Sa aguah yan mnga thŭn 1941, Khua gĭt gai Nguyễn Ái Quốc wĭt kơ ƀuôn sang leh 30 thŭn nao ti ala tač êngao duah êlan mtlaih ala čar. Ñu ruah Pác Bó (Cao Bằng) jing anôk jưh jơ̆ng leh anăn mtam gĭt gai Klei bi kƀĭn tal spăn Gưl dlông Đảng Cộng sản Đông Dương (10-19/5/1941). Hlue si klei mĭn Nguyễn Ái Quốc, Klei bi kƀĭn bi mklă mkŏ mjing bruă mặt trận djuê ana hluh lir mâo anăn jing Việt Nam độc lập đồng minh (Pia kla čŭn jing Mặt trận Việt Minh), bi kƀĭn djăp êpul hlăm ala ƀuôn, amâo bi kah mbha klei đă, êpul êya, djuê ana mŭt hlăm sa bruă mặt trận djuê ana hluh lir.

Lưu Văn Sơn, mnuih Mông ti alŭ Lũng Phầy, să Hoà An, čar Cao Bằng ăt ktưn hưn mthâo kơ hră hƀuê ênuk bruă Đảng să Hồng Việt (ară anei să Hoà An) grăp blư̆ mâo tue hriê čhưn. Dŭm hră hƀuê ênuk lŏ čih klei mâo prŏng prĭn alŭ wăl hŏng anăn phung knuă druh krŭ kdơ̆ng jing “hla čhiăm gru ba anăp” hlăm klei hgŭm hlăm Việt Minh thŭn anăn: Dương Kim Đao, Cao Lý, Lý Thị Máy, Lưu Văn Cụa (jing Coi), Lý Thị Mị…

 “Kâo jing čô Lưu Văn Cụa (khăng iêô Coi). Mnuih Mông ti nei hiu hdĭp mda tinei mơ̆ng anôk mkăn wĭt mơ̆ng thŭn 1937. Truh 1941 mâo Bác Hồ, phung khua gĭt gai čar tiŏ nao đa đa phung knuă druh hriê tinei, pŏk ngă čiăng hgŭm hlăm bruă tui hlue cách mạng.  Hlăk êjai dôk hlăk krah, Dương Kim Đao, Lý Thị Máy yăl dliê kơ kâo hmư̆. Hlăk anăn phung khua mduôn hlăm ƀuôn đru kơ bruă krŭ kdơ̆ng, ba hră mơar hgăm, đru mguôp mơ̆ng braih čiăng duh kơ phung mă bruă bi blŭ hrăm krŭ kdơ̆ng, boh nik lŏ đru ŭn, êmô”.

 Mơ̆ng ƀuôn Mông truh ti čŏng čư̆ ƀuôn Tày ti jơ̆ng čư̆ Lam Sơn, mnuih ƀuôn sang dŭm djuê ana ti gŭ klei kiă kriê măk ƀai mơ̆ng phung kar kak - ktư̆ juă  hnưm mâo leh klei thâo săng krŭ kdơ̆ng,  ară anei mâo Đảng atăt êlan msĕ si ana kyâo dliê bi knăt čăt agha. Sơn ktưn hưn, Hồng Việt jing anôk mkŏ mjing bruă Đảng Đảng Cộng sản tal êlâo mơ̆ng Cao Bằng thŭn 1940, leh anăn grăp knhuang jing anôk krŭ kdơ̆ng êdei anei. Truh mlan 7/1941 dŭm gŏ sang mnuih Mông ti Lũng Phầy dưi mkŏ mjing hlăm dŭm Êpul mtlaih ala čar mơ̆ng Việt Minh. Mơ̆ng knhal jih thŭn 1941, anei jing alŭ Việt Minh “jih jang”.

Dŭm êpul bruă Việt Minh dưi mkŏ mjing ti alŭ Hà Quảng, Hòa An leh anăn Nguyên Bình (Cao Bằng), mnuih ƀuôn sang mâo lu phung êkei mniê, phung mduôn khua, mnuih Tày, Nùng amâodah Mông, Dao hgŭm sơăi hlăm Êpul bi mtlaih ala čar.

 Pô čih mkra Nông Viết Toại, ară anei 99 thŭn leh ƀiădah ăt hdơr kơ hruê dôk êdam dưi mŭt hlăm êpul Việt Minh:

: “Hlăk anăn kâo hlăm brô 15-16 tuổi, mrâo leh hriăm boh hră ala čar. Ăt mâo leh ai tiê Việt Nam êngiê sa ai. Amâo uêñ kơ klei dleh dlan, suăi êmăn. Prăk amâo mâo ôh, ƀiădah ngăn drăp, braih, mdiê ya dŏ čiăng mnuih ƀuôn sang srăng đru mguôp, sa ai.  Wăt tơdah jing mnuih hlăm êpul amâodah hơăi, tơdah Việt Minh hriê sa ai. Mnuih ƀuôn sang đăo knang srăng tŭ jing, gĭr čiăng kơ Việt Nam êngiê.”

 Mơ̆ng thŭn 1941 - 5/1945, hdră Việt Minh đĭ kyar ktang hlăm kluôm krĭng tlung truh kơ čư̆ čhiăng. Mơ̆ng Cao Bằng - anôk mâo anôk bruă đru kčĕ gĭt gai cách mạng Việt Nam, hdră Việt Minh lar msĕ si êa hnoh đoh ti jơ̆ng čư̆, msĕ  hla kyâo mâo angĭn thut, iêô mthưr mnuih ƀuôn sang dŭm krĭng čư̆ čhiăng Bắc - Lạng - Hà - Tuyên - Thái “kgŭ kdơ̆ng” tui hlue Aê Ké (Nguyễn Ái Quốc), Văn (Võ Nguyên Giáp), Phạm Văn Đồng, Lê Thiết Hùng, Cao Hồng Lĩnh… Mlan 9/1943, Wăl Việt Minh Thiện Thuật dưi mkŏ mjing kyua Dương Kim Đao (mnuih Mông) ngă khua. Mlan 11/1943, wăl Việt Minh Quang Trung mâo mkŏ mjing kyua Lý Văn Thượng (mnuih Dao) ngă khua.

Hruê 22/12/1944, knăm mkŏ mjiing êpul Việt Nam hâo hưn mtlaih êngiê êpul lĭng kahan mâo mkŏ mjing kdrưh kơăm hlăm dliê kpal Trần Hưng Đạo (Nguyên Bình, čar Cao Bằng). Dương Mạc Thăng, khua dlăng bruă Đảng hđăp čar Cao Bằng lŏ yăl dliê: Hlăk anăn, ama pô (Dương Mạc Thạch, jing Xích Thắng) jing pô ngă bruă kđi čar mơ̆ng Êpul, hlăm 34 čô kahan mâo 25 čô jing anak čô mnuih djuê ƀiă Cao Bằng:

Ruah Nguyên Bình čiăng mjiing anôk mkŏ mjing êpul kahan Việt Nam hâo hưn mtô mblang mtlaih êngiê êpul kahan ăt mâo lu mta. Ênuk  truh leh, phung kahan jơ̆ng hjăn păn amâo dưi msir bruă ôh ƀiădah brei mâo kahan phŭn, drei mkŏ mjing sa êpul kahan, klei bi kƀĭn snăn ăt ka djăp ôh. Knŏng mkŏ mjing sa êpul kahan 34 čô. Hnơ̆ng čuăn ruah phung kahan jing êpul krŭ kdơ̆ng mơ̆ng êpul kahan jơ̆ng, čŏng ngă bruă, srăng mprăp ai nao leh anăn amâo mĭn ôh kơ hruê wĭt”.

80 thŭn êlâo mơ̆ng dliê kmrơ̆ng Việt Bắc, “Êpul kahan Việt Nam”  nao phă krĭng dap, hrăm mbĭt hŏng mnuih ƀuôn sang kluôm ala mjing klei tŭ dưi kdrưh kơăm Krŭ kdơ̆ng mlan 8 thŭn 1945, mphŭn mkŏ mjing Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, pŏk ênuk êngiê kơ djuê ana. Knhuah gru krŭ kdơ̆ng anăn jing klei mđĭ ai Lưu Văn Sơn, čiăng kơ ñu gĭr ktưn jing Đảng viên, duh myơr kơ ƀuôn sang jih giăm 70 thŭn êgao leh anăn lŏ dơ̆ng mtô mtă kơ anak čô:

 “Phung aê lač kơ kâo, phung čô brei hdơr nanao ai tiê phung nao êlâo, phung mă bruă krŭ kdơ̆ng dleh dlan, suăi êmăn snăk. Hruê anei ba leh klei dưi kơ anak čô, phung anak bi răng kriê bi jăk, năng hŏng anak čô ƀuôn sang krŭ kdơ̆ng.”

80 thŭn êdei, dŭm ênuk ti anôk “ƀuôn hrah” kjăp ai tiê lŏ čuê knhuah gru krŭ kdơ̆ng phung nao êlâo. Msĕ si êa hnoh đoh nanao mơ̆ng Pác Bó, msĕ si brô̆ tĭng ăt kwang mơ̆ng čư̆ Lam Sơn jhŏng ktang./.