Sui hŏng anei 5 thŭn, gŏ sang amai Ly Lỳ So, djuê ana La Hủ, ti ƀuôn Pha Bu, să Pa Ủ, kdriêk Mường Tè, čar Lai Châu jing sa hlăm dŭm gŏ êsei dleh dlan hĭn ti ƀuôn. Hŏng 6 čô mnuih hlăm gŏ sang, klei hdĭp grăp thŭn lĕ hlăm klei ư̆ êpa. Kyua dưi čan prăk, knuă druh wĭt mtô bi hriăm ngă mdiê lŏ, klei ênao rông kan, rông ŭn, mnŭ da anăn thŭn anei mâo prăk hrui wĭt hơĭt kjăp, amâo djŏ knŏng djăp ƀơ̆ng ôh ƀiădah mâo truh 15 drei êmô, kbao: “Klei bhiăn kthŭl mluk dưi msưh kdŭn lu leh, amâo djŏ msĕ si êlâo ôh, mnuih ƀuôn sang ăt thâo srăng lu leh. Knuă druh hriê mă bruă hŏng mnuih ƀuôn sang ăt hmư̆ leh anăn hlue ngă; mă bruă duh mkra gĭr rông mnơ̆ng, mnŭ da, bip ăt mâo leh lu mơh. Klei hdĭp mnuih ƀuôn sang snăn dưi ƀiă leh, jăk hĭn, amâo lŏ ư̆ êpa msĕ si êlâo ôh.

Mơ̆ng klei blŭ “čiăng bi hrŏ klei ư̆ êpa msir klei ƀun knap brei lăm lui klei mĭn dôk čang guôn klei arăng đru”, truh ară anei, gŏ sang amai Lò Thị Báu, ti să Quang Chiểu, kdriêk Mường Lát, čar Thanh Hóa jing kdlưn hĭn hlăm klei hdră mđĭ kyar bruă duh mkra, msĭr klei ư̆ êpa bi hrŏ klei ƀun knap mơ̆ng hdră knŭk kna đru. Ară anei gŏ sang ñu mâo ênoh hlô mnơ̆ng, mnŭ da đĭ truh dŭm êtuh drei, mbĭt hŏng đang boh kroh, grăp thŭn mâo prăk hrui wĭt dŭm pluh êklăk prăk, jing gŏ sang mâo bruă duh mkra man dưn ti ƀuôn. Amai Lò Thị Báu brei thâo: “Kyua klei đru brei anăn pô amâo đei lŏ rŭng răng ôh kơ prăk bi liê, knŏng rông mnơ̆ng, pla mjing, ăt găl ênưih kyua pô amâo mâo prăk ôh ƀiădah dưi đru kơ ana mjeh, êđai mjeh. Kơ hdră mnêč snăn ăt dưi đru mơ̆ng hdruôm hră, knuă druh ktrâo lač hdră mnêč čiăng kơ pô hlue ngă”.

Gŏ sang amai Ly Lỳ So ti čar Lai Châu leh anăn gŏ sang amai Lò Thị Báu ti čar Thanh Hoá knŏng king 2 hlăm lu gŏ êsei mnuih ƀuôn sang ƀun ti lu alŭ wăl hlăm kluôm ala mđĭ lar jăk prăk đru mơ̆ng knŭk kna dưi lăm lui kei ư̆ êpa, msir klei ƀun knap mơ̆ng lu gru hnô mđĭ kyar bruă duh mkra djŏ guôp hlăm grăp krĭng, kwar, mđĭ lar klei găl mơ̆ng grăp alŭ wăl. Êngao kơ hdră êlan bi hrŏ ƀun mơ̆ng Knŭk kna, mâo leh lu êpul bruă hlăm ala čar leh anăn ala tač êngao hrăm mbĭt đru kơ mnuih ƀuôn sang mkŏ jing gru hmô msir klei ư̆ êpa, bi hrŏ klei ƀun knap. Vũ Quỳnh Anh, K’iăng khu đru kčĕ Hdră bruă Great hŏng gru hmô phung mniê bi hgŭm mnia blei, đru hlăm hdră ba čhĭ kơ ala tač êngao hlăm bruă lŏ hma leh anăn hiu čhưn ênguê ti 2 čar Sơn La leh anăn Lào Cai brei thâo, Hdră hlue ngă leh 5 thŭn leh anăn iêô jak 27 êbâo čô mniê hgŭm:“Hmei mjing leh boh kdrŭt čiăng iêô jak dŭm anôk bruă hgŭm Dŭm anôk bruă duh mkra sĭt truh, diñu ba dŭm kdrăp mrâo čiăng bi hrŏ ênoh bi liê, mđĭ hnơ̆ng jăk, mđĭ ênoh yuôm kơ mnơ̆mg dhơ̆ng. Truh wưng anei hmei mâo leh dŭm gru hmô bi hgŭm kơ bruă mnơ̆ng dhơ̆ng tŭ jing msĕ si gru hmô êruê mtah. Tal êlâo knŏng lông ngă ti 50 ha, ară anei hmei ngă leh 800 ha, mkra mjing hơĭt jăp, 1 blư̆ pa ƀiădah leh 3 mlan snăn dŭm gŏ êsei mâo leh prăl hru wĭt hlăm 10 thŭn leh anăn ñu jing ana pioh čhĭ, sa thŭn gŏ sang mâo prăk hrui wĭt mơ̆ng 4 truh 5 blư̆ leh anăn hơĭt kjăp”.

Hlue si klei hưn boh tŭ bi hrŏ ƀun mơ̆ng Việt Nam thŭn 2021, bi hrŏ ƀun mâo leh lu klei tŭ êdah kdlưn. Hdră êlan, hdră bhiăn kơ klei bi hrŏ ƀun dưi mtrŭn lu, kluôm ênŭm. Ênoh mnuih ƀun hrŏ leh mơ̆ng 57% hlăm akŏ thŭn 1990 adôk 5,2% hlăm thŭn 2022. Dŭm êklăk gŏ sang tlaih ƀun, lu gŏ êsei mâo klei hdĭp man dưn, mdrŏng; lu alŭ wăl tlaih mơ̆ng klei dleh dlan, đa dad alŭ wăl djăp hnơ̆ng čuăn krĭng ƀuôn sang mrâo, ênoh gŏ êsei ƀun hrŏ pral.

Khădah snăn, klei tŭ bi hrŏ ƀun mơ̆ng Việt Nam ka klă sĭt hơĭt kjăp ôh, klei huĭ lŏ wĭt ƀun leh anăn lŏ jing ƀun adôk lu. Ênoh gŏ êsei ƀun lu tĭng hlăm kluôm ala jing 9,35%. Bi kpleh hnơ̆ng hdĭp, klei găl tŭ mă dŭm hdră êlan klă klơ̆ng, anôk ba čhĭ, msir mgaih bruă mă plah wah alŭ wăl, krĭng kwar, êpul mnuih ƀuôn sang ka dưi bi hrŏ ôh… Ka lač ôh, dua thŭn hŏng anei klei ruă Covid-19 hmăi leh lu kơ klei tŭ bruă bi hrŏ ƀun. Klei tlaih ƀun mơ̆ng êpul mnuih djuê ƀiă amâo hơĭt kjăp. Klei dưi dưn hdră mdrao mgŭn dưi mkra mđĭ leh, ƀiădah adôk mâo lu klei bi kpleh, boh nik plah wah bruă mdrao mgŭn nah dlông leh anăn anôk mdrao mgŭn nah gŭ.  Kơ klei đru ba ala ƀuôn, dŭm hdră êlan đru prăk mâo hnơ̆ng kluôm ăt mkhư̆ leh anăn klei tŭ dưn ƀiă… Nai prĭn Nguyễn Thắng, K’iăng Khua Êpul hgŭm đru kčĕ, Anôk bruă ksiêm hriăm klei kreh knhâo, ala ƀuôn brei thâo, êngao kơ klei hmăi mơ̆ng klei ruă tưp Covid-19 snăn bruă mă amâo hơĭt kjăp hlăm krĭng mă bruă amâo klă sĭt jing mta phŭn ngă kơ ênoh lŏ wĭt ƀun đĭ: “Klei lông dlăng prŏng hĭn jing êpul mă bruă amâo klă sĭt amâodah mnuih mă bruă amâo dưi ngă hră kuôl kă mă bruă. Ară anei mâo hăm brô 70% phung mă bruă amâodah ngă lŏ hma, amâodah ngă êngao kơ bruă lŏ hma amâo mâo hră kuôl kă. Snăn diñu ênưih kpĕ êka, boh nik hlăm boh klei ruă tưp. Brei drei bi mĭn lu hĭn, si bĕ ngă čiăng bi hrĭ mnuih mă bruă amâo mâo hră kuôl kă čiăng kơ diñu mâo klei dưi mdrơ̆ng jăk hĭn. Tal dua, hlăm ênoh phung mă bruă amâo klă sĭt snăn mâo phung khua thŭn leh, leh anăn hruê mmông digơ̆ adôk ƀiă, giăm truh jih thŭn mă bruă, sĭt digơ̆ amâo mâo hră ênua ala ƀuôn, amâo mâo prăk mlan jih thŭn mă bruă snăn hlăk anăn klei ƀun ară anei lŏ truh kơ hruê êdei.”

Hlue si Tô Đức Khua adŭ bruă ala čar bi hrŏ ƀun, bruă bi hrŏ ƀun ala čar ka tuôm tlă anăp hŏng lu klei dleh dlan msĕ si wưng anei ôh. Klei yan adiê ngă, klei ruă tưp srăng mđĭ lu ênoh gŏ êsei ƀun, boh nik ƀun hlăm wăl krah ƀuôn prŏng. Kyua anăn, čiăng gĭr ktưn bi mlih ênoh gŏ êsei ƀun hlue si hnơ̆ng ƀun lu tĭng mđĭ lar ti hnơ̆ng hrŏ 1 -1,5 %/thŭn snăn mtô bi hriăm bruă leh anăn mjing bruă mă kơ mnuih ƀun jing bruă yuôm bhăn snăk: “Bruă hmei kčah jing mđĭ kyar bruă mtô bruă kơ phung ƀun, kơ mnuih ƀuôn sang krĭng ƀun, krĭng dleh dlan. Mơ̆ng klei Phŭn bruă mnuih mă bruă – kahan êka êkeh –ala ƀuôn ksiêm dlăng snăn ƀuh, hlăm sa gŏ êsei mâo sa čô mnuih mă bruă dưi mtô bi hriăm bruă klă klơ̆ng, mnuih mă bruă dưi nao hlăm anôk mă bruă, mâo hdră êlan čiăng mjing prăk hrui wĭt. Leh anăn anei jing hdră tlaih ƀun hmei lač jing tŭ dưn anei ăt jing sa hlăm dŭm boh phŭn yuôm bhăn snăk”

Êngao anăn, brei bi mlih hdră đru kơ phung ƀun, bi lar dŭm gru hmô, klei mĭn mbruă msir klei ư̆ êpa bi hrŏ klei ƀun jăk; ba yua boh tŭ ksiêm hriăm mơ̆ng dŭm êpul bruă lu ala čar hlăm klei msir klei ư̆ êpa bi hrŏ klei ƀun knap bi djŏ guôp hŏng grăp alŭ wăl jing hdră Việt Nam ngă jăk dŭm hdră kñăm mrâo hlăm wưng thŭn 2021-2025. Khua phŭn bruă, Khua Knơ̆ng bruă djuê ana Hầu A Lềnh lač klă: “Lač kơ klei bi hrŏ ƀun hơĭt kjăp, brei drei păn kjăp hlăm dŭm hdră êlan mơ̆ng Đảng, Knŭk kna leh anăn boh nik dŭm hdră kñăm. Ară anei, Knơ̆ng bruă djuê ân dôk gĭt gai hdră êlan mđĭ kyar bruă duh mkra- ala ƀuô krĭng mnuih djuê ƀiă leh anăn krĭnh čư̆ čhiăng. Hlăm dŭm hdră êlan čiăng hlue ngă hdră kñăm anei mơ̆ng grăp alŭ wăl bi mguôp snăn mâo leh dŭm hdră msir klă klơ̆ng kơ mnuih mă bruă, kơ klei kriê dlăng gĭt gai, kơ hdră ktuê dlăng, ksiêm dlăng, klei đru mơ̆ng dŭm êpul bruă, mnuih leh anăn bruă klam mnuih ƀuôn sang hlăm grăp hdră bruă anăn si ngă. Hlăm hdră pŏk ngă snăn ăt brei mâo dŭm klei ksiêm dlăng čiăng mâo klei hriăm leh anăn mbĭt anăn duah klei kƀah, klei ka jăk čiăng drei mbŏ hdră êlan bi djŏ guôp hĭn”.

Čiăng dưi ngă hdră kñăm bi hrŏ ƀun hlue si hnơ̆ng čuăn lu tĭng wưng 2022-2025, hŏng ênoh ƀun lu tĭng mđĭ lar ti hnơ̆ng hrŏ 1-1,5%/thŭn; ênoh gŏ êsei ƀun mnuih djuê ƀiă hrŏ êbeh 3%/thŭn; ênoh gŏ êsei ƀun ti dŭm kdriêk ƀun hrŏ mơ̆ng 4-5%/thŭn jing sa klei lông dlăng prŏng hlăm boh klei ară anei. Klei anei brei mâo klei ngă bruă mơ̆ng jih bruă kđi čar leh anăn boh nik brei dưi mđĭ lar bruă klam mơ̆ng grăp alŭ wăl leh anăn thâo săng, klei pral ngă bruă mơ̆ng phung ƀuôn sang dưi mâo klei găl tlaih ƀun…/.