VOV4.Êđê - Ti anăp klei ruă tưp Covid-19 dleh ktuê dlăng, mnuih ƀuôn sang ti Lâm Đồng dôk mprăp, kƀĭn lŏ duh bi liê, mđĭ ktang bruă mkra mjing hlăm boh klei mrâo.

Dŭm hruê êgao, gŏ sang amai Nguyễn Thị Mơ, ti ƀuôn hgŭm 8, ƀuôn prŏng Đà Lạt mđing huai mdoh đang mnga čiăng ba pla djam mtam, boh kroh pioh hrui êmiêt kơ wưng sui. Amai Mơ brei thâo, kyua hmăi mơ̆ng klei ruă Covid 19, lu ênhă pla mnga khăt adhan luič prăk mnga nanao, hdră pla mjing mnga amâo lŏ djŏ guôp kyua anăn gŏ sang ñu bi mlih pla amrêč prŏng boh lehanăn dŭm mta djam mtam, boh kroh mkăn: “Ară anei mnơ̆ng dhơ̆ng dơ̆ng đĭ ênoh leh, klei jăk găl mơ̆ng bruă pla amrêč jing hrui êmiêt sui hĭn kyua anăn hnư hrui wĭt dul ƀiă mơh mkă hŏng dŭm mnơ̆ng pla mkăn. Dŭm mta mnơ̆ng duh bi liê lu prăk hrui ƀiă hruê srăng luič prăk mnga lu, păt dah truh 80%. Knŏng amrêč prŏng boh srăng mâo hnư hrui wĭt đĭ 2 blư̆ lehanăn wưng hrui êmiêt ăt sui mơh. Bi hŏng dŭm mta mnga msĕ si mnga cúc, mnga cẩm chướng lui ti war luič liê prăk mnga jih 100% yơh”.

Msĕ snăn, leh sa wưng bi kdung bruă duh mkra pla mjing kyua ênoh čhĭ dŭm mta mnơ̆ng lŏ hma trŭn ênoh, luič jih prăk mnga, Nguyễn Thị Thu, ti ƀuôn prŏng 8, ƀuôn prŏng Đà Lạt ăt mphŭn lŏ duh bi liê pla mjing, mjêč rah pla mjeh čiăng mkăp kơ klei čiăng mơ̆ng wăl anôk mnia mblei. Thu brei thâo, kyua klei ruă tưp dưi ksiêm dlăng leh, hdră dŭ mdiăng mnơ̆ng lŏ hma ăt ênưih mơh kyua anăn dŭm mta mnơ̆ng lŏ hma lŏ đĭ ênoh, hlăm anăn êdah êdi jing salat đĭ lu mkă hŏng yang đar. Kyua anăn, ñu mbĭt hŏng lu gŏ êsei mkăn ti alŭ wăl dôk mjêč duh bi liê lŏ pla mjing mkăp kơ phung ghan mnia “Mrâo êgao amâo lŏ dôk djam mtam ôh, salat đĭ ênoh truh 1000prăk/ana. Ară anei ênoh mâo mơ̆ng 600 prăk – 800 prăk/ana mkă hŏng êlâo ka mâo klei ruă Covid 19. Dŭm mlan êgao mnuih ƀuôn sang ƀiă pla kyua luič jih prăk duh bi liê lehanăn amâo dưi ba čhĭ, ară anei mâo ênoh arăng lŏ mphŭn pla. Dlăng kluôm djam mtam dôk đĭ ênoh, mnuih ngă lŏ hma hơ̆k mơh kyua anăn lŏ mđing pla mjing.

Amâo djŏ knŏng djam mtam, mnuih pla mnga cúc ti Đà Lạt ăt hơ̆k kyua ênoh čhĭ mnga cúc đĭ truh 30 êbâo/čăp mnga cúc lưới, 15 êbâo prăk/čăp mnga cúc msĕ yang đar. Hŏng ênoh anei, grăp sao pla mnga cúc ƀĭng ngă lŏ hma hrui mâo prăk mnga truh 40 êklăk prăk. Hluê si Nguyễn Đình Thuận, ti ƀuôn hgŭm 7, ƀuôn prŏng Đà Lạt, năng ai kyua sa wưng mdei amâo pla mjing, hnơ̆ng mkăp amâo djăp ngă leh ênoh čhĭ dŭm mta mnơ̆ng lŏ hma đĭ. Khădah thâo mâo lu ƀĭng ngă lŏ hma dôk duh bi liê pla mjing, klă klơ̆ng anôk hrui blei hlăm wưng ti anăp srăng luč klei bi knar, huĭ srăng bluh mâo klei amâo jăk, ƀiădah hŏng hdră ƀrư̆ ƀrư̆ dưi ksiêm dlăng klei ruă tưp msĕ si ară anei, ñu čang hmăng bruă pla mjing srăng ba wĭt boh tŭ dưn hlăm yan ti anăp. Nguyễn Đình Thuận, brei thâo “Dlăng kluôm ênoh čhĭ mnga cúc msĕ ară anei snăn ƀĭng ngă lŏ hma mâo prăk mnga leh. Thŭn êlâo, hlăm wưng anei mnga cúc mâo ênoh 40 êbâo prăk, thŭn anei kyua Covid 19 trŭn leh. Wăl anôk mnia mblei ară anei pô amâo thâo êlâo ôh, ară anei pô đang war mnga cúc đuič čhĭ mâo ênoh bi dŭm mta mnga mkăn buč hwiê jih.

Čiăng kơ hdră duh mkra ngă lŏ hma djŏ guôp hŏng wưng dôk bluh mâo klei ruă Covid 19 hlăm boh klei mrâo, anôk bruă lŏ hma Lâm Đồng čih mkra leh hdră kčah mkŏ mjing hdră mă bruă hluê hdră mkăp djŏ hŏng klei čiăng mơ̆ng wăl anôk mnia mblei, rơ̆ng hnư hrui wĭt h’ĭt kjăp kơ mnuih ƀuôn sang. Khă snăn, lŏ bluh mâo mơh klei mnơ̆ng dhơ̆ng amâo dưi ba čhĭ, mnuih ƀuôn sang buč hwiê mnga – djam ti đang war? Anei jing sa klei êmuh prŏng kơ anôk bruă lŏ hma čar Lâm Đồng./.

Msĕ si hưn mthâo leh, lŏ čuê hdră jing klei bi blŭ hrăm hŏng Nguyễn Văn Châu, K’iăng Khua Knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Lâm Đồng kơ klei tă hdră mkŏ mjing lŏ hma hlăm klei mrâo, rơ̆ng hơĭt anôk ba čhĭ leh anăn ba klei tŭ dưn bruă duh mkra kơ mnuih ƀuôn sang hlăm boh klei mrâo.

Ơ Nguyễn Văn Châu! Klei ruă tưp Covid-19 hmăi kjham kơ klei ngă bruă lŏ hma hlăm lu alŭ wăl, Sơnăn bi kơ čar Lâm Đồng, jing čar ba anăp dưn yua kdrăp mrâo mrang hlăm bruă lŏ hma, nao mbĭt hŏng lu mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng bruă lŏ hma si ngă?

Nguyễn Văn Châu: Hŏng bruă lŏ hma čar Lâm Đồng, klei ruă tưp Covid-19 hruê mmông êgao ăt ngă truh lu klei hmăi kjham. Boh nik hlăm ênhă lăn pla mjing djam mtam leh anăn mnga. Khădah ti anăn klei ruă tưp dleh dưi ksiêm dlăng leh anăn mă klei hriăm mơ̆ng thŭn 2020, akŏ thŭn 2021, knơ̆ng bruă lŏ hma đăo knăl leh dŭm klei anei leh anăn mâo leh hdră mkăp bi mdrơ̆ng hŏng dŭm klei truh. Phŭn kčưm bluh đĭ klei ruă tưp gưl tal 4, hmei mâo leh klei bi trông, bi tŭ ư hŏng dŭm alŭ wăl čiăng mkŏ mjing hdră êlan. Boh nik, knơ̆ng bruă bi mklin leh anăn mkŏ mjing hdră êlan ƀiă hruê kơ bruă pla mjing leh anăn mkăp brei djam mtam - mnga, amâo mâo klei kpăk hlăm klei mkăp brei.

Khă klei hmăi mơ̆ng klei ruă tưp jing msĕ sơnăn, ƀiădah tui si klei čih yap mơ̆ng anôk bruă tĭng mkă, bruă lŏ hma ti čar Lâm Đồng ăt mâo klei đĭ 4,5%, lu hĭn mkă hŏng wưng anei thŭn dih. Anăn jing klei ngă hrăm mbĭt lu hdră êlan, mơ̆ng klei gĭt gai mơ̆ng bruă Đảng čar, bruă sang čư̆ êa čar leh anăn mbĭt hŏng klei gĭr mơ̆ng dŭm kñơ̆ng bruă hŏng mnuih ƀuôn sang, găn hgao dŭm klei dleh dlan hlăm wưng klei ruă tưp. Ară anei, bruă kơwĭt klei pla mjing, ênoh djam - mnga ăt mâo klei hơĭt leh anăn đĭ msĕ mphŭn.

- Sơnăn, msĕ si ih mrâo lač leh, bruă lŏ hma hlăm čar mâo klei đĭ kyar hĭn mkă hŏng wưng anei thŭn leh êgao, khă dôk hlăm gưl bluh đĭ tal 4 dleh dưi dưi ksiêm dlăng mơ̆ng klei ruă tưp. Ƀiădah hlăm klei ksiêm dlăng ti tač, ăt dôk mâo đa đa alŭ wăl mâo lu boh mnga bruă lŏ hma mâo anôk, mâo mmông amâo bĭt ôh anôk ba čhĭ, phung ngă lŏ hma tuh hwiê hĕ hlăm đang war, si ih mĭn kơ klei anei?

-Nguyễn Văn Châu: Boh klei anei jing mâo sĭt, ƀiădah kăn lu đei mơh. Hlăm wưng klei ruă tưp Covid-19 hlăm 10 čar, ƀuôn prŏng ngă klei kwang dar tui si asăp mtrŭn mrô 16 mơ̆ng knŭk kna, bruă ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng hrŏ mơh. Dua mta mnơ̆ng dhơ̆ng mâo klei hmăi kjăm hĭn jing dŭm djam mtam knŏng thâo pioh mă ƀiă hruê, dleh dŭ mdiăng, leh anăn tal 2 jing dŭm mta mnga khăt dhan ƀiă hruê. Klă sĭt, dŭm klei hmăi anăn knŏng mâo mă hlăm hruê mmông kčưm. Leh anăn hlăm hdră ƀiă hruê mơ̆ng knơ̆ng bruă lŏ hma, mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang mkŏ mjing, bi mguôp hŏng dŭm alŭ wăl ngă hmar, mâo klei mtă kơ ƀĭng ngă lŏ hma bi hrŏ hĕ pla mjing dŭm mta djam ƀơ̆ng hla (msĕ si salat, tần ô…). Kyua hruê mmông anăn dôk ngă bruă mlih ênhă lăn pla mnga khăt dhan jing pla djam mtam ƀiă hruê, ƀiădah pal mjing hŏng klei kuôl kă, bi mguôp, amâo djŏ pla hluê yan msĕ hŏng êlâo anăn. Phung ngă lŏ hma drei ăt bi djŏ guôp hmar, pla mjing dŭm mta djam dưi pioh lu hruê, ênưih dŭ mdiăng, ênoh amâo hrŏ leh anăn mâo anôk čhĭ mnia hơĭt. Mbĭt hŏng dŭm knơ̆ng bruă leh anăn êpul bi mguôp ngă bruă hmar, mjing klei dleh dlan jing klei găl, bruă mkra mjing mâo klei kuôl kă mâo ênoh đĭ 2 blư̆, 3 blư̆ mkă hŏng phung mla mjing msĕ yăng đar. Hlăm bruă anei, drei ƀuh bruă mkŏ mjing klei bi mguôp, mđĭ ênoh srăng dưi bi djŏ hŏng boh sĭt klei ruă tưp. Bi kơ dŭm ênhă lăn ƀĭng ngă lŏ hma bi kuôl kă leh hŏng dŭm knơ̆ng bruă srăng pla mjing msĕ yăng đar, amâo mâo klei hmăi lu. Bruă nao hgŭm hlăm dŭm êpul ƀĭng ngă lŏ hma, dŭm klei bi mguôp jing yuôm bhăn êdi hlăm bruă pla mjing leh anăn čhĭ mnia.

-Knơ̆ng bruă lŏ hma alŭ wăl mâo leh klei mtă, mkŏ mjing hdră êlan čiăng kơ ƀĭng ngă lŏ hma mâo hdră ngă bruă djŏ guôp. Tơdah sơnăn, ƀĭng ngă lŏ hma ăt ngă djŏ tui si klei hmăng hmưi mơ̆ng knơ̆ng bruă lŏ hma mơ̆ hĕ?

Nguyễn Văn Châu: Tui si kâo hŏ! Bruă anei mâo klei gĭt gai mơ̆ng dlông truh kơ kơgŭ, mơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar gĭt gai mkŏ mjing hlăm dŭm klei bi kbĭn, leh anăn knơ̆ng bruă lŏ hma srăng mâo klei kčĕ, dŭm alŭ wăl hmâo mâo klei hâo hưn, kah mbha kơ mnuih ƀuôn sang klei jing klă sĭt… msĕ mnơ̆ng dhơ̆ng dleh čhĭ mnia, ya mta dưi pioh sui, ênưih dŭ mdiăng. Hluê anăn, phung ngă lŏ hma dưi bi djŏ guôp mtam, kyuanăn, hdră pô bi êdah, boh nĭk dŭm hdră ngă bruă mâo klei tŭ jing êbeh 80%. Kyuanăn hlăm bruă mkra mjing mâo lu klei ƀĭng ngă lŏ hma srăng čuăn ruah, rơ̆ng ênoh prăk ba wĭt kơ pô. Klă sĭt hlăm klei ksiêm duah dưi ƀuh klă klei anăn. Sitôhmô tui ƀuôn mnga Vạn Thành, êlâo dih arăng pla lu mta nga lily, ară jing pla dŭm mta djam ƀơ̆ng hla hlăm sang ală kĭng. Ngă sơnăn dưi pŏk phai ênhă lăn pla mjing djam mtam ti čar Lâm Đồng, ênhă lăn pal mjing ăt dôk dưi rơ̆ng amâo kƀah êjai mlih pla mnga jing pla djam mtam. Boh nik, dưi rơ̆ng klei mkăp brei djam mtam kơ anôk čhĭ mnia. Tơdah dŭm klei ngă bruă mkăn mâo klei hmăi kyua klei ruă tưp, bruă pla mjing djam mtam ăt dôk ngă bruă msĕ yăng đar. Čar Lâm Đồng grăp hruê mkăp brei mơ̆ng 6000 truh kơ 7000 tôn djam mtam kơ dŭm čar, ƀuôn prŏng. Rơ̆ng prăk ba wĭt kơ mnuih ƀuôn sang.

- Lŏ wĭt kơ anôk ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng hơĭt kơ mnuih ƀuôn sang, anei jing mta phŭn hlăm klei ngă bruă lŏ hma kjăp, mâo boh tŭ dưn. Êjai mkŏ mjing hdră êlan ngă bruă, knơ̆ng bruă lŏ hma čar Lâm Đồng mĭn leh mơh kơ dŭm klei tăp truh, rơ̆ng mâo anôk ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ mnuih ƀuôn sang?

Nguyễn Văn Châu: Lač klă, êjai mkŏ mjing hdră ƀiă hruê hlăm wưng bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă tưp Covid-19, hmei ăt tĭng mkă leh mơh kơ lu hdră êlan nao mbĭt, amâo djŏ ôh knŏng mtă mă brei pla mjing ana anei, ana dih. Êngao kơ anăn, hmei lŏ mâo dŭm klei mtă kơ ya mjeh pla mjing, knăm kơ klei êđăp ênang, klei doh mnơ̆ng ƀơ̆ng huă, leh anăn boh nik jing mâo anôk čhĭ mnia mnơ̆ng dhơ̆ng. 3 mta phŭn anăn yơh hmei mâo klei mtrŭt mjhar ngă klei bi mguôp, pŏk phai anôk mnia mblei, mđĭ hnơ̆ng ba čhĭ mnia mnơ̆ng dhơ̆ng kơ mnuih ƀuôn sang. Dŭm knơ̆ng bruă ăt gĭr đru ƀĭng ngă lŏ hma, kñăm kơ bruă mkra mjing.

Mbĭt hŏng anăn, čar Lâm Đồng mâo leh mơh hdră pia jing đru boh mnga bruă lŏ hma kơ dŭm čar, ƀuôn prŏng mâo klei ruă tưp. Ênoh prăk knŭk kna srăng đru sa kdrêč, kdrêč mkăn mơ̆ng ƀing ngă lŏ hma leh anăn dŭm knơ̆ng bruă bi mguôp, hrăm mbĭt hŏng knŭk kna kah mbha leh anăn blei boh mnga bruă lŏ hma mơ̆ng mnuih ƀuôn sang hŏng ênoh jăk, boh nik hrui blei tal êlâo mơ̆ng dŭm anôk mâo klei ruă tưp, anôk kwang dar… Bruă anăn dưi đru prŏng hlăm klei čhĭ mnia boh mnga bruă lŏ hma, amâo lui boh mnga bi mklin, đuôm hĕ sa bĭt. Êjai anăn, dŭm knơ̆ng bruă lŏ pŏk phai anôk mnia mblei, hlăk dŭm čar krĭng dhŭng dôk bluh đĭ klei ruă tưp, mnơ̆ng dhơ̆ng kăn dưi nao ba lei, srăng mlih ba kơ dŭm anôk mnai mblei mkăn msĕ si krĭng kwar krah. Anei jing sa mmông găl brei boh mnga bruă lŏ hma mơ̆ng Lâm Đồng nao truh kơ dŭm alŭ wăl mkăn.

 - Hlăm wưng klei aguah tlam mrâo leh anăn hdĭp mbĭt hŏng klei ruă tưp Covid-19, boh tŭ dưn mơ̆ng bruă pla mjing bruă lŏ hma dôk knang kơ lu bruă djŏ tuôm mkăn, hlăm anăn mâo bruă dŭ mdiăng boh mnga bruă lŏ hma truh kơ dŭm anôk mnia mblei. Sơnăn si ngă srăng ngă čiăng kơ mnơ̆ng dhơ̆ng dôk jăk, amâo đuôm sa anôk, amâo luič liê êjai dŭ mdiăng leh anăn ya mta hdră bi mdrơ̆ng mâo leh mơ̆ng čar Lâm Đồng?

- Nguyễn Văn Châu: Srăng lač, ênoh boh mnga bruă lŏ hma mơ̆ng čar Lâm Đồng ba čhĭ kơ dŭm čar mkăn jing lu êdi. Kah knar sa hruê truh kơ 7.000 tôn. Phŭn kčưm mâo klei ruă tưp, khă mâo dŭm klei dleh dlanm kpăk gun hlăm bruă dŭ mdiăng, kyua klei bi mtưp mơ̆ng phung mgăt êdeh jing lu êdi. Ƀiădah, ƀrư̆ ƀrư̆ čar Lâm Đồng ăt mâo dŭm klei gĭt gai, leh anăn knơ̆ng bruă dŭ mdiăng mâo dŭm klei bi mlih djŏ guôp, kyuanăn bruă dŭ mdiăng knŏng dleh dlan hlăm phŭn kčưm, êdei anei amâo lŏ mâo klei dleh dlan ôh, jih jang mâo klei jăk sơăi. Klă klơ̆ng, dŭm dhar bruă, alŭ wăl ngă nanao klei găl, kruh ruh klei dleh dlan, kpăk gun kơ bruă mnia mblei, dŭ mdiăng boh mnga bruă lŏ hma mâo klăi jăk găl hĭn.

- Lač jăk kơ ih kyua bi trông leh hŏng hmei!