VOV4.Êđê –Mnuih Mnông mâo lu ênhiang mmui` ja\k hmư\. Ênhiang mmui` jing mta mnơ\ng [ơ\ng hla\m ai tiê klei m^n gra\p hruê, ênhiang mmui` a\t jing kdrông mko\ mnuih Mnông ho\ng phung yang hla\m du\m kna\m m’ak. Mơ\ng brua\ duh mkra pla mjing mnuih [uôn sang mjing leh du\m ênhiang mmui` kwang nanao ho\ng hruê mlan, bi êdah ai ktang lehana\n klei kha\p ja\k siam êdi.

Hlăm klei hd^p mnuih Mnông, mmui` klei mui` ênhiang djuê ana jing klei amâo dưi k[ah ôh. Klei mui` ênhiang djuê ana Mnông mâo mta mse\ si mui` bi kmlah, mui` bi mjum p^t, mui` yăl dliê (Ot n’drong), mui` akâo kơ yang (Răch brah) … Grăp mta mui` mâo du\m ênhiang mmui` mdê mdê hluê si kr^ng leh ana\n klei blu\ mơ\ng pô mui`. Pô thâo mmui` H’Plơ, ti [on Bu Dak, să Thuận An, kdriêk Dak Mil, ]ar Dak Nông, brei thâo:

Klei mui` ênhiang djuê ana mâo lu mta, lu klei mui` snăk, [ia\ dah mta mui` phu\n jing mui` akâo kơ yang, mui` Ot N’drong (Mui` yăl dliê klei đưm). Bi mta mkăn snăn ara\ng mui` bi kmlah bi êdah kơ klei khăp mniê êkei, bi mni kơ klei ]oh bruă ngă hma snăn ara\ng mui` tâm pât (mmui` si ]ia\ng), Têt ta wêu, Yun Yơ\, mmui` mjum adei p^t…grăp ]ô, grăp kr^ng snăn mâo klei mui` mdê mdê.

Ênhiang mmui` hlăm klei mui` djuê ana M’Nông jing mse\ sơa^, [ia\dah ho\ng grăp ênhiang mui` mdê mdê lo\ mâo klei mdah ho\ng đo\k mui`, ênhiang mdê mdê, mâo mmông êdu êun, ênang blang, mâo mmông ktang, pral, kdrăm k’ah… Mta phu\n klei mui` khăng lu jơr leh ana\n siam, bi êdah mơ\ng du\m klei yan adiê mâo mse\ si buit knam, hjan, mlan, ang^n, rơ\k tơ\k, ana kyâo mtâo, ]ư\ ]hia\ng.. truh kơ klei hbuê ênuk, yang [uôn, klei mđao\, klei kkuh ]hưn leh ana\n bi mni kơ klei tu\ mơ\ng klei ngă bruă, bi êdah klei khăp, klei khăp kơ dliê ]ư\, khăp kơ klei hd^p, anak mnuih… Ho\ng asa\p mui` klă mnga], grăp klei mmui` jing sa klei m]eh mjing ti mmông ana\n mtam bo\ ho\ng klei thâo khăp mơ\ng pô mmui`.

 Ênhiang mui` djuê ana M’ Nông lu h^n jing klei mui` yăl dliê klei đưm, yăl dliê kơ go\ sang (Mmui` Ot N;drong), dưi mdah mơ\ng klei mui` mguôp ho\ng klei kdo\. Đo\k mui` siam leh ana\n kdo\ ê un dhun ho\ng jơ\ng kngan, pô mui` jing mse\ si mnuih hlăm klei yăl dliê, bi êdah klei đao\ knang kơ du\m klei yăl dliê jing klei hd^p đưm dih mơ\ng djuê ana pô.

 Bi du\m klei mui` ngă yang, akâo kơ yang, snăn dưi mmui` hluê si klei blu\, hluê si ênhiang mâo klei duê bi djo\ guôp. Klei mui` răk duê dưi mmui` hlăm du\m knăm ngă yang, ngă kơ klei ngă yang mơ\ng mnuih Mnông mse\ si myang h^n.

 Sa mta ênhiang mmui` jăk siam lehana\n mâo lu hlăm klei mmu` ênhiang djuê ana Mnông h^n jing mui` bi kmlah. Mta phu\n hlăm klei mui` bi êdah ai tiê klei m^n, klei khăp pô mui`, bi mni kơ klei khăp [uôn sang, klei khăp mniê êkei, klei s^t suôr leh ana\n ]ang hma\ng klei mơak. Ênhiang mui` êdu ê un, jăk siam, pô dôk hmư\ khăp hmư\.

Êngao kơ năn, klei mui` ênhiang bi mjum adei p^t mơ\ng djuê ana Mnông ăt lu jơr mơh. Mnuih [uôn sang lo\ dưi mmui` bi mjum anak p^t hlăk êjai pla ktơr, buh mdiê, tăp mdiê, djăt êa… Kyua ana\n, di`u amâo djo\ kno\ng mmui` ho\ng pruê$ blu\ đui] ôh [ia\ dah wa\t ho\ng êwa leh ana\n klei mgei asei mlei, hluê si ênhiang klei mui` mjum, ho\ng ênhiang mui` ênang, ê un, [ia\dah bi êdah klă klei hd^p ngă bruă duh [ơ\ng. Pô thâo mmui` Thị Phiơn, ti [on Bu Prâng, să Dak Ndrung, kdriêk Dak Song, ]ar Dak Nông, brei thâo:

“Klei mui` mjum p^t mâo ênhiang Yun yơ\, Têt ta wêu, tâm pât… Si pô bi m^n snăn mui` snăn yơh, mse\ si phung Mnông Preh snăn di `u mmui` ênhiang Têt ta wêu, Mnông Nong, Prâng snăn mmui` ênhiang Biăt, leh ana\n Yun Yơ\, ti grăp kr^ng snăn di`u mui` hluê si klei blu\ ti kr^ng ana\n yơh.”

Klei mmui` ênhiang djuê ana Mnông mơ\ng sui thu\n ho\ng anei jing leh knhuah dhar kreh ai tiê amâo dưi k[ah ôh hlăm klei hd^p mda mnuih [uôn sang. Di`u khăng mui` ti ktuê êlan nao pưk hma, nao hlăm dliê kmrơ\ng, mmui` hlăm knăm mơak, hlăk êjai mă bruă, mjum anak p^t, êjai dôk hlăp lê`, mui` hlăm sang djiê…Ho\ng mnuih Mnông, klei mui` ênhiang djuê ana mse\ si gru mnga] mtrang kơ djăp mta kơ klei hd^p, bi êdah kơ ai tiê klei m^n, klei ]ang hma\ng. Pô thâo mui` ênhiang djuê ana H’Plơ, ti [on Bu Dak, să Thuận An, kdriêk Dak Mil, ]ar Dak Nông, brei thâo: Du\m pruê$ mmui` dưi pioh kơ ênuk êdei ana\p ho\ng hdră mtô bi hriăm klei kưt mmui`, kyua ana\n mâo na nao klei m]eh mjing, mrâo mrang, bi êdah klei thâo [uh mơ\ng pô mmui` hlăm klei hd^p:

“Klei mui` ênhiang djuê ana amâo thâo klă hbil mphu\n mâo, kno\ng thâo `u jing klei lo\ bi ]uê pioh mơ\ng ênuk aduôn aê leh ana\n mâo mơ\ng klei ]oh bruă ngă hma grăp hruê. Mâo klei mui` snăn dưi pioh mơ\ng ênuk anei truh ênuk êdei mse\ si klei yăl dliê đưm, leh ana\n mmui` akâo kơ yang.  Mâo klei mui` đa đa mâo mơ\ng klei ]oh bruă ngă hma, klei khăp go\ sang, mniê êkei, hluê si klei hd^p mda, leh ana\n bi mlih hluê si yang [uôn mơ\ng pô mmui` dưi m]eh boh blu\ mmui` mrâo [ia\dah ăt kriê pioh ênhiang mmui` djuê ana mâo leh.

Ho\ng klei mui` ênưih, klă mnga], lu jơr, klei mui` ênhiang djuê ana MNông mâo lu mnuih khăp hmư\. Kyua dah, khă gơ\ klei hd^p mda grăp hruê [rư\ bi mlih, anôk kưt mmui` ênhiang djuê ana amâo lo\ mâo mse\ mphu\n dô ôh, [ia\dah ti du\m boh [on mnuih Mnông ara\ anei, drei ăt hmư\ nanao mơh ênai kưt mmui` du\m ênhiang jăk siam, êdu êun hlăm klei mmui` kơ klei khăp mniê êkei, amâo dah ênai mui` êdu êun mơ\ng klei mui` bi mjum p^t… Boh nik, hlăm du\m knăm mơak mơ\ng Mnuih Mnông snăn du\m ênhiang djuê ana, du\m ênhiang mmui` dưi kwang ho\ng klei m^n mdê mdê, bi êdah klei hmăng hmưi kơ sa klei hd^p jăk siam, mơak m`ai.

                                       H’Zawut pô ]ih hlo\ng răk