Gialai jing alu\ wa\l kr^ng ]ư\ ]hia\ng, brua\ Sang hra\ m’ar – mtô bi hria\m adôk tuôm ho\ng lu klei dleh dlan. Kha\ sna\n, phung hđeh ti lu alu\ wa\l mơ\ng ]ar amâo djo\ kno\ng mâo boh tu\ dưn hla\m klei hria\m hra\ m’ar đui] ôh, [ia\dah lo\ jho\ng kmla\n ksiêm mđing hriam kơ klei kreh knhâo, mđing mtruh kơ klei msir mghaih du\m brua\ hla\m alu\ wa\l. Mrâo anei h^n, 2 ]ô hđeh hria\m hra\ adu\ 12A1, Sang hra\ gưl III Trường Chinh, kdriêk }ư\ Sê tu\ jing leh ho\ng klei ksiêm nga\ hbâo bru\ vi sinh mơ\ng ana mnga ph^, sa mta ana mâo lu, đru mkiêt mkriêm 10 – 20% ênoh bi liê blei hbâo pruê kơ mnuih nga\ lo\ hma. Klei ksiêm hria\m anei ba leh kơ phung hđeh klei pah mni mrô 2 hla\m klei bi lông kơ brua\ Kreh knhâo hdra\ kdra\p nga\ brua\ mrâo mrang kơ phung hđeh sang hra\ gưl III ala ]ar. Kdrê] anei hruê anei, pô ]ih klei mrâo Nguyễn Thảo hưn mthâo kơ 2 ]ô hđeh mrâo ma\ klei pah mni anei.

Sa hlăm dua ]ô c\ih mkra mơ\ng klei c\ih jing adei Trần Hoàng Quân, k’kiêng thu\n 1999. Trần Hoàng Quân brei thâo: êlâo dih, grăp thu\n am^ ama `u bi liê du\m pluh êklăk prăk ]ia\ng blei hbâo pruê, [ia\dah amâo djo\ [ia\ ôh tăm djo\ blei he\ hbâo amâo mâo jăk, ba yua amâo mâo klei tu\ luc\ pra\k ka\k.

                             Trần Hoàng Quân leh ana\n Bùi Thị Hiền mb^t ho\ng nai mtô.

Sa ai ho\ng klei ênguôt hn^ng, klei dleh dlan, sua^ êmăn mơ\ng mnuih [uôn sang, `u ]o\ng êmuh, si ngă thâo mnuih [uôn sang ngă lo\ hma dưi mơ\ ]o\ng mkra mjing ma\ sa mta hbâo vi sinh bi hrô mkra mjing mơ\ng rơ\k dliê, ênoh êlưih, rơ\ng kjăp mnơ\ng tu\ jăk kơ mnơ\ng pla hlăm đang war amâo dah h’a^? Klei bi m^n mkra hbâo vi sinh ma\ mơ\ng ana mnga ph^ mơ\ng Trần Hoàng Quân ngă kơ nai Nguyễn Thị Diệu Hạnh, nai mtô hđeh hriăm hră, sang hră gưl III Trường Chinh, kdriêk }ư\ Sê bi kngăr êdi: “ Hlăk di`u hưn lac\ klei m^n ana\n ho\ng kâo, snăn kâo la] ana\n jing kno\ng klei bi m^n gơ\ đui]. }ia\ng klei m^n anei dưi jing klei s^t êdi amâo dah h’a^, ih bi duah du\m mta hră m’ar ]ia\ng dưi bi êdah klei m^n pô jing djo\. W^t kơ sang, `u tui duah lu hră m’ar mdê mdê lac\ kơ mnga ph^. Leh kơnăn lông ba yua, kâo ăt la] ho\ng phung hđeh kơ hdră ngă mkra lông nga\ si hdra\, rah êđai djam bei, si hdră ngă, kâo kno\ng la] [ia\ đui]. Bruă adôk phung hđeh gơ\ pô ]o\ng ngă jih”.

Lo\ dơ\ng jak [^ng găp hriăm sa boh adu\ ana\n jing Bùi Thị Hiền đru ngă, Trần Hoàng Quân leh ana\n Bùi Thị Hiền k]ưm ngă leh ana\n tui duah hla\m hră m’ar. Boh tu\ dưn brei [uh jih jang du\m mta ana mnga ph^ mơ\ng hla, ana, mnga, agha mâo mnơ\ng tu\ jăk lu, leh ana\n lu h^n êdi hlăm wưng ana mnga dơ\ng bi mnga. Boh nik gơ\, dăl thu\n bhang, ana mnga anei amâo mâo klei hluăt [ơ\ng mnơ\ng ngă ôh. Kyua ana\n, mb^t ho\ng klei ]ang hmang kơ bruă mkra mjing hbâo, phung hđeh mâo klei m^n mkra mjing êa drao mdjiê hluăt mơ\ng êa mnga ph^ anei.

Klei lông mkra tal êlâo mơ\ng 2 ]ô hđeh anei mâo leh klei tu\ jing, leh bi lu\k ana mnga bh^ khăt đơđiêt ho\ng chế phẩm tricoderma, hrui w^t jing hbâo vi sinh mâo mnơ\ng tu\ jăk đ^ h^n. Klei lông ba yua hlăm djam bei hla rui, djam bei mnga brei [uh, djam đ^ jing mtah, hruê mlan đ^ jing [ia\ h^n mkă ho\ng dưm du\m mta hbâo mkăn, amâo mâo klei hluăt [ơ\ng mnơ\ng ngă ôh. Khă snăn, bruă bi mklă klei tu\ dưn hla\m lar [ar mơ\ng `u ti lo\ hma mơ\ng mnuih [uôn sang alu\ wa\l amâo djo\ klei êlưih ôh. Trần Hoàng Quân la]:“ Leh kâo hưn lac\ hdră mkra truh kơ mnuih [uôn sang, ]ia\ng mnuih [uôn sang ba yua, sna\n mnuih [uôn sang ka đăo ôh, kyua kâo adôk điêt, ara\ng amâo ]ia\ng mâo klei hma^ djo\ truh kơ bruă mnia mblei mơ\ng ara\ng. Brei  am^ ama leh ana\n djuê găp đru lac\, s\năn kâo lac\ kơ du\m go\ êsei ba yua kno\ng hnơ\ng điêt, dlăng lăng si be\ boh tu\ dưn, leh kơnăn kơh ara\ng sra\ng  ba yua hlăm lo\ hma”.

Djă ba hbâo pô mkra mjing nao kơ Klei bi lông Khoa học kỹ thuật pioh kơ phung hđeh hriăm hră gưl III, phung hđeh mâo mă klei pah mni mrô 2 kluôm ala, jing 2 hlăm du\m ênoh hđeh hriăm hră êdah kdlưn, thâo h^n kluôm ala thu\n hriăm 2015 – 2016. {ia\dah klei pah mni klă s^t ho\ng digơ\ ana\n jing du\m mta hbâo mkra mjing mơ\ng pô dưi mâo mnuih [uôn sang alu\ wa\l đăo knang ba yua hla\m lar [ar.

                                             Koh ana mnga ph^ ngă hbâo.

Tăp năng lu mnuih hnê] ho\ng yan mnga ph^ adôk mnga, ba mđam du\m ton hbâo ]ia\ng ba yua [rư\ [rư\ hlăm yan êdei. Lê Hồng Kê, mnuih pla djam ti [uôn Mỹ Thạch 2, kdriêk }ư\ Sê la]:“ Gưl ana\n mơ\ng 35 truh kơ 37 hruê dưi ba yua. Ara\ anei hrut [ia\ leh hruê mlan mđam kno\ng adôk 30 hruê đui]. Tơdah mkă ho\ng êlâo dih, snăn dưi mkiêt mkriêm mơ\ng 10 truh kơ 12 êklăk prăk. Mse\ si êlâo dih, yap mdu\m 1 mlan kâo krih êa drao mdjiê hluăt mơ\ng 3 truh kơ 4 bliư\. {ia\dah ara\ anei mă êa drao mơ\ng phung hđeh ana\n krih yơh, sui sui snăn kơh krih 1 bliư\, amâo mâo [uh hluăt [ơ\ng ôh”.

Boh tu\ dưn mơ\ng hbâo vi sinh mkra mơ\ng mnga ph^ ba dưm hlăm djam bei ara\ anei đru mhro\ prăk bi liê kơ bruă pla mjing ti alu\ wa\l mơ\ng 10 truh kơ 20%, mb^t ana\n hrut [ia\ hruê mlan đ^ jing mơ\ng mnơ\ng pla. Kyua klei anei, ngă kơ lu go\ êsei mnuih [uôn sang đăo knang leh ana\n mphu\n lông ba yua bi hrô kơ eh êmô hlăm bruă pla mjing kphê, tiêu. Bi ti sang hră điêt nah êngao wa\l krah }ư\ Sê, klei pah mni mơ\ng Trần Hoàng Quân leh ana\n Bùi Thị Hiền mâo ba w^t jing klei mđ^ ai pro\ng pr^n ]ia\ng lu phung hđeh hriăm hră mkăn mđ^ h^n klei khăp ]ia\ng ksiêm hriăm hdră mnê] mrâo mrang mơ\ng du\m mta hbâo sinh học mkiêt mkriêm, mâo boh tu\ dưn kơ  bruă lo\ hma alu\ wa\l. Nai Nguyễn Thị Huệ, K’iăng khua sang hră gưl III Trường Chinh, kdriêk }ư\ Sê la]:“ Mơ\ng ana\n, phung hđeh hriăm hră mkăn ăt [uh snei: klei khăp ]ia\ng ksiêm hriăm `u ăt ba w^t ho\ng klei năng djo\. Leh kơnăn, lu phung hđeh ăt mâo klei m^n m]eh mjing leh ana\n ]ia\ng ksiêm hriăm. Lo\ dơ\ng klei m^n c\ih mjing thu\n dih, thu\n anei, nai Diệu Hạnh ăt ktrâo la] kơ 2 ]ô hđeh hriăm hră adu\ 12 ksiêm hriăm, mlan 12 anei nao kơ klei bi lông gưl ]ar. Sang hră ]ang hmang anei jing klei c\ih m^n mjing ana\n  mđ^ kyar mơ\ng klei c\ih m^n mjing hđăp, sơnăn năng ai ăt sra\ng mâo ba w^t boh tu\ dưn mse\ si klei ]ang guôn mơh”.

                                    H’Nga pô ]ih hlo\ng răk.