Alŭ Kon Tu Ma, ƀuôn hgŭm Măng Đen, čar Quảng Ngãi (să Măng Cành, Kdriêk  Kon Plông, čar Kon Tum hđăp) mâo yan adiê êđăp. Tinei, bruă pla kphê Arabica ba wĭt hnư prăk kơ mnuih ƀuôn sang, gŏ sang pla ƀiă êdi 5 -7 sào, gŏ sang pla lu truh êbeh 1ha. Kyua mâo kphê krĭng êăt, mnuih ƀuôn sang tlaih ƀun, amâo lŏ nao bruă mưn anôk kbưi. Yan adiê găl leh anăn mâo anôk ba čhĭ hơĭt mjing leh kphê krĭng êăt jing ana pla mjing yuôm, đru bi mlih klei jing krĭng dlông.

Kphê krĭng êăt leh hlăm brô 3 thŭn pla mâo leh mnga, mâo boh. Grăp thŭn, pĕ boh hlăm mơ̆ng mlan 10 – 11. A Lương (26 thŭn), mnuih Sêdang ti alŭ Kon Tu Ma, ƀuôn hgŭm Măng Đen brei thâo, gŏ sang dôk pla êbeh 2ha kphê êăt, hlăm anăn mâo hlăm 1ha dôk hlăk mboh mâo leh mơ̆ng 7 – 8 thŭn hŏng anei. Sa ha kphê kriê dlăng jăk, grăp thŭn hrui wĭt hlăm brô 70 – 100 êklăk prăk.

“Krĭng lăn anei ti krĭng êăt, pla kphê amâo guôn krih êa. Tơdah gŏ sang mâo klei găl blei hbâo pruê jăk hĭn, mdul ƀiă klei kriê dlăng, mđĭ hnơ̆ng boh mâo. Kâo ăt mrâo nao hriăm, dua blư̆, diñu mtô kơ klei khăt adhan leh anăn pruê hbâo. Ana mâo sa thŭn pô pruê hbâo, lŏ dơ̆ng pruê sa blư̆ leh hlăm brô 2 thŭn. Truh kơ thŭn tal 3, kphê kčưm mâo boh. Kphê krĭng êăt ksă hlăm mlan 10 truh kơ mlan 11 grăp thŭn”.

Ngă hdră êlan mđĭ kyar kphê krĭng êăt, thŭn 2025, ƀuôn hgŭm Măng Đen dưi jao ênoh čuăn pla êbeh 740 êklăk ha. Truh kơ ară anei, kluôm să dưi pla 672 ha, mâo êbeh 90% hdră kčah. Dŭm alŭ mkŏ mjing leh krĭng pla mjing prŏng mơ̆ng 50 – 126ha. Bruă sang čư̆ êa ƀuôn hgŭm Măng Đen mkăp brei leh 122 êbâo phŭn mjeh, mbĭt anăn mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang yua dŭm mjeh mâo boh lu msĕ si THA1, TN1, TN2. Lu êpul hgŭm bruă leh anăn knơ̆ng bruă nao hgŭm đru brei mjeh, hdră mnêč leh anăn ba čhĭ. Ară anei kluôm ƀuôn hgŭm mâo 225 ha kphê Arabica hlăk mâo boh, mâo hlăm 15,8 tạ hlăm sa ha, mâo jih jang giăm 900 tôn. Kphê Măng Đen dưi mâo leh hră tŭ yap “Kphê krĭng êăt Kon Tum Arabica Coffee” mkŏ mjing klei găl kơ klei ba čhĭ.

Nguyễn Nhật Trường, k’iăng khua bruă sang čư̆ êa ƀuôn hgŭm Măng Đen, čar Quảng Ngãi brei thâo: alŭ wăl čiăng lŏ dơ̆ng ngă hdră êlan mđĭ kyar kphê krĭng êăt leh anăn mđing truh pŏk mlar thiăm giăm 1.000ha hlăm wưng kơ anăp. Mnuih ƀuôn sang čiăng sa ai hlăm bruă pŏk phai krĭng pla mjing kyua ênoh kphê ară anei hlăk yuôm. Mnuih ƀuôn sang čŏng blei mjeh, pla mrâo, rŭ hĕ ênhă kphê khua. Ƀiădah, klei mkra mjing êlam ăt srăng ba kơ čar mkăn. Nguyễn Nhật Trường lŏ brei thâo, ƀuôn hgŭm Măng Đen dôk ksiêm duah mkŏ mjing sa anôk bruă tuh tia čiăng iêo jak phung duh bi liê sang măi mkra mjing:

“Khê krĭng êăt anei, ară anei dưi mkŏ mjing krĭng pla mjing. Grăp thŭn, mnuih ƀuôn sang mâo pĕ lu. Anăp anei, hdră tă jing srăng pŏk phai thiăm. Ênoh prăk mơ̆ng hdră ăt dưi pluă mbĭt čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang kơ ana mjeh, đru kơ diñu mđĭ kyar leh anăn pŏk mlar krĭng pla mjing. Êngao kơnăn, dŭm êpul hgŭm bruă leh anăn knơ̆ng bruă ăt mkŏ hŏng mnuih ƀuôn sang čiăng pla leh anăn mđĭ kyar kphê”.

Ară anei, lu ƀuôn hgŭm krĭng čư̆ čhiăng nay Yŭ čar Quảng Ngãi msĕ si: Ngọc Linh, Măng Đen, Măng Ri… dôk ƀrư̆ ƀrư̆ mlih mơ̆ng ana pla mjing amaoa mâo tŭ dưn jing pla kphê krĭng êăt mâo ênoh hĭn. Đa đa gru hmô đang kphê bi mguôp hŏng homestay iêo jak leh phung tuê, mkŏ mjing thiăm hnư hrui wĭt kơ mnuih ƀuôn sang. Nguyễn Hoàng Tâm, khua anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang ana pla mjing čar Quảng Ngãi brei thâo, kluôm čar ară anei mâo êbeh 5300ha kphê krĭng êăt, lu ti dŭm ƀuôn hgŭm nah Yŭ leh anăn mĭn tĭng pŏk phai truh 7.000ha hlăm thŭn 2030. Kphê anăn djŏ guôp hŏng klei lăn yan adiê, lăn pla mjing leh anăn ênoh čhĭ yuôm hĭn đru mđĭ leh hnư prăk kơ mnuih ƀuôn sang. Hluê si, Nguyễn Hoàng Tâm, anôk ba čhĭ ka lu kyua čar ka mâo lu anôk mkra mjing êlam, mnuih ƀuôn sang knŏng čhĭ kơ phung hrui blei ba nao kơ čar mkăn.

“Srăng mâo knơ̆ng bruă rŭ mdơ̆ng dŭm anôk mkra mjing čiăng mkŏ hŏng mnuih ƀuôn sang, đru mơ̆ng klei pla, mkăp brei kdrăp yua bruă lŏ hma, đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma thâo kơ klei kriê dlăng krĭng pla mjing leh anăn pĕ kphê. Ênhă kphê krĭng êăt ti dŭm ƀuôn hgŭm nah Yŭ lu hĭn jing mnuih djuê ƀiă pla mjing, kyuanăn ăt dôk mâo klei êdu kƀah. Kyuanăn, grăp thŭn hmei mâo hdră êlan mkŏ mjing adŭ hriăm, ăt msĕ mơh kriê dlăng mnơ̆ng ngă kơ ana kphê krĭng êăt./.