Dưi lông ngă mbĭt tuh mnơ̆ng hŏng lăn čuh hŏng kngan mnuih Mnông Rlăm ti să Yang Tao, kdriêk Lăk, čar Dak Lak hlăm gưl hiu čhưn ênguê ti Việt Nam, Catherine Salois, tuê hiu čhưn mơ̆ng Canada bi êdah klei jăk mơak. Ñu brei thâo, anei jing gưl tal êlâo ñu dưi ƀuh sa hdră mkra mnơ̆ng hŏng lăn čuh hŏng kngan ƀiădah jih hdră bi leh mnơ̆ng dhơ̆ng msĕ si sa klei kdŏ hŏng klei jăk snăk, raih snăk mơ̆ng phung mniê thâo mbruă.

Kâo ka tuôm ƀuh ôh klei anăn, kâo ka tuôm ngă ôh, ƀiădah anăn jing sa klei jăk snăk čiăng thâo kơ klei hdĭp mnuih ƀuôn sang tơdah mkra mjing mnơ̆ng hŏng lăn čuh. Leh anăn kâo ƀuh phung mniê mă bruă kriăng snăn. Hŏng kâo, hdră ngă anei mdê hjăn, msĕ si diñu dôk kdŏ hlăk êjai dar jŭm čiăng mmuôn mjing mnơ̆ng. Năng ai tơdah mâo wăt ênhiang mmuiñ snăn ñu srăng msĕ si sa klei kdŏ”.

 Jing bruă hŏng kngan sui leh mơ̆ng mnuih Mnông leh anăn Êđê ti Dak Lak ƀiădah ară anei bruă mkra mnơ̆ng hŏng lăn čuh knŏng mâo ti ƀuôn Dơng Băk, să Yang Tao, kdriêk Lăk. Ênoh mnuih thâo bruă ăt knŏng adôk dŭm pluh čô, ênoh mnuih dôk ngă bruă lŏ mâo ƀiă hĭn mơh.

Hlăm dŭm thŭn giăm anei, hŏng klei đĭ kyar bruă hiu čhưn ênguê lông ngă bruă mbĭt, bruă tuh mnơ̆ng hŏng lăn čuh msĕ si dưi “lŏ hdĭp”. Pô thâo mbruă H Phiết Uông, ti ƀuôn Dơng Bắk brei thâo: kyua mâo klei đĭ kyar mơ̆ng hiu čhưn ênguê anăn ƀrư̆ mâo lu mnuih thâo kơ bruă tuh mnơ̆ng hŏng lăn čuh, buôn Dơ̆ng Băk drông ƀrư̆ hruê ƀrư̆ lu tuê hiu čhưn nao dlăng, lông ngă bruă. Ăt mơ̆ng anei, mâo thiăm lu amai adei mniê čang hmăng hriăm leh anăn djă pioh bruă.

Anei jing ênoh yuôm mơ̆ng aduôn aê pioh brei kơ drei.  Msĕ si hlăk đưm snăn knŏng mkra čhiên mngan, gŏ bưng, gŏ tŭk êa amâodah hbŭ dưm braih. Ƀiădah ară anei lŏ mâo thiăm rup hlô mnơ̆ng msĕ si êman, kbao, ŭn, êmô, mâo lu rup jăk siam pô bi mĭn leh anăn mmuôn. Kyua mâo hiu čhưn ênguê, tuê hriê leh anăn mâo klei čiăng snăn hmei srăng mkra mnơ̆ng tui si diñu čiăng.

Amâo djŏ knŏng ti ƀuôn Dơng Băk čar Dak Lak ôh, mđĭ kyar hiu čhưn ênguê mguôp hŏng răng mgang dhar kreh ară anei jing hdră nao mâo lu ƀuôn sang ti dŭm čar krĭng Lăn Dap Kngư mđing dlăng, kñăm bi klă dŭm boh phŭn hlue si Hdră mtrŭn mrô 23 thŭn 2022 mơ̆ng Phŭn bruă kđi čar kơ mđĭ kyar krĭng Lăn Dap Kngư truh thŭn 2030; hnơ̆ng trah dlăng truh thŭn 2045. Hlue anăn, hdră kñăm kčah jing mđĭ kyar dŭm anôk hiu čhưn ênguê prŏng, mkŏ mjing dŭm ktuê êlan hiu čhưn ênguê, mnơ̆ng dhơ̆ng hiu čhưn ênguê mguôp hŏng knhuah dhar kreh dŭm djuê ana Lăn dap Kngư. Hŏng hdră tă anei, dŭm čar hlăm krĭng pŏk ngă leh lu hdră msir klă đru kơ mnuih ƀuôn sang răng mgang čing čhar leh anăn dŭm mnơ̆ng dhar kreh mguôp hŏng mđĭ kyar hiu čhưn ênguê ti dŭm alŭ wăl. Nguyễn Thị Thanh Lịch, K’iăng Khua Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar gia lai brei thâo hdră ngă ti čar:

Mâo dŭm klei bhiăn hdră êlan mdê mơ̆ng čar čiăng đru kơ gru hmô anei mđĭ kyar, boh nik mđĭ kyar hlue si boh êlam, mguôp hŏng dhar kreh. Hlăm anăn, êpul êya dŭm djuê ana ti ƀuôn sang anăn, diñu jing phung phŭn leh anăn diñu jing phung đru mguôp mjing mnơ̆ng dhơ̆ng hiu čhưn ênguê jăk hĭn leh anăn mguôp hŏng bruă răng mgang dhar kreh êpul êya dŭm djuê ana.

Hŏng lu klei gĭr leh anăn bruă ngă lu jơr hlăm thŭn 2023, hiu čhưn ênguê ti dŭm čar Lăn Dap Kngư mphŭn kơrŭ wĭt leh sa wưng êdu awăt kyua klei ruă tưp Covid-19. Knăm mơak dhar kreh, mjuăt ktang asei mlei leh anăn hiu čhưn ênguê dŭm djuê ana krĭng ăn Dap Kngư tal sa ti čar Kon Tum; hruê kăm knăm dhar kreh, hiu čhưn ênguê čar Gia lai; Knăm mơak dhar kreh dŭm djuê ana čar Dak Lak; Knăm mơak kphê Ƀuôn Ama Thuôt tal 8, jing dŭm bruă ngă prŏng, iêô jak dŭm êtuh êbâo tuê hiu čhưn. Jih 3 čar, hlăm thŭn drông êbeh 1,2 êklăk čô tuê hiu čhưn, đĭ mơ̆ng 16 truh êbeh 22% mkă hŏng thŭn 2022.

Mbĭt hŏng dŭm knăm mơak dhar kreh, mnuih ƀuôn sang dŭm alŭ wăl jhŏng mjing mnơ̆ng dhơ̆ng hiu čhưn ênguê mrâo mơ̆ng klei mdê hjăn dhar kreh êpul êya. Dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng hiu čhưn ênguê tal anei mâo lu tue khăp blei. Pô thâo mbruă êdah êdi A Biu, ti ƀuôn Klêč, să Ngọc Bay, ƀuôn prŏng Kon Tum, čar Kon Tum brei thâo:

Čiăng hưn mdah kơ dhar kreh Lăn Dap Kngư snăn ti sang kâo ngă leh sa anôk hiu čhưn ênguê. Boyh kdrŭt phŭn jing kyua phung riêng gah, ƀĭng găp, ayŏng adei, boh nik tuê hiu čhưn. Hlăk êjai diñu hriê ti sang kâo snăn jih gŏ sang, mơ̆ng anak čô dôk mam ăt hmư̆ mơh ênai čing, tơdah amĭ ƀă ti rŏng ñu ăt kđưt tluôn mơh. Klă sĭt mnuih ƀuôn sang srăng ƀuh klei bi hgŭm kjăp hlăm êpul êya. Tal dua jing pô ăt lŏ kơrŭ wĭt ênai čing. Răng mgang dhar kreh mguôp hŏng hiu čhưn ênguê snăn amâo djŏ knŏng dŭm čar hlăm ala čar ôh ƀiădah phung tuê ala tač êngao ăt khăp mơh.

Dŭm mnơ̆ng dhơ̆ng hiu čhưn ênguê mơ̆ng êpul êya, kyua mnuih ƀuôn sang mjing hlăk ƀrư̆ mâo lu mnuih ƀuôn sang leh anăn tuê hiu čhưn thâo. Klei anei amâo djŏ knŏng mjing mnơ̆ng dhơ̆ng dhar kreh jăk siam iêô jak tuê hiu čhưn ôh ƀiădah lŏ đru răng mgang, mpŭ kơ mnơ̆ng dhar kreh krĭng Lăn Dap Kngư. Mơ̆ng anei, lu ênoh yuôm dhar kreh dưi kơrŭ wĭt, mjing klei iêô jak čiăng mđĭ kyar hiu čhưn ênguê, ba yua klei găl mâo leh ti alŭ wăl krĭng Lăn Dap Kngư./.