Pô mbruă Rơ Châm Nha brei thâo, mơ̆ng điêt kreh nao kơ pưk hma mbĭt hŏng amĭ ama, hlai mbĭt hŏng dŭm ênhiang mmuñ mơ̆ng amĭ, dŭm mlam m’ak ti djiêu kpur pui dôk trơ̆ng blăk hmư̆ aê aduôn khan. Dơ̆ng mơ̆ng anăn, ênhiang mmuñ, klei khan, dŭm klei yăl dliê djuê ana mơ̆ng mnuih Jarai kma leh hlăm Rơ Châm Nha. Hluê si ñu, čiăng dưi yăl dliê kahn brei mâo klei mĭn mrâo, thâo bi mĭn ƀuh, thâo blŭ tlao, klei mdrơ̆ng hŏng dŭm mta mrâo, dưi bi êdah klă klei mâo mơ̆ng mdê bi pô hlăm klei yăl dliê. Tui hluê hŏng mnuih yăl dliê snăn klei khan mâo dŭm mta klei mdê ƀiădah boh phŭn amâo mâo klei mlih ôh.

Drei mrâo hmư̆ leh sa kdrêč đŭt klei khan Jiông dôk H’Bia Pơsêh mâo pô mbruă Rơ Châm Nha yăl dliê. Anei jing klei khan yăl dliê kơ Êdam Jiông dôk H’Bia Pơsêh jing sa čô mniê kƀăt siam. Ñu mâo klei myang thâo răng mgang pô lehanăn anăp klei ngă jhat ƀai mơ̆ng phung ksơ̆k. Mâo lu phung êkei êdam, prŏng siam nao êmuh ñu ngă mô̆ ƀiădah ñu amâo ư. Knŏng mâo Êdam Jiông ƀun knap, mnuih jăk ƀiădah mâo ai ktang. Myun sa hruê nao hlăm dliê pĕ djam, leh dôk bi yăl dliê, ƀuh êkei êdam ƀun anei thâo blŭ hrăm lehanăn ktang kyua anăn H’Bia Pơsêh ư nao êmuh klei anei ngă ung pô. Leh wĭt dôk mbĭt, hdĭp hŏng H’Bia Pơsêh amâo sui, êdam Jiông hmư̆ hing anak amiêt ti ƀuôn kbưi dih, siam kƀăt hŏng kiê kngan thâo mbruă, thâo čhĭt mñam, pơ̆k mñam hing êdi hlăm krĭng, ñu akâo kơ mô̆ čiăng nao dlăng mniê anăn. Êlâo kơ nao, êkei anei găn lu klei lông dlăng mơ̆ng kmha êkei msĕ si luê ênao êa eh kbao, tơdah dưi luê găn srăng brei nao, bi amâo dưi srăng dôk ti sang. Êdam Jiông găn jih klei anei lehanăn dưi đuê̆ nao.

Tơdah dưi êmuh, ya ngă dưi hdơr jih klei yăl dliê dlông msĕ snăn, sui msĕ snăn? Pô mbruă Rơ Chom Nha brei thâo:

“Kâo hmư̆ phung khua mduôn hlăm ƀuôn yăl dliê. Hlei pô thâo yăl dliê, thâo khan arăng srăng yăl dliê kơ pô hmư̆, pô hriăm ƀrư̆ ƀrư̆ mơ̆ng diñu. Klei khan ti sang pô hriăm mơ̆ng aê aduôn, mơ̆ng amĭ ama hlăm adiê tlam mmăt êlâo kơ nao pĭt; amĭ ama aduôn aê kreh yăl dliê klei đưm kơ phung čô anak hmư̆; bi nao hlăm êngao, mjĕ mjuk hŏng ƀuôn anei ƀuôn adih, nao kơ pưk hma, pĭt hlăm dliê, hiu mă kan, pĕ djam mtam kreh hmư̆ phung khua, ƀĭng găơ thâo yăl dliê bi yăl dliê yơh, jih jang hmei dưi hriăm hlăm mmông msĕ snăn”.

Hruê anei, hlăk klei hdĭp mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng mnuih ƀuôn sang dưi mkra mđĭ, kdrăp hlap lêñ mjĕ mjuk maoa lu snăn dŭm klei khan mơ̆ng mduôn Nha ăt hin mơh. Ară anei, knŏng hlăm dŭm knăm m’ak, pô mbruă Rơ Châm Nha lŏ mâo mmông găl khan kơ jih ƀuôn mđing hmư̆. Êngao kơ khan, pô mbruă Rơ Châm Nha lŏ thâo mmuñ, thâo hlăp lehanăn mkra lu kdrăp tông ayŭ djuê ana msĕ si: kni, t’rưng, brô̆, klông put, gông.

Lŏ hdơr hlăk ênuk dôk êdam, pô mbruă Rơ Châm Nha brei thâo, hlăm adiê mlam mlan pŭr, phung êkei êdam dôk pĭt ti sang roong, mâo dŭm phung khua mduôn nao truh ti sang roong blŭ hrăm hŏng phung êdam, di ñu yăl dliê khan, mmuñ mbĭt. Amâo dah dŭm mmông ƀuôn sang mkŏ mjing knăm ƀơ̆ng êmô, kbao, mnăm kpiê čeh mâo lu mnuih diñu ăt yăl dliê khan kơ jih ƀuôn hmư̆. Dhar kreh mnăm kpiê čeh, mnăm êjai blŭ hrăm êjai, hlăk dôk guôn truh tuôr pô mnăm snăn dôk hmư̆ phung mbruă yăl dliê khan êjai, Rơchom Nha pô khăp hmư̆ klei khan hlăk dôk hđeh, grăp blư̆ mâo mmông găl ñu hmư̆ lehanăn hlŏng tui hriăm. Ñu brei thâo:

“Hlăk dôk êdam, hmư̆ sa blư̆ amâo yŏng mđing, amâo khăp amâo dưi hriăm ôh, hmư̆ hlŏng wor mtam. Ƀiădah kâo dê sĭt hmư̆ mđing êdi, kyua hlăm klei khan mâo mta phŭn hriăm mjuăt lu klei msĕ si hlăm klei duê, klei bhiăn, klei mưng, dhar kreh blŭ tlao jăk mơ̆ng ƀuôn sang mâo s’aĭ hlăm klei khan. Si tô hmô, hlăm hdră mkŏ dăp, ƀuah mkra amâo dah bi mgrăng klei amâo thâo bi djŏ, klei keh koh hlăm ƀuôn sang ăt dưi bơ̆k bâo hlăm klei khan. Kâo ƀuh klei anăn yuôm bhăn êdi lehanăn brei tui hriăm čiăng lŏ čuê kơ phung čô anak. Hlăm anăn, yăl dliê koe klei kreh kriăng, yăl dliê kơ phung jhŏng ktang, đru dŏng mtlaih ƀuôn sang, đru kơ mnuih ƀun … mâo s’aĭ hlăm klei khan.

Gŏ sang ñu mâo 2 čô anak ƀiădah amâo mâo pô myun hŏng bruă dhar kreh djuê ana. Ƀrô mơh, ñu mâo čô jing Rơ Châm Tứ (kkiêng 2009) mâo klei thâo lehanăn khăp m’ai hŏng ênhiang mmuñ djuê ana, dhar kreh mơ̆ng đưm. Kyua anăn, pô mbruă Rơ Châm Nha jih ai tiê mtô mtă hŏng klei čang hmăng lŏ mâo mnuih čuê. Kyua mâo klei thâo, snăn dơ̆ng mơ̆ng dôk hriăm gưl sa, Rơ Châm Tứ mâo klei thâo kơ hdră kdŏ mmuñ, hdơr dŭm ênhiang mmuñ djuê ana hŏng đŏk êdu ê’un. Adiê mmăt mmông wăn, Rơ Châm Tứ kreh dôk hŏng aê Rơ Châm Nha, hmư̆ aê yăl dliê, lehkơnăn aê pĕ brô̆ čô mmuñ. Knŏng dŭm thŭn, Rơ Châm Tứ jing leh “Pô mbruă điêt” mbĭt hŏng êpul kdŏ mmuñ mơ̆ng să Ia Ka, kldriêk Čư̆ Pah, čar Gia Lai nao hiu mdah ti lu anôk. Pô mbruă Rơchom Nha ktưn hưn êdi kơ klei anei.

“Ăt msĕ hŏng klei hriăm hră m’ar mơh, pô hur har lehanăn gĭr srăng mâo klei thâo bi amâo khăp čiăng kơ găn thâo mơh. Kyua kâo mduôn leh, čang hmăng lŏ čuê kơ čô anak, ƀuôn sang klei khan pô. Hlăk dôk êdam gĭr tui hmư̆ phung khua mduôn yăl dliê mơ̆ng anăn hmư̆ tui hriăm lehanăn djă pioh. Čô kâo ti sang kâo mtô ñu ară anei ñu thâo ƀiă leh. Gơ̆ dôk điêt, hriăm ƀrư̆ ƀrư̆ mơ̆ng thŭn anei truh kơ thŭn êdei, truh prŏng klă sĭt srăng thâo lu hĭn. Hlăm klei khan phung jhŏng ktang dŏng hdĭp mniê êra ăt mâo lu mơh. Mâo mơh klei bi čăm čiăng mmiă mniê êran siam, phung êkei êdam bi êdah pô jing mnuih jhŏng ktang kơh dưi bi mjĕ, blŭ hrăm hŏng mniê êra siam. Arăng gơ̆ mmiă mniê êra pô khăp snăn bi čăm yơg čiăng mâo mô̆… ( tlao mơai leh anăn).....

Mrâo êgao, ti ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, Anôk bruă Sang mđung asăp blŭ Việt Nam ti lăn Dap Kngư mkŏ mjing klei bi trông kreh knhâo kơ Hdră msir răng mgang dhar kreh klei khan Êđê, Jarai hlăm hdră mđung asăp mnuih djuê ƀiă. Nao hlăm klei bi trông, mâo lu phung kreh knhâo, kriê dlăng, phung thâo hră mơar mnuih djuê ƀiă ti Lăn Dap Kngư. Hlăm anăn mâo Rmah Ban, jing sa čô mnuih Jarai thâo săng kơ dhar kreh djuê ana pô, anăn rŭng răng snăk kơ klei klei khan Jarai luč ram hlăm êpul êya

Si srăng ngă čiăng djăp pioh klei khan Jarai?

­­­-Akâo kơ ih brei thâo, jing pô hriăm lu, khăp kơ dhar kreh djuê ana Jarai, ih hmư̆ leh anăn thâo lu mơ̆ kơ klei khan mnuih Jarai hĕ?

Rmah Ban: Lač klă sĭt, tơdah hmư̆ arăng yăl dliê khan kâo ka hmư̆ kluôm ôh, kâp hmư̆ pô anei yăl dliê sa kdrêč, pô dih sa kdrêč. Sitôhmô yăl dliê khan Yă Pôm, khan Drit,  Khan Rơmung Kuăng, Khan Ơi Tŏn, Khan But kông yă, Khan Ƀlor, Khan But tơkông yă,  Khan Jong Be, Khan Set Rok... ăt hmư̆ arăng yăl dliê đuč, dưi hmư̆ mă 1,2 kdrêč đuč, kăn mâo hmư̆ ênŭm lei…

-Hŏng dŭm klei khan Jarai ih mâo hmư̆ leh, si ngă klei mtă mtăn mơ̆ng mơ̆ng dŭm klei khan hŏng ênuk êdei anăp?

Rmah Ban: Mnuih Jarai ăt msĕ hŏng mnuih djuê ana mkăn mơh, hŏng dŭm klei khan čiăng mtô kơ drei kơ klei ngă mnuih, klei dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă, phung ƀai srăng tŭ klei bi kmhal, plah wah mnuih hŏng mnuih srăng mâo klei bi khăp, bi đru hdơ̆ng pô. Ară anei hlăm ƀuôn sang amâo lŏ mâo pô thâo khan ôh, phung thâo dôk hdĭp ăt mduôn khua leh, diñu amâo mâo lŏ suaih čiăng dưi yăl dliê leh anăn mmuñ. Bi mâo pô thâo mă knŏng ƀiă ăt dôk mâo mă 1, 2 čô đuč. Ară anei arăng bi dlăng tivi, klei mrâo, djăp mta mnơ̆ng hâo hưn kyuanăn ƀiă đuč arăng hmư̆ yăl dliê khan, leh anăn phung thâo khan ăt adôk mă knŏng ƀiă mơh.

Hluê si ih! Si ngă dhar bruă djŏ tuôm srăng ngă čiăng kriê pioh dhar kreh djuê ana Jarai, hlăm anăn mâo klei khan?

Rmah Ban: Sang mđung asăp blŭ Việt Nam mâo nanao klei uêñ mĭn, hiu duah dŭm klei yăl dliê khan, mmuñ khan, čiăng kơ ênuk êdei anăp dưi djă pioh. Mâp phung hruê akâo čiăng kơ phung mduôn yăl dliê khan ƀiădah diñu amâo mâo yăl dliê, diñu lač diñu amâo mâo thâo, đăo dah drei ka thâo mă ai diñu. Amâo djŏ ôh drei brei prăk diñu srăng yăl dliê kơ drei, yuôm bhăn hĭn ăt jing ai tiê mơ̆ng phung hiu duah mă, tơdah thâo mă ai diñu srăng mâo yơh. Bruă hiu duah mă jing klei năng mjêč êdi, čiăng nao truh ti dŭm ƀuôn êlan ksiêm hriăm, duah mă, kriê pioh, tơdah hơăi drei srăng êmưt, wơr hĕ jih, sui drei amâo lŏ dưi hmư̆ klei kahan ôh.

Ih mâo mơh klei kčĕ hŏng anôk bruă djŏ tuôm čiăng kriê pioh dhar kreh klei khan Jarai hlăm wưng kơ anăp?

 Rmah Ban: Klei pô hmăng hmưi jing lu êdi, ƀiădah kăn thâo dưi ngă jih amâdao hơăi. Kâo mĭn drei srăng hiu duah mă klei khan, klei mmuñ khan leh anăn drei srăng čih pioh, mă asăp, kđăm mkra jing hdruôm hră, drei srăng čih klei yăl dliê hŏng ênhiang mmuñ, thâo čih thâo ênhiang, brei kơ grăp čô dưi hriăm, mmuñ kahan hŏng ênhiang.

-Lač jăk kơ ih lu!