh dôk ti lăn dap kngư anei anăn jing mblang lehanăn răk, ƀiădah mơ̆ng phŭn hrue tal êlâo mkŏ mjing, Êpul khua kiă kriê anôk bruă mâo leh klei mtrŭt mjhar, mđĭ ai lehanăn čung atăt phung ayŏng amai adei hiu hlăm ƀuôn sang, čih mă klei mrâo, klei čih, mă asăp klei kưt muiñ, klei yăl dliê đưm, lehanăn mâo klei bi blŭ hrăm hŏng ƀĭng hmư̆ hdră mđung asăp. Mơ̆ng anăn, hdră mđung asăp djăp djuê ana ti lăn dap kngư djă ba ai êwa mơ̆ng klei hdĭp hlăm ƀuôn sang, bŏ hŏng klei jăk êdi.  30 thŭn lehanăn dŭm klei đuĕ hiu djă pioh leh lu klei bi hdơr jăk siam.

Pô ngă bruă Am Zứt (hdră mđung asăp blŭ klei Ba Na) yăp dliê kơ klei jing anak sa čô hđeh 7 thŭn, bŏ hŏng klei mơak. Anăn jing klei pô thâo mkra klei kưt muiñ Linh Nga Niê Kdăm (K’iăng khua anôk bruă) hlăk anăn nao hlăm klei bi tuôm hŏng ƀĭng hmư̆ hdră mđung asăp ti ƀuôn Kơjêng, să AYun, kdriêk Mang Yang, čar Gia Lai. Hlăk anăn dôk mâo klei ngă yang hlăm ƀuôn. Tui si klei bhiăn mnuih Ba Na, grăp blư̆ ƀuôn mkŏ mjing klei ngă yang, snăn jing hrue kăm biăt, amâo mâo drông tue ôh. Ƀiădah ƀri mơh, hrue anăn jing hrue ngă yang mơak mâo tue hriê čhưn, snăn Am Zứt mâo mmông găl nao čhưn hŏng ƀuôn sang. leh mâo klei bi blŭ tlao kkuh čhưn, snăn mnuih ƀuôn sang thâo Am Zứt – mnuih kreh blŭ hrăm hdră mđung asăp blŭ klei Ba Na mơ̆ng sang mđung asăp blŭ Việt Nam, jăk snăk, siam snăk! Amâo mâo djŏ knŏng dŭm anăn ôh, mnuih ƀuôn sang lŏ thâo kơ   Am Zứt jing anak kơ aê A ƀuôn riêng gah. Leh thâo klei anei, snăn pô sang lač: “Ih jing anak kơ čô kâo hlăm sang anei”! lehanăn ñu ktrâo sa čô hđeh mrâo 7 thŭn lehanăn lŏ lač: “Adih jing ama ih lah”. Am Zứt bi kngăr dlăng kơ sa čô hđeh. Pô sang lŏ yăl dliê: “Ñu mâo anăn mđrĭng hŏng anăn ama ih lah”. Mmông anei kơh Am Zứt ƀrơ̆k hdơr tui si klei bhiăn mnuih djuê ana Bahnar: Tơdah mâo anăn mđrĭng msĕ, jing ayŏng adei, khădah dua čô yap jing msĕ si sa. Snăn ñu nao mă kngan hđeh điêt anăn lehanăn kkuh kơ ama mda. Mơ̆ng anăn klei bi yăl dliê mơak mñai amâo mâo klei lŏ bư̆ ban djŏ djuôn ôh, mjhua hŏng mmông msĕ snăn Linh Nga Niê Kdăm mbĭt hŏng Am Zứt mjing hrue anei, jing mmông bi tuôm hŏng ƀĭng hmư̆ hdră mđung asăp, mâo ba wĭt leh klei tŭ dưn jăk.

Jing phung ngă bruă mơ̆ng sang mđung asăp blŭ, grăp hrue dôk mblang lehanăn nao răk ti adŭ mă asăp, ƀiădah diñu ăt kreh đuĕ hiu nao hlăm ƀuôn sang ngă bruă msĕ si phung čih klei mrâo mơh. Hlăm grăp gưl đuĕ hiu truh hŏng ƀuôn sang, snăn mâo lu mta klei năng bi hdơr snăk. Kyua mơ̆ng dŭm klei đuĕ hiu msĕ snăn yơh, lŏ dơ̆ng mâo dŭm mta klei mrâo, klei čih jăk lač kơ ai tiê klei hdĭp anak ƀuôn sang pô, mjing kơ hdră mđung asăp blŭ jăk hĭn.

Pô mbruă jing pô đru

Hlăm jih jang 6 Hdră mđung asăp blŭ mnuih djuê ƀiă mơ̆ng anôk bruă jưh dôk ti lăn dap kngư snăn hdră mđung asăp blŭ hŏng klei M’Nông yơh jing mda thŭn hĭn. Lač jing mda thŭn hĭn ăt mâo 17 thŭn leh mơh. Wưng mđung asăp tal êlâo mơ̆ng 4 čô hlăm êpul djuê ana Mnông hlăk ti thŭn dôk mda asei sơăi, mâo iêo ruah mơ̆ng ƀuôn sang digơ̆ pô ti Daknông lehanăn Daklak

Hlăk anăn, Anôk bruă jưh dôk ti lăn dap kngư iêo jak awa Điểu Kâu – jing mnuih thâo lu kơ klei blŭ djuê ana Mnông, čiăng ktrâo atăt mtô bi hriăm hđeh êdam êra Mnông mrâo mŭt mă bruă. Hlăm wưng anăn, khădah thŭn đuĕ nao kơ mduôn leh ƀiădah klei mĭn ăt dôk kjăp, ktrâo atăt brei kơd igơ̆ mơ̆ng grăp boh blŭ, boh hră klei čih, lehanan dhar kreh mơ̆ng djuê ana M’Nông kơ jih jang ayŏng amai adei ngă hdră mđung asăp. Thị Đoắt (Khua êpul hdră mđung asăp djuê ana M’Nông) lač: Hŏng jih jang ayŏng amai adei ngă hdră mđung asăp klei M’Nông, snăn awa Điểu Kâu amâo mâo djŏ knŏng jing nai mtô boh hră klei M’nông ƀiădah lŏ jing msĕ si sa čô aê, sa čô ama bŏ hŏng klei thâo khăp, čung atăt anak čô đĭhriê kơprŏng hlăm klei hdĭp dhar kreh. Bi hriăm mơ̆mng knhuah dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă, klei blŭ tlao nao hriê, mđing uêñ kơ jih jang klei hdĭp amuôn adei êjai dôk kbưi hŏng amĭ ama găp djuê, đuĕ hriê kơ ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt. Kyua anăn yơh hŏng awa Điểu Kâu mnuih mâo klei khăp êdi hŏng hdră mđung asăp klei M’Nông./.