VOV4.Êđê - Mb^t ho\ng bruă hriăm mjuăt prăp êmiêt bi kdơ\ng mblah, hlăm du\m thu\n êgao, hluê ngă hdră bruă “ L^ng khan hgu\m ai mko\ mjing kr^ng [uôn sang mrâo”, phung knuă druh, l^ng khan hlăm alu\ wa\l ]ar brua\  knu\k kna leh ana\n mnuih [uôn sang alu\ wa\l ngă djăp ênu\m du\m hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo. Truh kơ ara\ anei, Kontum mâo leh 3 să djăp hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo, leh ana\n hlăk g^r truh jih thu\n srăng lo\ mâo 3 să djăp ênu\m 19 hnơ\ng ]ua\n.

Daktô: Mâo l^ng khan, kr^ng [uôn sang bi mlih leh êdi.

 Ho\ng hdra\: “  Mpu\ kơ mnuih [uôn sang, je\ giăm sia\ suôr ho\ng mnuih [uôn sang, thâo săng kơ mnuih [uôn sang, tui hriăm ho\ng mnuih [uôn sang leh ana\n mâo klei đua klam ho\ng mnuih [uôn sang”,  hla\m du\m thun êgao, knua\ druh l^ng khan Sư đoàn 10 – Khan êpul 3 mâo leh lu klei đru mguôp mâo klei tu\ s^t êdi đru kơ du\m sa\ mơ\ng kdriêk Dak Tô bi mlih [o# mra kr^ng [uôn sang, dưi mâo brua\ knu\k kna alu\ wa\l leh ana\n mnuih [uôn sang tu\ yap.

Mâo leh lu mlam đrông mduôn A Djon, [uôn plei Đak Lung, să Kon Đào, kdriêk Đak Tô amâo mâo thâo p^t, bi m^n nao kơ hdră ngă ]ia\ng kơ leh êlan kr^ng [uôn sang mrâo hluê djo\ ho\ng hruê mlan mơ\ng să k]ah jao. Hluê si klei t^ng yap mơ\ng mduôn, ]ia\ng dưi ngă êlan [êtông dlông taih 600 mét, pro\ng 3 mét bi lui] lu hruê ai ngă bruă. Hlăk êjai ana\n mnuih [uôn sang hlăm [uôn đađa mnuih dôk hjăn păn, đađa kno\ng juăt ho\ng bruă klam kgă, djă wa\ng, ara\ anei tuôm ho\ng brua\ lu\k ]uah, simăng s^tnik adôk mtu\k mtu\l yơh.

Klei hyưt mơ\ng mơ\ng mduôn A Djon dưi msir mghaih leh Thượng uý Lê Khắc Hoa, pô kriê dlăng bruă duh mkra hlăm Adu\ bruă nah tluôn Sư đoàn 10 pral  thâo nao đru. Leh 1 tlam bi trông, aguah hruê êdei, 25 ]ô knuă druh l^ng khan anôk khan nao đru mnuih [uôn sang ngă mkra êlan klông. Amâo thâo lo\ lac\ ôh kơ klei hơ\k m’ak mơ\ng mduôn A Djon:“ Mnuih [uôn sang amâo mâo prăk blei simăng, blei boh tâo ôh. Lui knu\k kna blei, pô kno\ng đru mguôp ai ngă mkra. Mâo l^ng khan đru, si tôhmô ngă mkra 2 hruê ara\ anei mâo wa\t phung l^ng khan, wa\t mnuih [uôn sang kno\ng ngă ma\ 1 hruê đui] gơ\ leh yơh. Klei ana\n jing klei m’ak êdi. La] jăk kơ phung l^ng khan hriê đru leh mnuih [uôn sang”.

Hlăm 2 să djăp hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo ana\n jing Tân Cảnh leh ana\n Diên Bình mơ\ng kdriêk Dak Tô mâo gru kbi êdah klei đru pro\ng mơ\ng phung knuă druh, l^ng khan Sư đoàn 10 – Khan êpul 3. Digơ\ nao ti ana\n, đru mnuih [uôn sang, đru brua\ knu\k kna să hlăm du\m mta bruă. Mơ\ng bruă mtô mblang, ktrâo la] kơ mnuih [uôn sang dôk dơ\ng [ơ\ng huă doh ê[a\t, lăm lui du\m klei bhiăn amâo lo\ djo\ guôp… truh kơ bruă đru mnuih [uôn sang ru\ mkra lăn ala pla mjing mdiê lo\, mkra pưk sang, mkra êlan klông, bi h’^t kjăp klei êđăp ênang… Kyua ana\n du\m să hrut [ia\ hruê mlan ngă rue# leh 19 hnơ\ng ]ua\n mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo. Klei yuôm bhăn êdi, năng mpu\ h^n ana\n jing leh nao hlăm alu\ wa\l, jih jang phung knuă druh, l^ng khan Sư đoàn 10 bi êdah leh ai tiê “ mpu\ kơ mnuih [uôn sang, je\ giăm sia\ suôr ho\ng mnuih [uôn sang, thâo săng kơ mnuih [uôn sang, tui hriăm ho\ng mnuih [uôn sang leh ana\n mâo klei đua klam ho\ng mnuih [uôn sang”, dlăng bruă đru mnuih [uôn sang jing klei m’ak mơ\ng phung l^ng khan. Lao Tiến brei thâo:“ Ho\ng kâo nao đru mnuih [uôn sang ba kơ kâo lu klei hơ\k m’ak.Dưi đru mnuih [uôn sang kâo hưn ktưn êdi. Kâo prăp êmiêt ai tiê ngă bruă ktro\ kơ mnuih [uôn sang ti alu\ wa\l dleh dlan anei. Kâo srăng đru ]ia\ng mnuih [uôn sang hgao klei dleh dlan hlăm klei hd^p mda”.

Mâo 1 mta klei êlưih thâo [uh, ana\n jing ti anôk mâo phung l^ng khan, l^ng khan Sư đoàn 10, ti anôk ana\n kr^ng [uôn sang mâo klei bi mlih ktang h^n. Mse\ si ti să Kon Đào, sư đoàn đru du\m êbâo hruê ai ngă bruă đru mguôp mđ^ pral bruă ngă mkra rue# leh êlan [êtông mlir [uôn dlông 12km; ngă mkra 2 boh kban êjai leh ana\n đru mnuih [uôn sang hlăm să lu kdrê] bruă mkăn ]ia\ng mđ^ kyar klei hd^p mda, mkra mlih brua\ lo\ hma, đru brei djuê mjeh, prăk kăk, hdră duh mkra pla mjing, mkra w^t adu\ hriăm, mkra mđ^ pưk sang… Kơ du\m klei đru mguôp ana\n, Lê Văn Quân, Khua knơ\ng bruă Mặt trận Tổ quốc Việt Nam să Kon Đào brei thâo:“ Êpul êya mơ\ng Sư đoàn 10, Khan êpul 3 đru bruă lu êdi. Anei jing 1 hlăm du\m êpul êya yuôm bhăn đru mnuih [uôn sang lu kdrê] bruă. Amâo djo\ kno\ng kơ êlan klông, kban đui] ôh, [ia\dah lo\ đru mnuih [uôn mđ^ kyar bruă duh mkra”.

Klei bi đru ngă brua\ ktang kjăp, ho\ng hnơ\ng hluê ngă pral kdal, mâo ba w^t boh tu\ dưn s^t êdi, ana\n jing klei [uh djo\ ja\k êdi mơ\ng hdră bruă “ L^ng khan đru mguôp ai mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo” leh leh ana\n hlăk bi mjing ti ]ar Kontum. Hlăm ana\n, phung knuă druh, l^ng khan Sư đoàn 10 – Khan êpul 3 jing anôk jưh knang, anôk ba m’^t klei đăo knang mơ\ng brua\ knu\k kna leh ana\n mnuih [uôn sang alu\ wa\l.

Mnuih [uôn sang R’Mâm lo\ dơ\ng mâo mnuih mâo nga\n.

Ho\ng lu hdră bruă ngă mdê mdê, phung knuă druh, l^ng khan du\m êpul êya ti c\ar Kontum hlăk đru kơ mnuih [uôn sang djuê ana R’Mâm ti să knông lăn Mang M’ Rai, kdriêk Sa Thầy bi mlih mđ^ hla\m grăp hruê hruê.

Jing sa hlăm du\m djuê ana [ia\ mnuih h^n, mnuih djuê ana R’Mâm ti Plei Le, sa\ Măng Mrai, kdriêk Sa Thầy êlâo dih mâo klei hd^p dleh dlan lehana\n kthu\l mluk. A Gla\, khua brua\ Đảng sa\ Măng Mrai lo\ bi hdơr: Êlâo kơ thu\n 1980, kyua klei hiu duah [ơ\ng amâo mâo hơ^t sa anôk, klei hd^p mda mnuih [uôn dôk hlăm klei dleh dlan, djuê ana dơ\ng tu] ram kyua bi dôk je\ sa êrah.

Lo\ w^t dlăng kơ klei hd^p, Agla\ tlao la]: Kyua mâo dưn hdră brua\ duh bi liê mơ\ng Đảng, Knu\k kna, kyua mâo knua\ druh khan răng mgang knông lăn, knua\ druh kahan mơ\ng knơ\ng brua\ 78 truh kơ anei ngă brua\ duh mkra, ktrâo ata\t mnuih [uôn sang Plei Le mâo klei hd^p hơ^t, lehana\n trei mđao leh. Mâo klei bi hmô ba ako\ hlăm djăp brua\ ti [uôn sang, go\ sang mduôn Agla\ ara\ anei mâo leh giăm 7ha ksu, êbeh 6ha ana kđu], ngă lo\, ngă đang hbei [lang. Yăl dliê kơ pô lehana\n kơ mnuih [uôn sang, mduôn Agla\ brei thâo:“ }ia\ng msir klei ư\ êpa bi hro\ klei [un knap, kâo ngă klei bi hmô hlăm găp djuê lehana\n ho\ng [uôn sang. Mnuih [uôn sang amâo lo\ nao jah ênah ngă hma kbưi ôh, [ia\dah ara\ anei pla ksu, mâo leh 30ha mâo riêk ktăk mâo leh boh tu\ dưn”.

Ho\ng ai tiê je\ ho\ng mnuih [uôn sang, sia\ suôr ho\ng mnuih [uôn sang, amâo mâo uê` hruê lehana\n mlam, leh lu thu\n ho\ng klei g^r kt^r mtru\t mjhar, dja\ tikngan ktrâo kơ brua\ jih ai tiê đru mnuih [uôn sang, knua\ druh khan răng mgang knông lăn, lehana\n êpul khan ngă brua\ duh mkra hlăm sa\ Măng Mrai jih ai tiê đru leh mnuih [uôn sang mko\ mkra lo\ hma ala [uôn pla phu\n sa anôk, lui he\ jih ya mta klei bhiăn hđăp amâo mâo lo\ djo\. A Yo\i, Khua [uôn Plei Le, sa\ Măng Mrai, kdriêk Sa Thầy brei thâo: Klei bi mlih ênưih thâo [uh jing jing hd^p mda mnuih [uôn sang R’Mâm thâo ba yua leh klei kreh knhâo hla\m brua\ duh mkra pla mjing lehana\n rông mnơ\ng:“ Plei Le bo\ ho\ng klei mơak. Mnuih [uôn sang thâo pla leh ksu, thâo pla ana boh kroh. Thâo ngă lo\, ara\ anei thâo kai, thâo ]aih, thâo rah mdiê, thâo pla, lehana\n thâo wia\, đa đa go\ sang mâo mơ\ng 1 tôn truh kơ 3 tôn mdiê”.

Truh kơ ara\ anei mnuih [uôn sang djuê ana R’Mâm ti Plei Le, sa\ Măng Mrai, kdriêk Sa Thầy pla mâo leh 30 ha ksu, 20 ha ana kđu], lehana\n du\m mta mnơ\ng pla tu\ dưn mkăn. Mnuih [uôn sang lăm lui leh klei bhiăn tăm pah mơ\ng du\m ênuk amâo mâo dưi rông êmô ôh, ara\ anei êmô kbao rông bo\ war. Mb^t ho\ng klei knu\k kna duh bi liê, mâo klei phung knua\ druh l^ng kahan  ]ung ba, mnuih [uốn ang Plei Le mâo mkra leh dua boh knơ\ng êa pioh mkăp êa kơ brua\ pla mjing, ngă leh giăm 4km êlan hlăm [uôn sang, mdơ\ng mâo sa boh sang Roong jing anôk mnuih [uôn sang hlăp mbul ]hưn dhing, dua boh adu\ hriăm hđeh điêt lehana\n gưl sa.

La] kơ klei m’ak mnuih R’Mâm ara\ anei, Nguyễn Văn Them, knua\ druh dhar kreh sa\ măng Mrai, kdriêk Sa Thầy brei thâo:“ Djuê ana R’Mâm ara\ anei mâo klei đ^ kyar lu leh, dưi lui leh lu klei bhiăn kthu\l mluk amâo mâo lo\ djo\. Bi klei bhia\n djuê ana jing jăk siam snăn ăt dja\ pioh. Mnuih [uôn sang thâo ngă leh lo\, mâo leh mdiê kuê truh kơ ]h^ mnia”.

Klei hd^p mda mâo klei đ^ kyar, mnuih R’Mâm ara\ anei mdơ\ng mđing h^n leh kơ klei hriăm hra\ m’ar, mgo# anak aneh nao sang hra\ m’ar. Jih jang phung hđeh halưm Plei Le truh thu\n bi nao sang hra\ mơar. 10 thu\n êlâo, thu\n hd^p kah knar mơ\ng mnuih R’Mâm jing 60 thu\n, snăn ara\ anei lo\ đ^ leh 65 thu\n. Ênoh mnuih R’Mâm dơ\ng đ^ leh mơh mơ\ng 332 ]ô mnuih, ara\ anei mâo leh giăm 500 ]ô mnuih. Klei yuôm bhăn h^n jing mnuih djuê ana R’Mâm mâo leh klei m^n kjăp hgu\m ngă hlăm djăp brua\ mơ\ng knu\k kna mtru\n. Bi ho\ng brua\ knu\k kna mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo, lu ênoh ]ua\n mâo bi leh, mka\ ho\ng du\m boh [uôn mkăn. Mâo he\ klei anei kyuadah mnuih [uôn sang thâo bi đru hdơ\ng găp, kbia\ hriê mơ\ng klei lu l^ng khan hriê đu ]ung ba, ktrâo ata\t.

                                                        H’Nga – Y Khem pô ]ih hlo\ng ra\k.