Hlăm du\m thu\n êgao, mb^t ho\ng klei đ^ kyar brua\ duh mkra ala [uôn, lehana\n mnơ\ng [ơ\ng hua\ mâo djăp kơ ala ]ar, klei g^r mơ\ng dhar brua\ êa drao gu\n, lehana\n klei sa ai mơ\ng du\m dhar brua\ lehana\n kluôm yang [uôn, Việt Nam mâo leh du\m boh tu\ dưn năng mơak hlăm brua\ mđ^ mlih mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk, lehana\n brua\ dlăng kriê klei suaih pral mnuih [uôn sang.

     Ti ala ]ar drei, hnơ\ng ênoh phung hđeh le\ hlăm klei kdjuôt kdjiu, t^ng hluê boh ktro\ ho\ng thu\n, hro\ leh lu tơdah t^ng mơ\ng thu\n 1985 (51,5%) truh thu\n 1995 (44,9%) grăp thu\n hro\ kah knar 0,66%. Mơ\ng thu\n 1995, (thu\n ala ]ar k]ưm mđing kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk) truh kơ thu\n 1999 hnơ\ng ênoh phung hđeh le\ hlăm klei kdjuôt kdjiu hro\ leh adôk ma\ 36,7%, kah knar grăp thu\n hro\ 2%. Thu\n 2000, tui si ênoh ksiêm yap hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu adôk 33,8%.

     Hdră êlan mơ\ng ala ]ar kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk wưng thu\n 2001 – 2010 mâo leh lu ênoh ]ua\n k]ah, hlăm năn mđing kơ hđeh kdjuôt kdjiu kgu\ 5 thu\n:

        +Hnơ\ng ênoh hđeh kdjuôt kdjiu boh ktro\ t^ng hluê thu\n hlăm phung hđeh kgu\ 5 thu\n t^ng kluôm ala grăp thu\n hro\ 1,5%, ]ia\ng bi hro\ 25% hlăm thu\n 2005, lehana\n kgu\ 20% hlăm thu\n 2010.

        +Hnơ\ng ênoh hđeh kdjuôt kdjiu boh dlông t^ng hluê thu\n kgu\ 5 thu\n, kluôm ala hro\ grăp thu\n 1,5%.

     Truh thu\n 2010, hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu hdju\l knăng, mka\ knăng hluê thu\n ho\ng phung hđeh kgu\ 5 thu\n, t^ng hlăm kluôm ala hla\m grăp thu\n hro\ hla\m brô 1,5%, mơ\ng 33,8% thu\n 2000, tru\n adôk 25,2% hlăm thu\n 2005, lehana\n 17,5% hla\m thu\n 2010 (êgao kơ ênoh ]ua\n mơ\ng hdră êlan mtru\n). Hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu mka\ kơ asei điêt ktiêl t^ng kơ boh dlông ho\ng thu\n, hlăm phung hđeh kgu\ 5 thu\n hro\ leh mơ\ng 36,5% thu\n 2000 tru\n adôk 29,3% thu\n 2010 (amâo mâo djăp ôh ênoh ]ua\n k]ah bi hro\ 1,5%/thu\n hluê si hdră êlan). Truh kơ thu\n 2010 ăt adôk 28 boh ]ar mâo hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu điêt ktiêl lu h^n mka\ ho\ng ênoh kah knar kluôm ala, hlăm năn 12 boh ]ar mâo ênoh t^ng truh êbeh 35%. Anei jing ênoh pro\ng h^n tui si klei êpul brua\ êa drao gu\n dlông ro\ng lăn dăp; Việt Nam adôk hla\m ênoh 36 ala ]ar mâo hnơ\ng ênoh kdjuôt kdjiu t^ng hluê klei điêt ktiêl hlăm tar ro\ng lăn.

      Duh bi liê kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk jing klei duh bi liê kơ brua\ mđ^ kyar anak mnuih ho\ng klei kjăp. Hdră êlan mơ\ng ala ]ar kơ klei mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk wưng thu\n 2011 – 2020 k`ăm mghaih msir du\m mta brua\ djo\ tuôm ho\ng mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk lo\ mâo mrâo, lo\ dơ\ng mđ^ mlih nanao mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk kơ mnuih [uôn sang Việt Nam, boh nik ho\ng phung mniê lehana\n phung hđeh, ]ia\ng mđ^ boh dlông awan dhuan, ai ktang, lehana\n klei m^n kơ mnuih Việt Nam. Mta ala ]ar k`ăm kơ klei mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk wưng thu\n 2011 – 2020 mtru\n snei:

       -Bi hro\ hnơ\ng ênoh hđeh kdjuôt kdjiu hdju\l knăng hlăm phung hđeh kgu\ 5 thu\n tru\n adôk 15% thu\n 2015, lehana\n tru\n adôk 12,5% hlăm thu\n 2020.

       -Bi hro\ hnơ\ng ênoh hđeh kdjuôt kdjiu điêt ktiêl ho\ng hđeh kgu\ 5 thu\n tru\n adôk 26% hlăm thu\n 2015, lehana\n tru\n adôk 23% hlăm thu\n 2020.

      Kha\dah mâo djăp ho\ng du\m ênoh ]ua\n hlăm wưng leh êgao, [ia\dah Việt Nam ăt adôk tuôm ho\ng du\m klei lông dlăng pro\ng kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk. Êjai hnơ\ng ênoh phung hđeh điêt ktiêl hlăm phung hđeh kgu\ 5 thu\n ăt adôk ti hnơ\ng pro\ng, snăn klei phung hđeh đ^ êmo\ng êgao hnơ\ng, lehana\n mâo du\m klei rua\ djo\ tuôm mơ\ng klei êbeh mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk ăt hlăk đ^ lu mơh, ana\n ăt jing sa klei ktro\ mơh kơ brua\ anei. Hdră ma\ brua\ mrâo brei mâo klei g^r h^n k`ăm ba mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk bi djo\ guôp ho\ng klei suaih pral yang [uôn, đru kơ brua\ bi djăp ênoh ]ua\n mđ^ kyar ênuk êbâo thu\n, knu\k kna drei [ua\n rơ\ng leh ho\ng ta] êngao.

     }ar Daklak lehana\n du\m ]ar lăn dap kngư dôk hlăm kr^ng mâo ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu lu h^n êdi hlăm kluôm ala. Hno\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu hro\ hlăm grăp thu\n mâo mơh, [ia\dah hđeh kdjuôt kdjiu ăt adôk lu. Lu ]ar hlăm kluôm ala lo\ tuôm ho\ng klei phung hđeh êbeh mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk, đ^ êmo\ng êgao hnơ\ng, snăn ti Daklak hlăk g^r bi hro\ hno\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu điêt ktiêl, hdju\l knăng. Hno\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu hdju\l knăng mơ\ng 51,1% thu\n 1999, tru\n adôk 24,6% thu\n 2012, hro\ 1,26%/thu\n. Hnơ\ng ênoh hđeh kdjuôt kdjiu mơ\ng 5 điêt ktiêl mơ\ng 58,9% thu\n 1999, tru\n adôk 35,4% thu\n 2012 (hro\ 1,87%/thu\n). {ia\dah ktang kơ êdei anei, hnơ\ng tru\n hro\ hđeh kdjuôt kdjiu srăng tuôm ho\ng klei dleh dlan, tơdah amâo mâo ôh klei g^r jăk djăp mta brua\ mtru\n.

      Hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu t^ng hluê boh ktro\ ho\ng thu\n hlăm thu\n 2012, ]ar Daklak jing 24,6% dăp dôk tal 61.63 boh ]ar, [uôn pro\ng, êjai ana\n t^ng hlăm kluôm ala jing 16,2%. Tơdah ênoh ]ua\n mtru\n hro\ grăp thu\n 1%, snăn Daklak mâo hnơ\ng ênoh bi hro\ hđeh kdjuôt kdjiu êmưt hla\m brô 10 thu\n mka\ ho\ng kluôm ala.

     Hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu t^ng awan dhuan hluê thu\n, hlăm thu\n 2012 ]ar Daklak mâo 24,6%, dăp tal 57/63 boh ]ar, [uôn pro\ng, êjai ana\n hlăm kluôm ala jing 26,7%. Tơdah ênoh ]ua\n mtru\n brei bi hro\ grăp thu\n jing 0,5% - 1%, snăn Daklak mâo hnơ\ng ênoh bi hro\ ênoh phung hđeh kdjuôt kdjiu êmưt hlăm brô 8 – 10 thu\n mka\ ho\ng kluôm ala.

 

      Du\m klei mrâo bi êdah leh ti dlông brei [uh hnơ\ng ênoh phung hđeh kdjuôt kdj^ng kgu\ 5 thu\n hlăm ]ar Daklak hlăk adôk pro\ng, mka\ ho\ng ênoh kah knar kluôm ala. }ia\ng dưi mâo mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk kơ phung hđeh kgu\ 5 thu\n, hmei mâo leh klei bi blu\ hrăm ho\ng aê mdrao Bùi Thị Tâm, khua adu\ brua\ ]ua\l mka\, anôk brua\ dlăng kriê klei suaih pral [a\ kkiêng anak ]ar Daklak la] kơ klei anei.

 

      - Ơ aê mdrao, mơ\ng du\m klei hâo hưn lac\ kơ dlông brei [uh ênoh hđeh gu\ 5 thu\n kdjuôt kdjiu hla\m wa\l c\ar Dak Lak hla\k ti hnơ\ng pro\ng mka\ ho\ng ênoh t^ng mdu\m mơ\ng kluôm ala. Sna\n mơ\ng mâo nga\ truh he\ klei anei?

        . Mta phu\n nga\ truh klei anei jing mâo lu yơh, [ia\ boh phu\n gơ\ jing phung am^ hla\k dôk ba tian amâo mâo klei kriê dla\ng ja\k mse\ si: [ơ\ng hua\ amâo dja\p mta mnơ\ng tu\ ja\k, amâo thâo bi mdoh asei mlei hla\k êjai dôk ba tian, klei hd^p adôk kthu\l mluk leh ana\n phung am^ amâo nao ksiêm mka\ dla\ng ^ hla\m tian êjai dôk ba tian, amâo mâo klei kc\e\ ktrâo hla\m du\m gưl ba tian.

          Kla\ s^t brua\ duh mkra mơ\ng c\ar Dak lak dla\ng mb^t gơ\ đ^ [ia\, đ^ h^n kơ du\m c\ar mka\n kr^ng c\ư\ c\hia\ng, sna\n [ia\ dah ênoh kdjuôt kdjiu kơ phung hđeh lu bi m[^n ti kr^ng taih kbưi, kr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\. Lu kr^ng wa\l anei klei duh mkra a\t adôk êdu awa\t, klei hd^p mda kthu\l mluk, mâo đa phung am^ leh kkiêng anak sna\n anak kno\ng mâo mem ma\ am^ hla\m du\m mlan tal êlâo đuic\ leh ana\n mphu\n brei [ơ\ng ti êngao hla\m mlan tal 2, kyua ana\n nga\ truh klei dkjuôt kdjiu kơ phung hđeh.

    

      - Dah sna\n, du\m brua\ djo\ tuôm mâo leh ya hdra\ msir kla\ klơ\ng c\ia\ng đru bi mhro\ ênoh hđeh kdjuôt kdjiu hla\m wa\l c\ar, ơ aê mdrao?

         . Ênoh hđeh kdjuôt kdjiu mơ\ng c\ar Dak Lak t^ng mơ\ng thu\n 2000 jing 45,5% leh ana\n hla\m du\m thu\n kơ ana\p hnơ\ng hđeh kdjuôt kdjiu hro\ tru\n kyua c\ar leh ana\n Trung ương duh bi liê hla\m sa thu\n mâo hla\m brô 1 êklai pra\k. Drei duh bi liê kơ phung hđeh, boh nik phung hđeh kdjuôt kdjiu gu\ 5 thu\n, tal 1 jing hluê ho\ng du\m hdra\ kdra\p hâo hưn mtô mblang kơ phung am^, tal 2 jing lo\ kru\ w^t asei mlei brei [ơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k kơ phung hđeh kdjuôt kdjiu ana\n leh ana\n c\ar a\t duh bi liê lu mơh, boh nik brua\ mdrao mgu\n mơ\ng c\ar hlo\ng truh kơ kdriêk, truh kơ sa\ leh ana\n du\m phung đru nga\ brua\ ara\ng gơ\ nao hiu mtô mblang leh ana\n bi hria\m brei klei kơ mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k kơ phung am^, kyua ana\n hnơ\ng hđeh kdjuôt kdjiu mơ\ng c\ar hro\ tru\n sa kdrêc\ jing kyua mâo phung đru nga\ brua\ mdrao mgu\n ti [uôn sang mơh đa .

 

       - C|ia\ng mkra mlih mđ^ klei lac\ ti dlông ana\n,dưi mơh he\ aê mdrao hưn la\\c\ brei klei c\ia\ng mta\ ho\ng phung am^ s^t rông kriê dla\ng phung hđeh kdjuôt kdjiu?

           . C|ia\ng đru kơ phung hđeh kdjuôt kdjiu gu\ 5 thu\n amâo mâo kdjuôt kdjiu ôh amâo dah bi mkhư\ ênoh hđeh kdjuôt kdjiu sna\n kâo mâo du\m klei mta\ ho\ng phung am^ snei: tal 1 s^t phung am^ mpra\p ba tian sna\n c\ia\ng bi mâo klei m^n êlâo kơ ba tian, s^t ba tian c\ia\ng bi mâo klei bhia\n hd^p djo\ guôp mse\ si nga\ brua\ hdjul đuic\, klei [ơ\ng hua\ bi dja\p ênu\m 4 êpul mnơ\ng [ơ\ng, boh nik mnơ\ng [ơ\ng lu đạm leh ana\n Vitamin, mta đạm mâo hla\m c\^m kan, hdang, ariêng, bi djam mtam êtak êbai leh ana\n dja\p mta boh kroh hla\m ana\n mâo dja\p Vitamin leh ana\n phung am^ c\ia\ng bi nao ksiêm mka\ dla\ng nnao tian hla\m gra\p gưl, tlo\ mgang klei rua\ bi k`ha\k arua\t ariêng leh ana\n du\m mta klei rua\ bi dja\p ênu\m, s^t kkiêng c\ia\ng brei anak mem mtam hla\m wang 1 mmông leh kkiêng. Brei hđeh mem êa ksâo am^ hla\m da\l 6 mlan tal êlâo jing amâo c\ia\ng lo\ brei [ơ\ng thia\m ya mta mnơ\ng [ơ\ng amâo dah Vitamin mka\n ôh, jing brei mem kno\ng am^ yơh, mphu\n brei hđeh [ơ\ng mbo\ mơ\ng mlan tal 7 mguôp ho\ng brei hđeh mem am^.

 

       - Wưng hđeh mrâo kkiêng si hdra\ kriê dla\ng ơ aê mdrao?

          . C|ia\ng mâo sa c\ô hđeh suaih pral, boh nik hđeh mrâo kkiêng klei đ^ kyar hđeh mơ\ng 1 thu\n truh kơ 5 thu\n jing yuôm bha\n êdi kyua ana\n phung am^ c\ia\ng mđing dla\ng mphu\n mơ\ng mlan tal 7 brei hđeh [ơ\ng mbo\ leh ana\n s^t brei hđeh [ơ\ng mbo\ phung am^ c\ia\ng bi hdơr jing hruê ka\m tal êlâo brei hđeh [ơ\ng [ôt mm^h leh kơ ana\n kơh brei hđeh [ơ\ng [ôt ms^n. C|ia\ng brei hđeh [ơ\ng mơ\ng [ia\ [rư\ truh kơ lu leh ana\n mơ\ng m’êa truh kơ ako\ c\ia\ng kơ hđeh mưng [rư\ [rư\ ho\ng du\m mta mnơ\ng [ơ\ng leh ana\n hrip ma\ ja\k mnơ\ng [ơ\ng. Hđeh mâo 2 thu\n, s^t [ơ\ng mnơ\ng c\ia\ng rơ\ng mâo dja\p 4 mta êpul mnơ\ng [ơ\ng jing kpu\ng, đạm, mnơ\ng pra^, VitanminA leh ana\n Vitamin vi khoáng du\m mta mse\ si kpu\ng mâo kpu\ng braih, amâo dah kpu\ng ktơr, hbei [lang. Tal 2 jing êpul mnơ\ng [ơ\ng mâo đạm mse\ si c\^m kan, boh mnu\, bip, hdang, ariêng leh ana\n êtak êbai truh kơ vitamin, êpul vitamin A mâo djam mtam, boh kroh leh ana\n tơ ba yua êtak êbai boh mnu\, bip  sna\n lo\ dơ\ng yua mnơ\ng [ơ\ng mâo vitamin C đru hrip ma\ mta msei, mse\ si sa c\ô hđeh s^t drei mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng hla\m ana\n bi mâo braih, c\^m kan amâo dah êtak êbai djam mtam mtah amâo dah boh hbei êa k`^ mse\ carôt, amâo dah lo\ dơ\ng brei [ơ\ng mtei, boh xoai. Êa pra^ sna\n brei dưm mâo [ia\ êa pra^ mơ\ng êtak pra^ amâo dah [ơr a\t ja\k mơh, c\ia\ng kơ hđeh mâo mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k êdi, sna\n bi mâo dja\p 4 êpul ana\n jing braih, c\^m kan amâo dah êtak êbai, boh mnu\, bip, leh ana\n djam mtam dja\p mta boh hbei,  knhal tuc\ jing dưm mâo [ia\ êa pra^ drei [ơ\ng ana\n, êlâo kơ mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng kơ hđeh phung am^ c\ia\ng bi rao he\ kiê kngan bi doh leh ana\n leh mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng sna\n lui ê’a\t brei mtam kơ phung hđeh [ơ\ng đa\m lui sui ôh.

 

      - Ho\ng phung hđeh alah [ơ\ng, sna\n si phung am^ c\ia\ng nga\ ơ aê mdrao?

         . Anei jing brua\ dleh dlan mơh ho\ng phung am^ c\iêm phung hđeh alah [ơ\ng. Boh s^t gơ\ s^t mâo phung hđeh alah [ơ\ng mse\ si ana\n phung am^ c\ia\ng bi g^r, ama a\t mse\ mơh g^r dôk juh mc\iêm hđeh [ơ\ng leh ana\n yuôm bha\n h^n jing đa\m mgo# đei ôh hđeh [ơ\ng drei g^r juh mplư sna\n phung hđeh sra\ng [ơ\ng lu h^n ho\ng drei mgo# hđeh [ơ\ng. S^t hđeh alah [ơ\ng, [ia\ drei amâo dưi thâo juh hđeh [ơ\ng ôh mse\ si g^r dôk juh mplư, hla\p êjai c\iêm [ơ\ng êjai nga\ kơ hđeh m’ak [ơ\ng, [ia\ hđeh a\t [ơ\ng [ia\ mơh leh ana\n amâo thâo đ^ pro\ng ôh sna\n drei c\ia\ng bi mbo\ du\m Vitamin c\ia\ng drei dưi bi mtru\t hla\m klei [ơ\ng hua\ phung hđeh mse\ si: brei mna\m Vitamin A, D, E mâo leh hla\m du\m mta Vitamin mơ\ng êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng la\n brei yua, sna\n Vitamin mguôp ana\n c\ia\ng bi mâo klei brei yua mơ\ng phung aê mdrao, phung am^ đa\m c\o\ng nao blei ma\ brei kơ phung hđeh mna\m ôh, bi ba hđeh nao ksiêm mka\ kơ Anôk kriê dla\ng klei suaih pral [a\ kkiêng anak, phung aê mdrao c\ih brei êa drao pioh yua, mmông ana\n kơh phung am^ h’^t ai yua kơ anak pô mna\m.

   

      -Lac\ ja\k kơ aê mdrao !