VOV4.Êđê- Hlăm dŭm thŭn giăm anei, djam tam boh kroh dưi bi mklă jing êpul mâo klei găl ti čar Gia Lai hlăm bruă mđĭ kyar lŏ hma. Čar ăt grăp knhuang hluê ngă bruă mđĭ kyar duh mkra pla mjing djam tam, boh kroh truh thŭn 2030, tă hdră truh thŭn 2040. Mơ̆ng anăn mđĭ ênoh yuôm bruă duh mkra hlăm sa ênhă, mkŏ mjing dŭm gru hmô hiu čhưn ênguê lŏ hma, mjing thiăm bruă mă. Čiăng hluê ngă tŭ dưn mta bruă anei, bruă lŏ hma leh anăn dŭm alŭ wăl dôk mđĭ ktang mđĭ kyar ênhă leh anăn hnơ̆ng boh mnga, boh nik mđing kơ klei bi hgŭm mkra mjing hluê ênoh yuôm.

Duh bi liê tal êlâo čiăng pla kmŭn tuk hŏng ênoh duh truh dŭm êtuh êklăk prăk jing klei čoh čuăn mơ̆ng ayŏng Nguyễn Đình Thanh, alŭ Hồ Nước, wăl krah Čư̆ Sê, kdriêk Čư̆ Sê, čar Gia Lai. Čiăng mkŏ mjing đang kmŭn tuk mâo ênhă 1.000 m2 gŏ sang ayŏng duh bi liê leh tal êlâo 260 êklăk prăk čiăng blei mjeh kmŭn tuk Nhật Bản, mkra sang ñuăl lehanăn kdrăp krih êa ênuk mrâo. Ênoh duh bi liê lu ƀiădah hnư hrui wĭt knŏng mâo ƀiă. Kah knar 1 sao kmŭn tuk mâo 3 ton boh, grăp thŭn dưi pla 4 yan. Hŏng ênoh čhĭ mơ̆ng 40 truh kơ 60 êbâo prăk/kg, leh grăp blư̆ hrui êmiêt gŏ sang ayŏng Thanh mâo hnư hrui wĭt ƀiă.

“Lăn hma gŏ sang ƀiă mơh, kphê pla sui thŭn khua jih amâo thâo bĭt mjing čiăng mđĭ hnư hrui wĭt kơ gŏ sang. Pla kmŭn tuk snăn kâo hmư̆ hing leh mơh mơ̆ng êlâo hluê kdrăp hâo hưn ƀiădah kâo ka mâo klei găl dưi ngă. Mrâo êgao, kâo lông ngă 1 sao hŏng klei đru mơ̆ng adŭ bruă lŏ hma kdriêk snăn kâo ƀuh mnơ̆ng pla anei djŏ guôp hŏng lăn lehanăn yan adiê ti krĭng anei”.

Ti kdriêk Đăk Pơ, čar Gia Lai, lu anôk bruă duh mkra bi hgŭm leh hŏng ƀĭng ngă lŏ hma čiăng pla mjing djam mtam ba wĭt boh tŭ bruă duh mkra kdlưn hĭn, ba čhĭ kơ lu čar, ƀuôn prŏng mkăn. Êdah êdi, Êpul hgŭm bruă Lŏ hma An Trường Phát (kdriêk Đăk Pơ) bi hgŭm leh hŏng dŭm gŏ sang pla djam ti 2 să Cư An, Tân An. Klă klơ̆ng, Êpul hgŭm kuôl kă mkăp 17 mta djam mtam, boh kroh kơ 7 anôk bruă duh mkra hlăm lehanăn êngao čar, hŏng hnơ̆ng mâo hlăm brô 30 ton hlăm sa mlan. Mbĭt anăn, Êpul hgŭm bruă ăt ktrâo lač kơ ƀĭng ngă lŏ hma lŏ mkŏ dăp bruă pla mjing, mđĭ ênhă pla djam mtam, boh kroh dưi kriê pioh sui, bi hrŏ ênhă pla djam mtam ƀơ̆ng hla. Aduôn Nguyễn Tuyết Hoa, Khua Êpul hgŭm bruă Lŏ hma An Trường Phát, kdriêk Đăk Pơ, Gia Lai brei thâo:

“Êpul hgŭm bruă An Trường Phát bi hgŭm pla djam mtam hŏng mnuih ƀuôn sang, wăl anôk mnia mblei dŭm arăng čiăng snăn pô mkăp dŭm anăn. Kyua anăn, klei čang hmăng mơ̆ng Êpul hgŭm bruă jing si srăng ngă čiăng akâo kơ anôk bruă sang čư̆ êa, anôk bruă hâo hưn lehanăn dŭm anôk bruă djŏ tuôm lŏ dơ̆ng đru, bi hgŭm čiăng kơ dŭm anôk bruă čiăng djam mtam, boh kroh dưi kuôl kă, hrui blei mnơ̆ng dhơ̆ng anei, rơ̆ng klei h’ĭt kjăp kơ ênoh hrui blei kơ mnuih ƀuôn sang, ngă msĕ snăn mnuih ƀuôn sang srăng mâo klei hdĭp h’ĭt kjăp hĭn”.

Nguyễn Trường – Khua anôk bruă sang čư̆ êa kdriêk Đăk Pơ, alŭ wăl mâo leh krĭng thơ̆ng pla djam mtam, boh kroh prŏng ti Gia Lai brei thâo: Đăk Pơ ară anei mâo êbeh 6 êbâo ha thơ̆ng pla djam mtam. Kdriêk dôk hluê ngă hdră mkŏ mkra anăn knăl “Djam Đăk Pơ”. Tơdah dưi bi mklă, anei srăng jing klei găl čiăng kơ alŭ wăl pŏk mlar, mkŏ mjing krĭng thơ̆ng pla djam mtam h’ĭt kjăp ăt msĕ mơh dưi kpưn truh kơ wăl anôk mnia mblei hlăm ala čar lehanăn ala tač êngao:

“Hŏng dŭm gŏ sang pla djam mtam, kdriêk gĭt gai dŭm anôk thơ̆ng kơ bruă bi hgŭm hŏng dŭm să Tân An, Cư An jing dŭm krĭng pla djam mtam phŭn mơ̆ng kdriêk ktrâo lač kơ mnuih ƀuôn sang mđing pla dŭm mta djam ƀơ̆ng boh, dŭm mta ana boh kroh. Mrâo êgao, Anôk bruă sang čư̆ êa čar ăt mkŏ mjing êpul ngă bruă ktuê ksiêm mbĭt hlăm kdrăp zalo čiăng mâo dŭm hdră msir mtrŭt mđĭ, bi hgŭm hrui blei mnơ̆ng lŏ hma. Anei jing sa hdră ngă tŭ dưn kñăm hưn mthâo dŭm mta djam mtam pla ti alŭ wăl lehanăn dŭm mta mnơ̆ng bruă lŏ hma mkăn, tui duah wăl anôk mnia mblei, hrui blei djam mtam hlăm alŭ wăl kơ mnuih ngă lŏ hma”.

Hluê ngă Hdră mđĭ kyar djam tam, boh kroh ti čar Gia Lai truh thŭn 2030 leh anăn tă hdră truh thŭn 2040, bruă djŏ tuôm alŭ wăl mkŏ mjing leh hdră kčah klă klơ̆ng. Hjăn hlăm thŭn 2021 srăng mđĭ kyar hlăm brô 34 êbâo ha djam tam dŭm mta hlăm anăn kƀĭn mđĭ kyar dŭm djam tam mâo hnơ̆ng jăk. Pô čih klei mrâo sang mđung asăp blŭ Việt Nam mâo klei bi trông hŏng Đoàn Ngọc Có, K’iăng Khua Knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn Mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Gia Lai kơ boh phŭn anei.

-Akâo kơ ih brei thâo, mrâo anei Knơ̆ng bruă lŏ hma ăt mtrŭn leh hdră pla mjing djam mtam, mnga, boh kroh hlăm čar Gialai, snăn si hdră anei mơ̆ng bruă lŏ hma čar, mđing ngă hlăm ya mta bruă čiăng dưi ngă hŏng klei jăk hĭn?

Đoàn Ngọc Có: Tui si Hdră mtrŭn 10 mơ̆ng Êpul khua kiă kriê bruă Đảng čar, snăn Knơ̆ng bruă lŏ hma kčĕ leh kơ knơ̆ng bruă sang čư̆ êa car mâo hdră êlan pla mjing djam mtam, mnga, lehanăn boh kroh hlăm čar truh kơ thŭn 2030, lehanăn tă êlan mă bruă truh kơ thŭn 2040. Gialai mâo klei găl jing lăn ala prŏng, yan adiê jing jăk kơ bruă pla mjing djăp mta djam mtam mâo hnơ̆ng jăk, lehanăn pla mjing boh kroh. lehanăn iêo jak klei duh bi liê rŭ mkra anôk mkra mjing hlăm čar pioh mjing mnơ̆ng mâo hnơ̆ng jăk pioh čhĭ kơ ala tač êngao, lehanăn mjing hdră êlan mđĭ kyar krĭng wăl pla mjing djam mtam, mnga lehanăn boh kroh hlăm čar. Hjăn hlăm thŭn 2021, srăng pla mjing hlăm brô 34 êbâo ha djam mtam djăp mta, boh nik dŭm mta djam mtam jăk. Pla mjing bi djăp ênoh čuăn VietGap, Globogap, pla mjing doh hŏng mta brŭ, lehanăn ba yua kdrăp krih ênuk mrâo mkiêt mkriêm êa, bi rơ̆ng dưi mâo ba wĭt djam mtam jăk.  Mguôp hŏng bruă mnia mblei truh hŏng dŭm čar kwar Krah, Quảng Nam; Quảng Ngãi, Đà Nẵng, Bình Định. lehanăn ba čhĭ truh kơ ƀuôn prŏng Hồ Chí Minh, lehanăn Hà Nội, lehanăn sa kdrêč ba čhĭ kơ Trung Quốc, lehanăn dŭm ala čar mkăn dlông rŏng lăn.

Bi mnga, Gialai srăng lŏ pŏk phai truh jih thŭn anei hŏng ênhă 135 êbâo ha, hŏng djăp mta mnga jăk lehanăn siam, pioh čhĭ hlăm wưng tết nguyên đán, lehanăn hlăm dŭm hrue knăm mơak. Bi ana boh kroh ti Gialai, hlăm anăn Lăn Dap Kngư jing leh anôk phŭn kơ ana boh kroh, mâo lăn prŏng jing guôp hŏng lu mta ana boh kroh mâo ênoh yuôm.

-Čiăng dưi ngă bruă anei mâo klei tŭ dưn, akâo kơ ih mblang brei si hdră srăng ngă bruă hlăm dŭm alŭ wăl, lehanăn si klei srăng tĭng mkă hŏng bruă bi mguôp êjai duh mkra pla mjing srăng dưi mâo klei jăk găl hĭn?

Đoàn Ngọc Có: Êlâo hĭn drei ƀuh bruă pl amjing bi mâo hdră êlan bi mguôp kjăp hŏng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl nao mkă dlăng ksiêm duah lăn ala, klei jăk găl hŏng mdê bi krĭng. Mơ̆ng anăn srăng mâo hdră klă hĭn čoh čuăn kơ grăp mta bruă kơ ya mta djam srăng pla, si mnga, lehanăn boh kroh srăng pla bi djŏ hŏng grăp anôk, hŏng grăp mta lăn ti mdê bi alŭ wăl pioh dưn yua jih klei găl mdê mdê, anăp srăng ba wĭt klei tŭ dưn prŏng mơ̆ng bruă pla mjing hlăm wưng ti anăp, lehanăn srăng mâo knhuang mđĭ kyar kjăp hĭn, mkă hŏng êlâo. Boh nik mjing dŭm klei tŭ dưn prŏng pioh dưi čhĭ mnia hŏng ala tač êngao, ba wĭt klei tŭ dưn prŏng mơ̆ng bruă lŏ hma, đru hlăm klei mđĭ kyar bruă duh mkra ala ƀuôn hlăm čar.

-lač jăk kơ ih lu!