Hluê ngă hdră mjuăt bi hriăm hdră bhiăn lehanăn mtô mblang, mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang djuê ana ƀiă lehanăn krĭng čư̆ čhiăng thŭn 2025, Knơ̆ng bruă Djuê ana lehanăn Klei đăo čar Dak Lak pŏk leh adŭ mjuăt bi hriăm kơ hlăm brô 2.700 čô knuă druh, mnuih mă bruă ngă hdră djuê ana gưl să lehanăn phung khua mduôn, mnuih mâo kơhưm, mnuih ƀuôn sang êdah êdi hlăm krĭng mnuih djuê ana ƀiă lehanăn krĭng čư̆ čhiăng mơ̆ng 18 să ti alŭ wăl čar. Phung hriăm dưi mprăp klei thâo kơ hdră djuê ana, hdră mtrŭn djuê ana hlăm boh klei mrâo; bruă klam, hdră hâo hưn, mtô mblang hdră mtrŭn, hdră bhiăn bruă djuê ana, klei đăo; boh tŭ hkuê ngă Hdră kñăm ala čar mđĭ kyar bruă duh mkra ala ƀuôn krĭng mnuih djuê ƀiă lehanăn krĭng čư̆ čhiăng wưng thŭn 2021 – 2025; hâo hưn kơ hdră bi kdơ̆ng hŏng klei mčeh luar mơ̆ng phung roh, mčhua klei đăo, djuê ana čiăng bi rai hdră cách mạng hlăm wưng ară anei…

 Kñăm pŏk mlar hnơ̆ng luôm ênua mdrao mgŭn lehanăn mđĭ ênoh mnuih čŏng pô nao hgŭm ênua yang ƀuôn hlăm krĭng mnuih djuê ƀiă, hlăm wưng êgao, Anôk bruă Ênua yang ƀuôn čar Dak Lak mtrŭt mđĭ hdră mtô mblang, mtrŭt mjhar nao truh grăp alŭ, ƀuôn mnuih ƀuôn sang, boh nik ti dŭm krĭng taih kbưi. Kluôm čar mâo êbeh 41.700 čô nao hgŭm ênua yang ƀuôn mâo 54,5% hdră kčah lehanăn êbeh 2,56 êklăk čô nao hgŭm ênua mdrao mgŭn, mâo 96,7% hdră kčah, hnơ̆ng luôm ênua mdrao mgŭn jih jang mnuih ƀuôn sang mâo giăm 90%. Mbĭt hŏng klei gĭr mơ̆ng anôk bruă ênua yang ƀuôn, Êpul gơ̆ng bruă ƀuôn sang čar Dak Lak bi mklă leh Hdră mtrŭn đru 15% ênoh tla ênua mdrao mgŭn kơ mnuih djuê ƀiă ti dŭm să amâo dleh dlan, mđing truh hnơ̆ng luôm ênua mdrao mgŭn jih jang mnuih ƀuôn sang lehanăn rơ̆ng hdră đru kơ ala ƀuôn hơĭt kjăp.

 Knơ̆ng bruă Djuê ana lehanăn Klei đăo čar Dak Lak mrâo mkŏ mjing Êpul bi ala Mnuih mâo kơhưm nao čuă dlăng, ksiêm hriăm klei thâo ti 5 čar, ƀuôn prŏng nah Dhŭng mâo ƀuôn prŏng Hồ Chí Minh, Cần Thơ, An Giang, Tây Ninh lehanăn Đồng Nai. Ti grăp alŭ wăl, phung bi ala bi trông, kah mbha klei thâo hlăm hdră djuê ana, boh nik mđĭ lar bruă klam mơ̆ng mnuih mâo kơhưm hlăm hdră mđĭ kyar bruă duh mkra ala ƀuôn, kriê kjăp knhuah dhar kreh lehanăn rơ̆ng klei êđăp ênang ala ƀuôn. Hlăm hdră anei, Êpul bi ala mnuih mâo kơhưm mơ̆ng čar Dak Lak nao čuă dlăng leh lu wăl knhuah gru yuôm bhăn, tui ksiêm kơ hƀuê ênuk, dhar kreh, hdră kdơ̆ng mblah mơ̆ng dŭm alŭ wăl./.

Ti Klei bi lông mjuăt ktang asei mlei dŭm djuê ana ƀiă hlăm kluôm ala tal XIV, krĭng II, thŭn 2025, êpul Dak Lak bi leh êdah kdlưn, dôk mrô sa kluôm êpul. Êpul Gia Lai dôk mrô 2 lehanăn Lâm Đồng dôk mrô 3. Klei bi lông mjuăt ktang asei mlei dŭm djuê ana ƀiă hlăm kluôm ala krĭng II, mkŏ mjing 2 thŭn/blư̆. Thŭn anei klei bi lông mâo giăm 600 čô bi lông mơ̆ng 8 čar, ƀuôn prŏng.

Mđĭ kyar mnuih mă bruă mâo klei thâo, hlăm anăn mâo mnuih ƀuôn sang djuê ana ƀiă, mâo čar Dak Lak bi mklă jing sa hlăm tlâo bruă phŭn, mâo bruă klam phŭn hlăm hdră mđĭ kyar bruă duh mkra – ala ƀuôn mơ̆ng alŭ wăl. Hlăm lu thŭn êgao, lu hdră êlan mtrŭn dưi pŏk ngă kñăm mđĭ boh tŭ hdră mjuăt bi hriăm, mjing klei găl dưi hriăm lehanăn mă bruă kơ mnuih djuê ana ƀiă. Khă snăn, boh tŭ dưi mâo ka năng hŏng klei găl lehanăn klei čang hmăng, brei lŏ dơ̆ng ruh mtlaih, boh nik hlăk Phŭn bruă Sang hră mơar mtô bi hriăm dôk čih mkra Hdră mjuăt bi hriăm, mđĭ klei thâo mnuih mă bruă hlăm krĭng mnuih djuê ana ƀiă hlăm djăp mta ra bruă, wưng thŭn 2025 – 2030, hnơ̆ng trah dlăng truh thŭn 2045.

Ară anei, mnuih ƀuôn sang djuê ƀiă mâo hlăm brô 1/3 ênoh mnuih mơ̆ng čar Dak Lak. Ênoh mnuih mda asei jing sa klei găl prŏng čiăng mđĭ kyar mnuih mă bruă ƀiădah hnơ̆ng thâo ăt dôk kƀah. Ênoh mnuih mă bruă jing mnuih djuê ƀiă dưi mjuăt bi hriăm knŏng mâo 6,2%. Mbĭt anăn, dŭm hdră mtrŭn đru mjuăt bi hriăm khădah dưi pŏk ngă ti lu alŭ wăl ƀiădah dôk mđiă mđăl, ka mâo klei bi knar, mđrăm mbĭt, ka dưi mjing boh kdrŭt ktang čiăng kơ mnuih djuê ƀiă gĭr tui hriăm. Ênoh bi liê kơ bruă mtô bi hriăm jing klei gun kpăk prŏng hlăk dŭm sang hră gưl prŏng anăp mđing truh kơ klei čŏng pô duh bi liê. Lu sang hră gưl prŏng, gưl krah ti Dak Lak lehanăn krĭng Lăn dap kngư ăt tlă anăp hŏng klei hrŏng ruah ênoh hđeh hriă, prăk tăk hriăm, êpul nai mtô…

Ti anăp klei anei, lu phung thơ̆ng kơ bruă mtô bi hriăm lač brei mâo hdră msir phŭn, mđrăm mbĭt lehanăn kjăp kñăm mđĭ kyar klei thâo mnuih mă bruă hlăm krĭng mnuih djuê ƀiă, mguôp hŏng klei čiăng mđĭ kyar mơ̆ng alŭ wăl. Hluê si Nai prĭn Nguyễn Thanh Trúc, Khua sang hră gưl prŏng Lăn dap kngư, brei thâo:

Hlăk anôk bruă lŏ hma dliê kmrơ̆ng mâo ênoh ruah hđeh hriăm ƀiă, msĕ si thŭn 2024 knŏng mâo êbeh 50%. Khă snăn, hlăm klei hưn mdah hnư hrui wĭt bruă mă mơ̆ng phung hđeh hriăm hră leh ruê̆ hriăm, anôk bruă anei mâo hnư hrui wĭt lu hĭn mkă hŏng dŭm bruă mkăn, snăn ya ngă phung hđeh amâo ruah hriăm bruă anei. Kyua anăn, ăt dôk mâo klei bi kpleh hlăm klei dôk čiăng mơ̆ng ala ƀuôn”./.

Hlăm bruă kiă kriê klei mjuăt bi hriăm, Nai prŏng, nai prĭn Tô Văn Phương – Khua adŭ bruă mjuăt bi hriăm sang hră gưl prŏng, Sang hră gưl prŏng Nha Trang – lač klei hdĭp mda ala ƀuôn hlăm krĭng mnuih djuê ƀiă, brei mâo klei ksiêm dlăng bi nik êlâo kơ mkŏ mkra hdră êlan:

: “Ară anei, klei hdĭp mda ala ƀuôn krĭng mnuih djuê ƀiă adôk lu klei dleh dlan, êjai anăn anăp anei klei bi liê kơ bruă hriăm mjuăt jing prŏng, anei jing sa mta bruă dleh. Kyuanăn, hdră êlan đru kơ prăk hriăm, klei bi liê kơ anôk dôk hriăm mjuăt kơ phung hriăm brei mâo klei mđing hĭn, čiăng kơ phung hđeh dưi nao hriăm kơ gưl prŏng”.

Sa hlăm dŭm bruă mâo mđing kƀah klei bi sa hnơ̆ng plah wah hdră êlan hlăm dŭm boh sang hră knŭk kna kiă kriê, lehanăn sang hră êngao knŭk kna, kơ klei mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă kơ krĭng mnuih djuê ƀiă, krĭng taih kbưi. Nai prĭn Aê mdrao  Lưu Viết Tĩnh – K’iăng khua sang hră gưl prŏng Y Dược Buôn Ma Thuột – lač:

“Dŭm boh sang hră êngao knŭk kna čŏng mprăp jih jang kdrăp mtô bi hriăm, êpul nai mtô, ai dưi mă bruă djŏ hŏng mta čuăn mơ̆ng hdră bhiăn klei mjuăt bi hriăm. Hmei mơak mâo phŭn bruă sang hră mơar bi mklă leh hdră êlan yang ƀuôn mă bruă mbĭt hlăm klei mjuăt bi hriăm, amâo lŏ bi kah anôk knŭk kna lehanăn êngao knŭk kna. Ƀiădah, brei bi mâo klei bhiăn mjuăt bi hriăm  mtăp mđơr hĭn, dơ̆ng mơ̆ng mkŏ mjing hdră êlan, mđĭ ai dưi mă bruă hlŏng truh kơ đru hlăm prăk hriăm mjuăt. Drei bi leh djăp klei dưi čiăng kơ jih jang hdră êlan mjuăt bi hriăm kơ krĭng mnuih djuê ƀiă, lehanăn boh nik čiăng dưi mâo mjuăt bi hriăm kơ mnuih mă bruă hlăm alŭ wăl nah gŭ mjing knơ̆ng kơ yang ƀuôn kjăp lehanăn đĭ kyar.”

Čiăng dưi mghaih msir tŭ jing mâo mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă hŏng klei kjăp. Daklak lehanăn phŭn bruă sang hră mơar čiăgn lŏ bi leh dŭm klei bhiăn hrŏng ruah, hrŏng ruah tui si klei jing mơ̆ng krĭgn mnuih djuê ƀiă, mđĭ dŭm eneoh prăk đru hriăm mjuăt, prăk yua hlăm klei hdĭp, anôk jưh dôk, pŏk mlar klei găl kơ bruă mjuăt bi hriăm mlỉ hdră, lehanăn mâo hdră ba yua tŭ jing mnuih mă bruă leh mâo mjuăt bi hriăm. Lu klei blŭ mâo mñă mơ̆ng bruă mjuăt bi hriăm êpul nai mtô jing mnuih djuê ƀiă ti sang hră gưl prŏng, gưl krah ti alŭ wăl, mjing knơ̆ng kjăp kơ bruă mjuăt bi hriăm mgi dih.

Čiăng kơ bruă mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă kjăp kơ mnuih djuê ƀiă wưng thŭn 2025–2035, tă hdră hlŏng truh kơ thŭn 2045 dôk mâo leh phŭn bruă sang hră mơar bi leh, cang hmăng srăng dưi mâo klei bi mlih prŏng mđĭ hnơ̆ng kjăp mnuih mă bruă hlăm krĭng mnuih djuê ƀiă. Hŏng lu thŭn siă suôr hlăm bruă mjuăt bi hriăm ti alŭ wăl lăn dap kngư, k’iăng nai prŏng, nai prĭng Nguyễn Văn Nam – K’iăng khua sang hră gưl prŏng lăn dap kngư – lač čiăng kơ bruă anei amâo mâo djŏ knŏng jing hdră êlan yuôm bhăn hŏng alŭ wăl, ƀiădah lŏ pŏk klei găl čiăng kơ dŭm anôk mjuăt bi hriăm bi hgŭm kjăp hĭn hlăm bruă mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă hlăm krĭng anei.

- Akâo kơ ih mblang brei, kơ hdră êlan mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă kjăp hlăm mnuih ƀuôn sang djuê ƀiă, si klei yuôm bhăn bruă kđi čar, lehanăn hlăm yang ƀuôn hŏng boh klei ară anei?

Nguyễn Văn Nam: Anei jing sa hdră êlan yuôm bhăn hlăm bruă kđi čar, kyuadah ñu lŏ čuê hdră êlan mơ̆ng Đảng êlâo dih. Drei thâo, leh lăn čar mâo klei êngiê, thŭn 1975 mkŏ mjing sang hră gưl prŏng lăn dap kngư hŏng mta kñăm jing mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă kjăp hlăm anak aneh mnuih ƀuôn sang ti lăn dap kngư. Êdei anei, drei lŏ mâo lu hdră êlan mkăn đru mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă hŏng klei kjăp hlăm mnuih djuê ƀiă, pioh ngă dŭm bruă čuăn kơ gưl ênuk mrâo.

Hjăn kơ sang hră gưl prŏng lăn dap kngư snăn hŏng ênoh phung hriăm jing mnuih djuê ƀiă ti sang hră anei truh êbeh 20%. Drei ƀuh anak aneh mnuih djuê ƀiă mâo sa ênoh ăt lu mơh hriăm hlăm sang hră gưl prŏng lăn dap kngư. Sang hră anei mâo leh êbeh 20 mta kơ bruă mjuăt bi hriăm. Hlăm anăn mâo bruă mjuăt bi hriăm kơ klei suaih pral, bi hriăm kơ bruă lŏ hma dliê kyâo, bi hriăm ngă nai mtô, bi hriăm kơ bruă ngăn prăk, knơ̆ng prăk. Lehanăn sang hră gưl prŏng lăn dap kngư lŏ mjuăt bi hriăm kơ dŭm gưl mdê mdê mơ̆ng hnơ̆ng gưl prŏng, hnơ̆ng kdlưn hĭn, truh kơ bi hriăm jing nai prĭn. Kâo bi mĭn anei jing sa klei găl čiăng kơ drei hlue ngă jăk bruă mjuăt bi hriăm mnuih thâo mă bruă.

- Leh lu thŭn siă suôr hŏng bruă mjuăt bi hriăm hđeh hriăm gưl prŏng jing mnuih djuê ƀiă, akâo kơ ih mblang brei ti anôk dôk gun kpăk hlăm klei hriăm mjuăt, lehanăn klei đĭ kyar mơ̆ng phung hđeh ară anei?

Nguyễn Văn Nam: Êjai phung hđeh hriăm snăn ăt tuuôm hŏng dŭm klei dleh dlan. Tal êlâo jing klei kơ ngăn prăk. Čiăng mâo hriăm mjuăt, lehanăn ngă dŭm bruă djŏ tuôm, phung hriăm čiăng bi mâo sa ênoh prăk pioh yua. Khădah knŭk kna mâo leh dŭm hdră êlan đru kơ hđeh hriăm jing mnuih djuê ƀiă, msĕ si hdră mtrŭn mrô 81 kơ prăk hriăm, hdră mtrŭn mrô 116 kơ klei đru phung hriăm jing mnuih djuê ƀiă, mbĭt hŏng dŭm hdră êlan đru mkăn, ƀiădah kluôm jing, phung hđeh ăt dôk lu klei ktrŏ hlăm prăk kăk.

Klei dleh dlan tal dua djŏ tuôm hŏng ênoh čuăn leh ruĕ hriăm, boh nik klei hriăm kơ tin học lehanăn klei tue. Anei jing dŭm klei hriăm brei mtô bi thâo sơăi pioh kơ dưi yap jih ruĕ gưl hriăm, ƀiădah lu phung hđeh kƀah prăk amâo mâo dưi nao hriăm ôh klei hriăm anei. Tal 3, kơ ai tiê klei mĭn lehanăn klei thâo dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă. Leh mâo mŭt hlăm anôk hdĭp ti sang hră mrâo, mâo lu mta klei bi mlih, mâo lu mta klei čiăng yua, lu snăk phung hriăm amâo mâo kjăp ai tiê, amâo thâo hdĭp mda hlăm anôk mrâo, dleh ñŭ kma hŏng arăng.

- Snăn čiăng kơ hdră êlan anăn, rơ̆ng mâo klei tŭ jing, lehanăn nao djŏ hdră, ih mâo mơ̆ klei čiăng bi êdah pioh akâo djŏ tuôm hŏng bruă mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă jing mnuih djuê ƀiă, lehanăn ya mta čiăng bi mlih dŭm ênoh čuăn kơ klei đru ară anei?

Nguyễn Văn Nam: Tal êlâo jing kơ bruă đru, kâo tŭ ư kơ bruă mjuăt bi hriăm mnuih mă bruă kjăp pioh kơ bruă duh mkra ala ƀuôn krĭng mnuih djuê ƀiă. Kyuanăn hŏng bruă lŏ hma, brei drei lŏ thiăm bruă lŏ hma hŏng kdrăp mrâo mrang sinh học lehanăn kdrăp mkra mjing boh mnga hŏng klei kjăp, anăn yơh jing dŭm bruă phŭn. Snăn kơh drei srăng êbat djŏ hlăm klei mjuăt bi hriăm nao mđrĭng hŏng klei hdĭp mda ala ƀuôn hlăm krĭng anei. Klei tal dua, kâo čiăng mâo klei mĭn snei drei đru prăk hriăm kơ phung hđeh mnuih djuê ƀiă. Ƀiădah kreh jêñ jinghŏng krĭng dleh dlan, pia jing krĭng 3. Snăn mâo đa đa gŏ sang dôk hlăm klei dleh dlan, ƀiădah amâo mâo dôk hlăm krĭng anăn ôh, snăn amâo mâo klei đru ôh.  Snăn kâo mĭn hŏng hdră êlan đru anei knŏng čoh čuăn hŏng hđeh jing mnuih djuê ƀiă, amâo mâo djŏ lač kơ krĭng dleh dlan ôh.

 Lŏ adôk sa mta klei anăn jing kơ klei mlie hdră mjuăt bi hriăm hlăm dŭm gưl hriăm, mơ̆ng hriăm mkăp hlŏng truh kơ hriăm gưl prŏng amâodah êdei kơ gưl prŏng. Ƀiădah klei anăn čoh čuăn hlăm ênoh kčah. Kâo mĭn amâo mâo jăk ôh, sitôhmô drei lŏ dơ̆ng mjuăt bi hriăm đuič. Klei anăn dưi lŏ kƀĭn mbĭt hŏng dŭm ênoh čuăn , klei dưi mơ̆ng sang hră hlăm klei mjuăt bi hriăm bruă anăn. Lehanăn lŏ sa mta klei, Đảng lehanăn knŭk kna mâo lu snăk hdră êlan đru kơ hriăm gưl prŏng. Ƀiădah drei dôk čiăgn êdi jing klei hriăm êdei kơ gưl prŏng msei si thạc sĩ, tiến sĩ, jăk hĭn brei bi mâo mơh prăk đru hlăm klei hriăm anăn kơ phung hđeh lŏ tui tiŏ ti gưl prŏng hĭn.

- Lač jăk kơ ih lu!