VOV4.Êđê- Thâo klă dŭm klei găl hlăm dŭm thŭn giăm anei, lu gŏ sang ti să Ea Kpam, kdriêk Čư̆ Mgar jhŏng duh bi liê mkra war leh anăn bi lar klei rông bê. Sang rông ƀiă mâo dŭm pluh drei, sang rông lu truh kơ êtuh drei. Lu gŏ sang dưi jing mdrŏng sah mơ̆ng klei bi hmô anei.

Ƀuh bruă rông bê ba klei tŭ dưn kơ klei hdĭp mda lu, ênoh bi liê kơ war rông amâo lu ôh, pral lŏ wĭt mă prăk bi liê anăn thŭn 2018, gŏ sang Nguyễn Trung Hiếu ti alŭ 1, să Ea Kpam, kdriêk Čư̆ Mgar duh bi liê giăm 300 êklăk mkra war leh anăn 2 êtuh drei bê ba rông. Mkra êjai, ñu ksiêm hriăm thiăm klei thâo mơ̆ng ƀĭng găp, hdruôm hră, klei mrâo, internet anăn êpul bê pral hriê kơ prŏng. Ară anei, êpul bê gŏ sang ayŏng Hiếu mđĭ lar 500-700 drei bê mjeh leh anăn bê mă êđai. Kah knar grăp thŭn ba čhĭ giăm 1000 drei bê hŏng ênoh čhĭ kđeh, gŏ sang ñu lŏ dơ̆ng čhĭ bê mjeh ti hnơ̆ng 105.000-140.000 đồng/kg tui hluê si wưng. Amâo djŏ knŏng čhĭ bê mă kđeh ôh, gŏ sang ñu lŏ dơ̆ng čhĭ êđai mjeh, leh bi liê jih ênoh bi liê rông ba wĭt prăk hrui wĭt kơ gŏ sang ñu êbeh 500 êklăk prăk/thŭn.

“Kâo rông bê thơ̆ng mă kđeh, kâo blei bê mơ̆ng 10 truh 15 kg wĭt rông bi êmŏng, wưng rông 105 hruê bê prŏng. Grăp drei bê leh bi liê snăn kâo mâo prăk mơ̆ng 3-500 êbâo/drei. Klei tŭ dưn ba wĭt mơ̆ng bê jing lu, mkă hŏng hnơ̆ng kah knar leh anăn dŭm mta mnơ̆ng rông mkăn snăn bê ƀiă klei ruă hĭn anăn pô rông ăt hơĭt ai tiê mơh”.

Ăt jing gŏ sang rông dŭm êtuh drei bê grăp thŭn, Phan Đình Hùng, alŭ 1 să Ea Kpam brei thâo: Gru hmô rông bê, êngao kơ klei jăk hriê kơ prŏng pral, hnơ̆ng ktrŏ, bê amâo đei mâo klei ruă ôh, ênoh hơĭt kjăp, snăn mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ bê ênưih mă.

“Rông bê ênưih, mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ ñu lu jing rơ̆k đuič. Rơ̆k snăn tinei mă hla boh ƀơr, hla kneh, hla akasi, hla taro leh anăn pô lŏ pla rơ̆k hlăm wăl sang.”

 Hluê si klei ksiêm yap, ară anei să Êa Kpam, kdriêk Čư̆ Mgar mâo êbeh 40 gŏ êsei mđĭ kyar gru hmô rông bê, hŏng ênoh êbeh 20 êbâo drei. Dŭm mjeh bê dưi rông lu jing bê India, bê Bách Thảo.  Phạm Hữu Lộc, K’iăng Khua Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa să Êa Kpam, kdriêk Čư̆ Mgar brei thâo gru hmô rông bê hlăk jing hdră ngă mrâo leh anăn hlăk đru mguôp yuôm bhăn hlăm bruă mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo, mđĭ prăk hrui wĭt kơ mnuih ƀuôn sang, mđĭ kyar bruă duh mkra - ala ƀuôn ti alŭ wăl să Êa Kpam, kdriêk Čư̆ Mgar.

“Ară anei alŭ wăl dôk ngă bruă mkŏ mjing êpul hgŭm bruă rông mnơ̆ng mkra mjing mnơ̆ng ƀơ̆ng mơ̆ng kđeh bê jing gru hmô đĭ kyar rông mnơ̆ng. Srăng mjing klei găl kơ dŭm gŏ êsei hgŭm hlăm êpul hgŭm bruă, tal dua jing đru kơ klei kreh knhâo hdră mnêč, klei găl hdră bhiăn leh anăn bi hgŭm dŭm anôk bruă mnia blei čiăng ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng hơĭt kjăp”./.

Bi kơ dŭm klei găl ăt msĕ hŏng dŭm klei mtă kơ klei bi hmô rông bê hlăm alŭ wăl, drei hrăm mbĭt hmư̆ klei blŭ hrăm hŏng hŏng Trần Ngọc Sơn, khua kiă kriê anôk bruă rông mnơ̆ng leh anăn mdrao kơ mnơ̆ng rông čar Dak Lak leh anei:

-Dưi ƀuh hlăm dŭm thŭn giăm anei, bruă rông bê pătdah dôk pŏk mlar lu êdi ti Daklak lehanăn dơ̆ng bi êdah klei tŭ dưn êdi. Snăn si ih ƀuh kơ klei anei hlăm bruă rông bê ti Daklak ară anei?

Trần Ngọc Sơn: Hŏng klei găl prŏng hlăm bruă rông bê ti čar ară anei, ƀuh ti Daklak mâo ênoh bê jih jang hlăm brô 995 êbâo 450 drei mtam, hlăm anăn lu jing rông bê pioh mă kđeh, lehanăn knŏng ƀiă đuič mrâo dơ̆ng hriăm rông bê mă êa ksâo. Čar Daklak jing sa hlăm dŭm boh čar mâo ênhă kơ bruă lŏ hma prŏng hĭn kluôm ala, hlăm anăn ênhă pioh pla mnơ̆ng, lehanăn lăn dliê čư̆ čhiăng dưi mguôp hŏng bruă rông mnơ̆ng msĕ si êmô, lehanăn bê jing jăk găl êdi. Tal dua kơ klei mnơ̆ng mčiêm bê dưi mguôp hŏng bruă rông phưi hlăm kdrăn rơ̆k čŏng mâo, lu ana kyâo ƀur, lehanăn lŏ dơ̆ng pla rơ̆k, lehanăn dŭm mta djah mơ̆ng mnơ̆ng pla mjing dưi mkra mjing mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ bê. Tal tlâo, jing kơ klei lăn ala yan adiê ti Daklak snăn jing sa hlăm dŭm boh čar êđăp êdi, guôp snăk hŏng bruă rông mnơ̆ng, hlăm anăn jing bê.

-Ară anei rông bê ti Daklak pătdah jing sa klei bi tui hjăn, si ngă klei anei dôk ti anăp klei lông dlăng mơ̆ kơ mnuih rông bê, lehanăn dŭm dhar bruă djŏ tuôm, boh nik êjai hlăm wưng dôk găn klei ruă tưp Covid 19 msĕ si ară anei?

Trần Ngọc Sơn: Hlăm wưng leh êgao kyua ênoh čhĭ kđeh čim bê yuôm hĕ mơh, mâo ba wĭt prăk mnga kơ mnuih rông bê, kyuanăn phung ƀuôn sang hlăm čar bi tui tiŏ rông bê hŏng klei dưi mdê mdê, lehanăn bê hlăm čar dơ̆ng đĭ nanao. Boh klei ară anei jing, mâo klei bi kluh rông lu kơ ênoh sĭt nik srăng hmăi djŏ yơh hlăm klei bi čhĭ mnia, êjai adôk bi blei mnia dôk tuôm hŏng klei dleh dlan kyua klei ruă tưp. Phung kăp blei bê lu jing ti dŭm sang čhĭ mnơ̆ng huă ƀơ̆ng, anôk mkŏ mjing klei huă mnăm, bi kuôl ung mô̆ lehanăn sang huă mnăm hlăm čar. Siămdah hlăm wưng leh êgao bruă mdrơ̆ng hŏng klei ruă tưp Covid 19 hlăm čar snăn knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar mâo mtrŭn leh lu mta hră mơar hlue ngă bruă ksiêm dlăng, lehanăn brei kđăl sang čhĭ mnia, mdei jih klei huă ƀơ̆ng bi kuôl ung mô̆ tui si klei čoh čuăn. Kyuanăn anôk kăp blei jing hrŏ, ăt ngă hmăi amâo mâo jăk ôh kơ klei čhĭ mnia.

-Dah snăn tui si ih, si drei srăng ngă čiăng kơ bruă rông bê anei ăt hơĭt lehanăn mâo anôk čhĭ?

Trần Ngọc Sơn: Tui si klei hmei mĭn, hlăm wưng kơ anăp phung rông bê bi mkŏ mjing êpul hgŭm hlăm bruă rông bê, čiăng kơ jih jang gŏ sang mâo klei bi mguôp mbĭt dơ̆ng mơ̆ng bruă ruah mjeh djuê bê pioh rông, bruă duah mnơ̆ng mčiêm bê hlŏng truh kơ bruă mkra mjing kehanăn mkŏ mjing anăn knăl kñăm bi mâo sa hdră êlan bi mnia mblei kjăp, ba klei êđăp ênang mơh kơ mnuih blei yua, kơ hnơ̆ng jăk lehanăn ênoh ênil, lehanăn hnơ̆ng doh mnơ̆ng pô rông. Leh phung ƀuôn sang mâo mkŏ mjing leh anăn knăl klei mă bruă, snăn jing mđrĭng hŏng mnuih kăp blei srăng đĭ, mjing klei bi đăo knang, lehanăn ăt dưi thâo bĭt klă phŭn agha anôk rông bê, hlue hŏng hdră jăk, lehanăn ba klei êđăp ênang mơh hŏng kđeh čĭm bê.

-Lač jăk kơ ih!

Pô mblang: H’Zawut Ƀuôn Yă- Y-Khem Niê